ارائه الگویی مفهومی برای شناسایی علل تاثیرگذار ارتقای عملکرد فن بازا (docx) 289 صفحه
دسته بندی : تحقیق
نوع فایل : Word (.docx) ( قابل ویرایش و آماده پرینت )
تعداد صفحات: 289 صفحه
قسمتی از متن Word (.docx) :
center0
دانشگاه علامة طباطبايي (ره)
دانشکده مدیریت و حسابداری
رساله دکتري رشتة مديريت فناوری
الگویی برای کسب موفقیت فنبازار دفاعی
نگارش
بهرام اکبری
استاد راهنما
دکتر ابوالفضل کزازي
اساتید مشاور
دکتر منوچهر منطقی دکتر مقصود اميري
سپاس خداوند مهربان که فرصت حیات و توفیق خدمت در نظام مقدس جمهوری اسلامی را باقی گذاشت تا تحقیق و نگارش این پایان‌نامه به انجام برسد.
قدردانی و تشکر فراوان از استاد راهنمای گرانقدر جناب آقای دکتر کزازی بخاطر رهنمودهای اثربخش؛
جناب آقای دکتر امیری و جناب آقای دکتر منطقی بخاطر مشاورههای لازم؛
سردار وزیر محترم دفاع جناب آقای دکتر دهقان به خاطر در اختیار گذاشتن وقت گرانبها و نکات ارزنده ؛
سید عالیقدر جناب آقای دکتر طباطبائیان بخاطر نقطه نظرات اصلاحی و دلسوزانه
و همسر گرامیام خانم دکتر حمزهلویی بخاطر همراهی و حمایت‌های معنوی.
چکيده:
نظر به اهمیت فناوری در صنایع دفاعی و درنتیجه در اقتدار و امنیت کشور، اکتساب فناوری در این صنایع از اهمیت بالایی برخوردار است. به همین دلیل، مبادله فناوری میان صنایع و سازمانهای دفاعی جایگاه ویژه‌ای دارد و فنبازار دفاعی ابزار مهمی برای اکتساب فناوری در این بنگاهها به‌حساب میآید. از سوی دیگر، آنگونه که تجارب گذشته نشان میدهد، فنبازار دفاعی بومی عملکرد مناسبی نداشته است. از این‌رو، بررسی عمیق‌تر تجارب فنبازارهای دفاعی و مطالعۀ عوامل مؤثر در موفقیت آنها مورد توجه قرار گرفت تا از این طریق راه‌کارهایی برای ارتقای کارایی و اثربخشی فنبازارهای دفاعی تبیین شود. بنابراین، جايگاه نهادهای میانجي در نظام علم، فناوری و نوآوری از طريق مرور ادبیات شناسايي و عوامل مؤثر در موفقیت فن بازار به‌عنوان یک نهاد میانجی بررسی شد. در ادامه، تحلیل محتوای مصاحبه با گروهي از خبرگان دفاعي نشان داد که فعالیتهای فن بازار دفاعي در کشور موفق نبوده و اساساً موفقیت فن بازار دفاعي تحت تأثیر عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا، عوامل محیطي( خارجي) و سازوکارهای داخلي فن بازار- يعني همان عوامل مطرح در ادبیات- قرار دارد و عامل ديگری در این امر دخیل نیست. در مرحله بعد، پرسشنامهای جهت اندازه‌گیری عوامل مؤثر بر موفقیت فن بازار طراحی و بین 220 نفر از دست‌اندرکاران فن بازار دفاعي توزيع شد. از اين تعداد، 142 پرسشنامه قابل قبول جمعآوری شد. تحلیل عاملي تأيیدی مناسب بودن متغیرهای مشاهدهگر را برای همۀ متغیرهای نهفته (مکنون) نشان داد. همچنین مدلسازی معادلات ساختاری نشان داد که اولاً، موفقیت فن بازار دفاعي مستقیماً تحت تأثیر عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا و سازوکارهای داخلي فن بازار قرار دارد؛ و ثانیاً عوامل محیطي(خارجي) صرفاً از طريق اين عوامل بر موفقیت فن بازار دفاعي تأثیر مي‌‌گذارند. تحلیل‌های انجام شده، تأثیر مستقیم عوامل محیطي (خارجي) را بر موفقیت فنبازار دفاعي نشان نداد.
کلیدواژه‌ها: فنبازار، دفاعی، خرید، فروش، بازاریابی، فناوری، موفقیت
فهرست مطالب
فصل اول طرح و کليات تحقيق11-1 مقدمه22-1 ضرورت تحقيق23-1 بيان مسئله 54-1 اهداف تحقيق65-1 سوالات و فرضيات تحقيق66-1 مدل مفهومي تحقيق87-1 روش تجزيه تحليل داده ها138-1 مراحل انجام تحقيق139-1 تعريف مفاهيم و واژگان اختصاصي طرح14فصل دوم مباني نظري پژوهش و مروري بر تحقيقات پيشين161-2 مقدمه172-2 مفهوم فناوری183-2 بازار فناوری204-2 نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوري225-2 ميانجيگري سيستماتيك231-5-2 كاركردهاي سازمانهاي ميانجي242-5-2 ميزان تمركز بر ميانجيگري263-5-2 ارتباط با محيط نهادي264-5-2 تأثير بر فرايند نوآوري275-5-2 نقشهای نهادهای میانجی در تجاریسازی فناوری286-5-2 نوع‌شناسي ميانجي‌هاي بازاريابي فناوري301-6-5-2 نهادهاي اعطاي حق امتياز302-6-5-2 کارگزاران مالکيت معنوي313-6-5-2 برگزارکنندگان مزايدههاي مالکيت معنوي314-6-5-2 نهادهاي تبادل برخط مالکيت معنوي325-6-5-2 تأمين مالي به پشتوانه مالکيت معنوي326-6-5-2 مشاوران مالکيت معنوي327-6-5-2 بنگاههاي برون‌سپاري مالکيت معنوي338-6-5-2 صندوقهاي يکپارچهساز مالکيت معنوي339-6-5-2 صندوق تأمين مالي دعاوي حقوقي3310-6-5-2 انتقال فناوري3411-6-5-2 بانکهاي سرمايه‌گذاري مالکيت معنوي3412-6-5-2 بنگاههاي توسعه مالکيت معنوي3513-6-5-2 چند نکته تکميلي درباره نهادهاي ميانجي356-2 فنبازار 361-6-2 ضرورت وجود فنبازار362-6-2 مفهوم فن بازار393-6-2 وظايف و کارکردهاي فن بازار404-6-2 انواع فن بازار415-6-2 تفاوت فن بازار با ساير بازارها436-6-2 فنبازار، نظام نوآوري و نقش دولت447-6-2 گستره خدمات فنبازار478-6-2 مطالعات تطبیقی فن بازار در جهان499-6-2 مطالعات تطبیقی فنبازار دفاعی در جهان6010-6-2 تجربه فنبازار دفاعی در جهان6411-6-2 دلایل موفقیت فنبازار در کشورهای غربی6712-6-2 مدلهاي پياده‌سازي فن بازار7213-6-2 عوامل مؤثر بر موفقيت فنبازار7414-6-2 چارچوب تحلیلی برای ارتقای فنبازار7815-6-2 ذينفعان فنبازار797-2 فن بازار در ايران831-7-2 اسناد بالادستي831-1-7-2 سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404842-1-7-2 ابلاغیه مقام معظم رهبری راجعبه سیاستهای کلی برنامه پنجم توسعه843-1-7-2 قانون برنامه پنجم توسعه کشور854-1-7-2 رهنمودهای مقام معظم رهبری برای نقشه جامع علمی کشور875-1-7-2 نقشه جامع علمی کشور886-1-7-2 سیاستهای کلی علم و فناوری کشور922-7-2 وضعيت کشور در زمينهي فن بازار951-2-7-2 فنبازار دفاعی؛ تجربه فنبازار در وزارت دفاع و پش ن م962-2-7-2 ویژگیهای فنبازار دفاعی983-2-7-2 ضرورت تمرکز بیشتر بر جایگاه سکوهای فناوری در شکلگیری فنبازار1024-2-7-2 نقش موسسه در مبادلات فناوری ودجا1045-2-7-2 نهادهای میانجی و واسطهای نظام نوآوری ودجا1086-2-7-2 وضعیت فنبازار دفاعی در کشور از نگاه نهادی1117-2-7-2 پشتوانههای قانونی برای معاملات فناوری1128-2-7-2 سابقه فنبازار در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری1129-2-7-2 فنبازار منطقهایی؛ تجربه فنبازار در پارک‌های علم و فناوری11310-2-7-2 کریدور نانو11311-2-7-2 تجربه فنبازار در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی11412-2-7-2 فنبازار پارک فناوری پردیس1143-7-2 محدوديتهاي فعاليت فن‌بازارها در ايران1141-3-7-2 محدوديتهاي فرهنگی1142-3-7-2 محدوديتهاي اقتصادی1153-3-7-2 محدوديتهاي قانونی1154-3-7-2 محدودیتهای نیروی انسانی1155-3-7-2 محدودیتهای دولتی و سیاستگذاری1154-7-2 پژوهش‌هاي انجام شده1161-4-7-2 مطالعۀ حسینی و سهرابی1162-4-7-2 مطالعۀ موحدی و طباطبایی1223-4-7-2 مطالعۀ صمدی و همکاران1238-2 جمعبندی ادبیات125فصل سوم روش تحقیق1271-3 مقدمه1282-3 نوع روش1283-3 مراحل انجام تحقيق1301-3-3 چارچوب مفهومی تحقیق 1311-1-3-3 استخراج چارچوب از ادبیات1322-1-3-3 بررسی اکتشافی (مصاحبه)1352-3-3 عملياتي كردن (سنجش) مفاهيم1393-3-3 روش گردآوری دادهها1444-3-3 ابزار گردآوری دادهها1445-3-3 پایایی و روایی ابزار سنجش1446-3-3 جامعه و نمونه آماری1477-3-3 روش تجزیه و تحلیل دادهها148فصل چهارم تجزيه و تحليل يافته هاي تحقيق1501-4 مقدمه1512-4 تحلیل مصاحبه‌ها1511-2-4 روایی و پایایی تحلیل محتوا1522-2-4 یافته‌های تحلیل محتوا1563-4 تحلیل پرسش‌نامه‌ها1564-4 آمار توصيفي متغيرهاي جمعيت شناختي تحقيق1615-4 تحليل عاملي تاييدي ( بخش اندازه‌گیری مدل)1651-5-4 تحليل عاملي تاييدي عامل موفقيت فنبازار1672-5-4 تحليل عاملي تاييدي عامل طرف عرضه1693-5-4 تحليل عاملي تاييدي طرف تقاضا1724-5-4 تحليل عاملي تاييدي سازوکارهاي داخلي فن بازار1745-5-4 تحليل عاملي تاييدي عوامل خارجي1766-4 تحليل مسير تاثيرگذاري عوامل مؤثر بر موفقيت فن بازار (بخش ساختاری)1791-6-4 ارزيابي مدل با اعداد معناداري t1802-6-4 معيار R2 يا R Squares1823-6-4 معيار Q2182 4-6-4 معیار افزونگی1837-4 ارزیابی برازش بخش کلی مدل1838-4 ارزيابي تاثيرگذاري متغيرهاي ميانجي با آزمون سوبل1849-4 آزمودن فرضيه‌ها18410-4 جمعبندی187فصل پنجم: جمعبندی و نتیجه‌گیری1901-5 مقدمه1912-5 نتایج حاصل از مرور ادبیات1923-5 نتایج تحلیل آمار توصیفی1934-5 نتایج تحلیل عاملی تأییدی1935-5 نتایج حاصل از تحلیل مسیر1956-5 نتایج و تفسیر آزمون فرضیههای تحقیق1957-5 نتایج حاصل از مصاحبه و تحلیل محتوا1968-5 نتایج بر مبنای مدل نهایی1989-5 پیشنهادهای تحقیق1981-9-5 پیشنهادهای اجرایی1982-9-5 پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی2013-9-5 محدودیتها2014-9-5 نوآوریهای تحقیقپیوست اول: پرسشنامه202پیوست دوم: بررسی تاثیر عوامل بر موفقیت فنبازار از طریق رگرسیون چند متغیره206منابع209
فهرست جدولها
شمارهعنوانصفحه1-1فرضیههای تحقیق و پشتوانۀ ادبیاتی آنها72-1عملیاتی کردن مفاهیم123-1مراحل و ویژگیهای هر مرحله از تحقیق141-2نقش سازمانهای میانجی در توسعه تجاریسازی فناوری292-2نوعشناسی میانجی‌های بازاریابی353-2فعالیتهای فنبازار414-2گستره خدمات فنبازار475-2ذینفعان فنبازار806-2پردازشهای رهنمودهای مقام معظم رهبری857-2بندهای مرتبط با موضوع فناوری و فنبازار در برنامه پنجم توسعه868-2رهنمودهای مقام معظم رهبری برای نقشه جامع علمی کشور879-2پردازش نقشه جامع علمی کشور8810-2سیاستهای کلی علم و فناوری9211-2سود شرکتهای دفاعی10312-2نقشها و نهادهاي نظام نوآوري ودجا بر اساس کارکردهاي مورد انتظار10913-2پیش‌نیازهای ایجاد فنبازار11614-2اولویتهای ایجاد فنبازار11715-2فرضیههای تحقیق1221-3فرآیند اجرایی تحقیق1312-3عملیاتی کردن مفاهیم موجود1413-3نتایج پرسشنامه مناسب بودن شاخصها1434-3بررسی پرسشنامه به تفکیک هر زیرمجموعه1461-4کدهای عوامل مؤثر در موفقیت فنبازار1522-4کدهای میزان موفقیت فنبازارهای برگزارشده1523-4فراوانی اشاره به عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار1534-4موفقیت فنبازارهای گذشته1545-4نتایج مقایسه کدگذاری ارزیابان در متون مصاحبه1556-4معرفی متغیر وابسته مدل کسب موفقیت فنبازار دفاعی1597-4معرفی متغیرهای میانجی مدل کسب موفقیت فنبازار دفاعی1608-4معرفی متغیر مستقل مدل کسب موفقیت فنبازار دفاعی1609-4توزیع پاسخدهندگان بر حسب سابقهکاری16110-4توزیع پاسخدهندگان بر حسب تحصیلات16111-4توزیع پاسخدهندگان بر حسب میزان آشنایی با فنبازار16212-4توزیع پاسخدهندگان بر حسب گرایش تحصیلی16213-4توزیع پاسخدهندگان بر حسب صنعت مطبوع16314-4ترکیب پاسخدهندگان بر حسب میزان آشنایی پاسخدهندگان با فنبازار و صنعت مطبوع16415-4توزیع پاسخدهندگان بر حسب سطح تحصیلات و گرایش تحصیلی16516-4شاخصهای برازندگی مدل موفقیت فنبازار16817-4شاخصهای برازندگی مدل اندازه‌گیری سازه عامل طرف عرضه17118-4شاخصهای برازندگی مدل اندازه‌گیری سازه طرف تقاضا17319-4شاخصهای برازندگی مدل اندازه‌گیری سازوکارهای داخلی17620-4شاخصهای برازندگی مدل اندازه‌گیری عوامل خارجی17821-4وضعیت اعداد معناداری t در مدل اولیه تحقیق18122-4وضعیت اعداد معناداری t در مدل اصلاحی18223-4مقادیر مرتبط با معیار Q2 سازه مدل183پ-1نتایج رگرسیون چند متغیره206پ-2روابط استفاده شده برای رگرسیون چند متغیره207
فهرست شکلها
شمارهعنوانصفحه1-1مراحل توسعه چارچوب نظری92-1طرح اولیه روابط متغیرها93-1ارتباط متغیرها در مدل‌های ساختاری104-1الگوی اولیه111-2بخشهای مختلف فنبازار ترکیبی432-2نمودار گردش کار فرآیند انتقال فناوری در نهاد انتقال و مبادله فناوری شانگهای573-2علت ظهور میانجی‌های بازار فناوری و تاثیر آنها بر مبادلات فناوری714-2نظام نوآوری دفاعی1115-2ارائه خدمات فنبازار به متقاضی فناوری1196-2ارائه خدمات به عرضهکننده فناوری1207-2مدل پیشنهادی فنبازار ملی1218-2عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار1239-2الگوی شبکه‌ای فنبازار1241-3مراحل توسعه چارچوب مفهومی1332-3طرح اولیه روابط1343-3ارتباط متغیرها در مدل1344-3طرح تکمیلی1405-3متغیرهای کمیت و کیفیت موفقیت فنبازار1411-4مراحل تجزیه و تحلیل آماری1582-4مدل تحقیق1603-4تحلیل عاملی تأییدی اولیه موفقیت فنبازار در حالت t1674-4تحلیل عاملی تأییدی موفقیت فنبازار در حالت t1675-4تحلیل عاملی تأییدی فنبازار در حالت استاندارد1686-4متغیرهای نهایی موفقیت فنبازار1697-4تحلیل عاملی تأییدی اولیه طرف عرضه در حالت t1708-4تحلیل عاملی تأییدی طرف عرضه در حالت t1709-4تحلیل عاملی تأییدی طرف عرضه در حالت استاندارد17010-4متغیرهای نهایی طرف عرضه17111-4تحلیل عاملی تأییدی اولیه سازه طرف تقاضا در حالت t17212-4تحلیل عاملی تأییدی سازه طرف تقاضا در حالت t17213-4تحلیل عاملی تأییدی سازه طرف تقاضا در حالت استاندارد17314-4متغیرهای نهایی طرف تقاضا17415-4تحلیل عاملی تأییدی اولیه سازه سازوکارهای داخلی فنبازار در حالت t17416-4تحلیل عاملی تأییدی سازوکارهای داخلی فنبازار در حالت t17517-4تحلیل عاملی تأییدی سازوکارهای داخلی فنبازار در حالت استاندارد17518-4متغیرهای نهایی سازوکارهای داخلی فنبازار17619-4تحلیل عاملی تأییدی اولیه عوامل خارجی در حالت t17720-4تحلیل عاملی تأییدی عوامل خارجی در حالت t17821-4تحلیل عاملی تأییدی عوامل خارجی در حالت استاندارد17822-4متغیرهای نهایی عوامل خارجی17923-4مدل اولیه تحلیل مسیر در حالت t18024-4مدل نهایی تحلیل مسیر در حالت t18125-4خلاصهایی از مراحل تجزیه و تحلیل آماری18826-4مدل نهایی تحقیق188
فصل اول
طرح و کليات تحقيق
1-1. مقدمه
نظر به اهمیت و تأثیر فناوری در صنعت دفاعی و درنتیجه در اقتدار و امنیت کشور، اکتساب فناوری به هر شیوهای که انجام شود، از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. از سوی دیگر، مبادلات و همکاری‌های فناورانه میان صنایع و سازمانهای دفاعی به‌عنوان مکانیزمی برای اکتساب فناوری، جایگاه ویژه‌ای دارد.
در این میان، فنبازار دفاعی ابزار مهمی در جهت افزایش تعاملات بنگاهها و اشاعه فناوری به‌حساب میآید.
با اینحال، آنگونه که تجارب گذشته نشان میدهد، در کشور ما فنبازارهای دفاعی و غیردفاعی، عملکرد مناسبی نداشته و مبادلات و همکاری‌های فناورانه، چه در بخش دفاعی و چه در بخش غیردفاعی مطلوب نبوده است.
با توجه به موارد فوق، بررسی تجارب فنبازارهای دفاعی و مطالعۀ عوامل مؤثر در موفقیت آنها مورد توجه محقق قرار گرفت تا شاید از این طریق راه‌کارهایی برای ارتقای کارایی و اثربخشی فنبازارهای دفاعی طراحی و اجرا شود.
به بیان دیگر، مسئلۀ این تحقیق عدم موفقیت فنبازار دفاعی بوده و محقق تلاش کرده است با مشخص کردن عوامل مؤثر بر موفقیت یا عدم موفقیت فنبازارهای دفاعی، راهکار یا الگویی را برای ارتقاء عملکرد آنها ارائه نماید تا از این راه موجبات افزایش نرخ مبادلات فناوری بین بنگاه‌های دفاعی فراهم گردد.
این نوشتار از پنج فصل تشکیل شده است. ادامۀ این فصل؛ یعنی فصل اول، به تشریح کلیات تحقیق اختصاص دارد. در فصل دوم، پیشینه و ادبيات تحقیق مرور میشود. در فصل‌های سوم و چهارم، روش تحقیق و نتایج آن مدنظر قرار میگیرد و سرانجام اینکه در فصل پنجم نتیجه‌گیری و پیشنهادهای محقق، ارائه خواهند شد.
2-1. ضرورت تحقيق
جنبههای سلبی ضرورت و اهمیت تحقیق :
در صورتیکه فنبازار به‌خوبی عمل نکند با توجه به حجم وسیع فناوریهای مورد نیاز و نیز نیازهای مشترک فناورانه در صنایع مختلف ودجا؛ مجبور به دستیابی تکراری فناوری به وجود میآید: و این یعنی تحمیل زمان اضافه به طرحهای تحقیقاتی فناورانه و به تبع آن یعنی طولانی شدن دستیابی به محصول و سامانه دفاعی و به تبع آن بالا بردن ریسک زمانی تحویل محصول به نیرو و به تبع آن منجر به احتمال عدم رضایت نیرو و کاهش اطمینان نیرو به سرموعد تحویل گرفتن محصولات دفاعی خواهد شد.
دستیابی تکراری به فناوری یعنی صرف بودجة بسیار بیشتر از بودجة مورد نیاز برای مبادله. در صورتیکه فنبازار به‌خوبی عمل نکند برای فناوریهای مورد نیاز مشترک نیازمند بودجههای دو برابر میباشیم. در چنین شرایطی دو آسیب بوجود میآید 1. منابع محدود و فشار مالی به ودجا در جایی که به‌طور منطقی جایی برای آن نیست و این یعنی بهرهوری پائین بودجه در صرف در دستیابی به قدرت دفاعی 2. ریسک دستیابی به بودجه در پروژههای اکتساب فناوری وجود دارد و در صورت نبود منابع، تأخیر پروژه همان وقایعی را رقم میزند که در بالا در خصوص تأخیر زمانی پروژه اشاره گردید. بدین‌وسیله ودجا در طرحهایی اقبال خود را در خطر میبیند که فناوری را پیش از آن در خود توسعه داده است و این یعنی نبود یک سازوکار مناسب که بتوان فناوری را به اشتراک گذاشت و از آن بهرهبرداری نمود.
نداشتن الگوی مناسب برای مبادله یعنی صرف مغزافزار برای تحقیق در موضوعاتی که پیش از آن آموخته و مسلط شده است. این یعنی مشغول نمودن مغزافزار و واماندن آن از کار بر روی تحقیقات مهم، بکر، اصیل و جدید واقعی. متخصصین و محققین دفاعی باید با بهینهترین وجه درگیر در دستیابی به فناوریهای مورد نیاز گردند. در شرایطی که نتوان فناوریهای موجود را برای نیاز در صنایع دیگر مبادله نمود سهمی از تمرکز توان علمی صرف موضوعاتی میشود که پیش از آن کسب گردیده است. این یعنی گرانقیمتترین منبع تحقیق و توسعه را صرف اقدامی تکراری نمودن.
عدم توفیق فنبازار یعنی عدم بهرهبرداری مناسب از داراییهای فناورانه و صرف فرصت‌هایی که در شرایط سیاسی، منطقهای و جهانی جمهوری اسلامی بسیار خطیر بدست میآید بر داشتههای فناوری بجای تحقیق روی مباحث بسیار مهم‌تر. در شرایطی که استکبار جهانی به‌خوبی متوجه اقتدار روزافزون علمی جمهوری اسلامی شده است و به بهانههای مختلف زمینههای کندی و توقف پیشرفت پرشتاب علمی را مهیا مینماید از فرصتهای اندک باید حداکثر استفاده را نمود
دستیابی تکراری به فناوری یعنی توسعة فرهنگ خودگرایی و دوری از شبکهگرایی و روحیة کار مشترک و به اشتراکگذاری فناوری. دورة تحقیقات تکتخصصی و تحقیقات فردی گذشته و نسل تحقیق و توسعه از این منظر، مشارکت و تحقیقات مشترک و به اشتراکگذاری دستاوردهای تحقیقاتی را تأکید دارد. در این مقطع هر حرکت روبه فُراداگرایی یعنی توسعة فرهنگ خودگرایی مغبون بوده و این یعنی باور عدم امکان با همدیگر فعالیت نمودن. با نبود امکان مبادلة فناوری، زمینههای فرهنگی این جریان فکری تقویت گردیده جامعة دفاعی خانوادهای را ماند که برای هر وعدة غذا؛ چندباره طبخ غذا مینماید.
نداشتن سازوکار مناسب برای مبادله یعنی اشغال ظرفیتها یا ایجاد زیرساختهایی که باید صرف مباحث دیگر غیرتکراری بشود. با توسعة فناوریهای نو و بدیع زیرساختهای مورد نیاز هم تجدید و در مواردی اختصاصی یک گروه فناوری میگردد. با همافزایی فناوریهای جهشی و ارتقایی مختلف در ایجاد سامانههای جدید بدون شک زیرساختهای متنوعی برای دستیابی آن نیاز بوده اگر امکان مبادله فناوری به‌خوبی فراهم نیاید هزینه و زمان و فضای بسیاری برای ایجاد زیرساختهایی نیاز است که فناوریهای تکراری را دست میدهند.
پائین بودن سطح مبادلات فناوری بین صنایع دفاعی یعنی احتمال بالای ناکارآمدی در مبادلة فناوری در مقیاسی بزرگتر که همان بخش ملی باشد. اگر نتوان جریان مبادلة فناوری را در بخش دفاعی به‌خوبی ایجاد نمود ظرفیت بهرهبرداری از مخزن فناوری ملی و امکان مبادله با آن از دست داده خواهد شد. وضعیتی که در حال حاضر در بخش ملی نیز شاهد آن هستیم. در بخش ملی نیز فنبازارهایی وجود دارد اما نتوانسته است زمینة مبادلة داشتههای فناوری را با نیازمندیهای به آن فراهم آورد. لذا در این شرایط شاهد آن هستیم که هر دانشگاهی یا مرکز تحقیقاتی یا صنعتی، بدون بهرهگیری حداکثری از توانمندی‌های فناورانه موجود توسعة فناوری را در دستور کار دارد. البته این موضوع در سطح علم هم وجود دارد.
دستیابی تکراری به فناوری یعنی کاهش ضریب نوآوری. وقتی بخش از ظرفیت مغزافزاری، نرمافزاری، دانشافزاری و سازمانافزاری درگیر اکتساب فناوریهایی بشود که پیش از آن کسب شده است تقریباً میتوان گفت این میزان از ظرفیت در فرآیند نوآوری مشارکت نمیکند. و این ضریب نوآوری را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد.
تحقیقات مجدد یعنی کاهش جریان دانش جدید در مخزن دانشی ودجا. در شرایطی که بخشی از دانش تولیدی، مشابهت با دانش تولیدی پیش از خود داشته باشد پس بخشی از دِبی جریان دانشی وارده به ودجا گویی عملاً از ظرفیت اضافه نمودن دانش خارج گردیده به‌مثابه آنکه بخشی از مجرای دانشی دچار حبابزدگی و یا گرفتگی شده باشد.
با توجه به موارد فوق از آنجا که یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت فنبازار نبود الگویی برای ارتقاء کمیت و کیفیت مبادلات فناوری میباشد از این‌رو عدم انجام تحقیق فوق ما را از داشتن الگوی مناسب محروم خواهد نمود. از این‌رو تمامی موارد فوق جنبههای سلبی تحقیق مورد نظر به‌حساب میآید.
جنبههای ایجابی ضرورت و اهمیت تحقیق :
مطالب فوق، اهمیت فنبازار را به‌عنوان مکانیزمی برای رویارویی با چالش‌های مذکور نشان میدهند. از طرف دیگر، رونق فنبازار دفاعی میتواند عامل مهمی در افزایش تعاملات بنگاهها و اشاعه فناوری و درنتیجه عامل مؤثری در انتقال تجارب و یادگیری فناورانه باشد که این مسئله بر اهمیت فنبازار دفاعی و ضرورت پرداختن به آن می‌‌افزاید.
برای بیان جنبههای ایجابی تحقیق باید به این نکته اشاره داشت که اهمیت و ضرورت این تحقیق ناشی از اهمیت و ضرورت رونق یافتن فنبازار دفاعی بوده است که خود ناشی از موارد زیر است:
فنبازار به‌عنوان یک مکانیزم اطلاعرسانی، بنگاه‌های دفاعی کشور را از توانمندی‌های یکدیگر و نیز توانمندی‌های سایر بنگاهها و نهادها مطلع می‌‌سازد؛
فنبازار از دوباره‌کاری و موازي‌كاري تحقيقاتي يا انتقال فناوري چندباره از خارج به داخل جلوگیری میکند؛
فنبازار بستری برای یادگیری فناورانه بنگاه‌های دفاعی از یکدیگر فراهم می‌‌سازد؛
فنبازار موجبات اکتساب سریع فناوری را فراهم آورده و از این طریق تحقق اهداف دفاعی را تسریع میکند؛
فنبازار با فراهم آوردن امکان فروش فناوری به تأمین منابع مالی بنگاه‌های دفاعی کمک میکند؛
فنبازار از انباشت بدون استفاده فناوري در دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقيقاتي و سازمانها و بنگاههاي دفاعی جلوگيري می‌‌كند؛
فنبازار با كمك به فروش مكرر فناوري، هزينۀ توسعۀ آن را براي توسعه‌دهنده و هزينۀ خريد آن را براي صاحب فناوري جبران می‌‌كند؛
فنبازار با فراهم آوردن امکان خرید فناوریهای غیرکلیدی، امکان تمرکز بنگاه‌های دفاعی را بر فناوریهای کلیدی فراهم می‌‌سازد
3-1. بيان مسئله
اهمیت و توسعة فناوری در بخش دفاعی بسیار حائز اهمیت و تأثیر آن بر تقویت بنیة دفاعی روزافزون است. اقتصاد دفاعی تأثیرپذیری بالایی از فناوری دارد بدین ترتیب که فناوریهای نو و بدیع باعث ایجاد قابلیتهای جدیدی در سامانهها شده به بیانی موجب ارتقاء، بهبود و جهش در نوآوریهای سامانهای شده و این تغییرات و در برخی موارد تحولات، شدیداً میتواند نیروی مسلح را در پیادهسازی سناریوهای خودیاری داده و حتی سناریوهای متنوعی را پیش روی نیرو قرار دهد. در چنین شرایطی اقبال محصولی نیروهای مسلح به وزارت دفاع افزایش یافته و درخواست محصولات جدید مبتنی بر فناوریهای نو افزایش یافته بازار محصولات نوین و اقتصاد دفاعی پررونق میگردد. نیروهای مسلح نیز با قدرت و اعتماد به نفس بالاتری برای مقابله و دفاع آمادگی یافته و با ارائة سامانههای جدید بازدارندگی ایجاد میگردد.
بخش دفاعی از دیرباز پیشتاز و پیشرو در دستیابی به فناوری نو بوده است بدین ترتیب سرریز فناوریهای دفاعی سبد فناوریهای ملی را افزایش داده نرخ رشد فناوری ملی را نیز به‌طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار میدهد.
فناوری با داشتن چنین جایگاه کلیدی مواجه با چند مقولة مهم است : هزینة دستیابی به فناوریهای جدید بسیار بالا بوده؛ زمان دستیابی فناوری برای صنعت دفاعی 5 تا 10 بوده؛ شرایط دستیابی در این مقطع زمانی بسیار ناپایدار و متغیر و تحت تأثیر عوامل سیاسی و تحریم بوده؛ شرایط اقتصادی کشور محدودیت در بودجه و منابع فناوری ایجاد نموده؛ هزینههای سرسامآور و روبه افزایش غیرتحقیقاتی و پشتیبانی عمومی که تنه به تنه محور بودجهای تحقیقات و نوآوری میزند عاملی دغدغهآور برای توسعة فناوری شده؛ عمر فناوری بدلیل نرخ بالای نوآوری بسیار کوتاه میباشد.
یکی از اقدامات مهمی که وزارت دفاع در 10 تا 15 سالة گذشته انجام داده تلاش برای اشتراکگذاری فناوری و افزایش بهرهوری اقتصاد فناوری است. ارزش اقتصادی فناوری دو وجه دارد 1. ارزش حاصل از توسعه تسلیحات و تجهیزات که به قدرت دفاعی کمک شایانی میکند؛ و اقتصاد دفاعی را بارور مینماید2. وجه دیگر ظرفیت اقتصادی ارزش حاصل از فروش فناوری است. یعنی تولید ثروت مستقیم از فروش فناوری.
علی‌رغم این تلاش‌ها شواهد غیررسمی حاکی از آن است که مبادلات و همکاری‌های فناورانۀ میان صنایع دفاعی و غیردفاعی، وضعیت مناسبی ندارد. این در حالی است که دستیابی بخش دفاعی به فناوریهای نو و بدیع بالا بوده و نیازهای بنگاه‌های دفاعی و غیردفاعی به انواع فناوریها روبه افزایش است؛ در این خصوص فعالیتهای قبلی برپایی فنبازار اعم از برگزاری همایشها و نمایشگاههای فناوری؛ کارگاههای مدیریت تجاریسازی و اقدامات دیگر فنبازار نتوانسته است به‌خوبی فضای مبادلهای مناسبی را ایجاد کرده و توازن منطقی بین نرخ رشد فناوری و نرخ مبادلة آن ایجاد نماید. از این‌رو ارزش مالی ناشی از مبادلات فناوری، رقم ناچیزی را در سبد درآمدهای سازمانهای دفاعی به خود اختصاص داده است.
با توجه به مطالب فوق ضرورت دارد تا فاصلة بین نرخ دستیابی به فناوری و نرخ مبادلة آن کم شود. از آنجا که فنبازار یکی از سازوکارهای اصلی در ارتقاء سطح مبادلات فناوری به‌حساب میآید لذا مسئلة تحقیق عدم موفقیت در کمیت و کیفیت مبادلات فناوری با استفاده از سازوکار فنبازار میباشد.
4-1. اهداف تحقيق
با توجه به آنچه گفته شد، اهداف این تحقیق به شرح زیر بوده است:
هدف اصلی
ارائه یک الگوی مفهومی برای شناسایی عوامل مؤثر بر ارتقای عملکرد فنبازارهای دفاعی
اهداف فرعی
آسیبشناسی فنبازارهای دفاعی گذشته
پیشنهاد راهکارهای مناسب برای بهبود عملکرد فنبازار دفاعی
زمینه‌سازی برای ترویج و اطلاعرسانی فنبازار دفاعی
5-1. سؤالات و فرضيات تحقيق
با توجه به مسئله و چارچوب نظري تحقيق سؤال‌هاي تحقيق نیز به شرح زير بوده است:
الف) سؤال اصلي تحقيق:
چه عواملي در موفقيت فنبازار دفاعي مؤثر هستند؟
ب) سؤال‌هاي فرعي تحقيق:
1) در فن‌بازارهاي گذشته، عملكرد طرف عرضه چگونه بوده است؟
2) در فن‌بازارهاي گذشته، عملکرد طرف تقاضا چگونه بوده است؟
3) آيا تأثیر عوامل محيطي بر فن‌بازارهاي گذشته مطلوب بوده است؟ اگر نه، مهم‌ترين علل عدم مطلوبيت كدامند؟
4) آيا فن‌بازارهاي گذشته داراي سازوكارهاي مطلوبي بودهاند؟ اگر نه، مهم‌ترين علل عدم مطلوبيت كدامند؟
5) براي ارتقاي عملكرد فنبازار دفاعي (افزايش نرخ مبادلات فناوري توسط بنگاههاي دفاعي) چه اقداماتي مي‌توان صورت داد؟
با توجه به چارچوب نظري تحقيق و به پشتوانة ادبیات تحقیق، فرضيههاي تحقيق به شرح جدول 1-1 در نظر گرفته شد.
جدول 1-1 .فرضيههاي تحقيق و پشتوانة ادبیاتی آنها
فرضیهادبیاتفرضيه1: بين عوامل طرف عرضه و موفقيت فنبازار رابطۀ معني‌داري وجود دارد.1619250338759حسینی و سهرابی 138200حسینی و سهرابی 1382-28575601649Edler & Georgiuo(2007)00Edler & Georgiuo(2007)-32385324154Mowery, (1992) 00Mowery, (1992) -2857511430Johnson, W.H.A., (2008) 00Johnson, W.H.A., (2008) 159131011430klerkx, L., Leeuwis, C., (2009)00klerkx, L., Leeuwis, C., (2009)فرضيه 2: بين عوامل خارجی و موفقيت فنبازار رابطۀ معني‌داري وجود دارد.16699552796حسینی و سهرابی 138200حسینی و سهرابی 13821666875325755موحدی و طباطبایی 138900موحدی و طباطبایی 1389-28575349885Bidault, fischer(1994) 00Bidault, fischer(1994) -2857512700David, (2000) 00David, (2000) فرضيه 3: بين سازوكارهاي فنبازار و موفقيت فنبازار رابطۀ معني‌داري وجود دارد.514350300355Edler & Georgiuo(2007)00Edler & Georgiuo(2007)1333511905Mumkongsvjarif & srivannaboon (2011)00Mumkongsvjarif & srivannaboon (2011)فرضيه 4: بين عوامل طرف تقاضا و موفقيت فنبازار رابطۀ معني‌داري وجود دارد.1718945313055حسینی و سهرابی 138200حسینی و سهرابی 1382-224155615315Edler & Georgiuo(2007)00Edler & Georgiuo(2007)righttopklerkx, L., Leeuwis, C., (2009)00klerkx, L., Leeuwis, C., (2009)-212090307975Mowery, (1992) 00Mowery, (1992) -22415512065Johnson, W.H.A., (2008) 00Johnson, W.H.A., (2008) فرضيه 5: بين عوامل خارجی و عوامل طرف عرضه رابطه معني‌داري وجود دارد.172148547625Bidault, fischer(1994) 00Bidault, fischer(1994) 889045720David, (2000) 00David, (2000) فرضيه 6: بين عوامل خارجی و سازوكارهاي فنبازار رابطه معني‌داري وجود دارد.-4381573660David, (2000) 00David, (2000) فرضيه 7: بين عوامل خارجی و عوامل طرف تقاضا رابطه معني‌داري وجود دارد.-508062865Bidault, fischer(1994) 00Bidault, fischer(1994) 172021562865David, (2000) 00David, (2000) فرضيه 8: بين عوامل داخلی(بخش دفاعی) و موفقیت فنبازار رابطه معني‌داري وجود دارد.-22415530480اسناد بالادستی وزارت دفاع/ سیاستهای مترتب بر امور امنیتی و اطلاعاتی، دکترین‌های مقابله، سناریوهای صحنة نبرد و چگونگی توسعة فناوری( قرمز/زرد/ سبز)00اسناد بالادستی وزارت دفاع/ سیاستهای مترتب بر امور امنیتی و اطلاعاتی، دکترین‌های مقابله، سناریوهای صحنة نبرد و چگونگی توسعة فناوری( قرمز/زرد/ سبز)
6-1. مدل مفهومي تحقيق
چارچوب نظري، شبكه‌اي منطقي، توصيفي و پرورده از روابط موجود ميان متغيرهايي است كه در پي فرايندهايي چون مصاحبه، مشاهده و بررسي پيشينه (مرور ادبيات) شناسايي شدهاند. در فرايند تحقيق، لازم است پس از شناسايي متغيرهاي مناسب، شبكه‌اي از روابط ميان متغيرها تدوين شود تا بتوان فرضيههاي مرتبط با آنها را پديد آورده و سپس آزمود (سكاران، 1386 صفحه 94).
با توجه به سؤال تحقيق، "موفقيت فنبازار" به‌عنوان متغير وابستۀ اين پژوهش در نظر گرفته شد. از سوي ديگر، با توجه به ادبيات موضوع، عملكرد و درنتيجه موفقيت فن‌بازارها و به‌طورکلی "نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری" تحت تأثیر "عوامل طرف عرضه" و "عوامل طرف تقاضا" قرار دارد (Klerk & Leeuwis, 2009; Edler & Georghiou, 2007; Mowery, 1992؛ حسيني و سهرابي 1382). به‌علاوه، موفقيت نهادهاي فوق تحت تأثیر عوامل و سازوكارهاي دروني آنها نيز ميباشد ( Munkongsujarit & Srivannaloom, 2011؛ موحدي و طباطبايي 1389). در این تحقیق بررسی این عوامل و عوامل احتمالی ناشناختة دیگر در بخش دفاعی مورد سنجش قرار خواهد گرفت. از طرف ديگر، از آنجا كه نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری و به‌طور خاص فنبازار، در خلأ عمل نمي‌كنند، مي‌توان چنین پیش‌بینی نمود كه تحت تأثیر شرايط محيطي نيز قرار دارند؛ به عبارت ديگر، موفقيت فن‌بازارها به مساعد بودن عوامل محيط بيروني نيز بستگي دارد. اين عوامل محيطي كه شامل عوامل سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فناوریه مي‌باشند، که در این تحقیق و بعد از تعمیق و تدقیق ابعاد آن؛ در ساخت موضوعات محوری پرسشنامه از آنها استفاده میگردد.
به اين ترتيب و بر اساس سنتز مفاهیم ازادبیات چارچوب نظري يا مفهومي تحقيق حاضر از 5 مفهوم (متغیر) اصلي به شرح زير تشكيل گردید:
موفقيت فنبازار: كه منظور از آن بالا بودن كميت و كيفيت مبادلات فناوری انجام شده از طريق فنبازار در يك دوره زماني مشخص است؛
عوامل طرف عرضه: كه به كليه عوامل مؤثر بر عرضۀ فناوری توسط اشخاص حقيقي و حقوقي در فنبازار اشاره دارد؛
عوامل طرف تقاضا: كه به كليه عوامل مؤثر بر تقاضاي فناوری در فنبازار اشاره دارد؛
عوامل و سازوكارهاي دروني: منظور از این موارد، كليۀ عواملي است كه طرف عرضه را به‌طرف تقاضا متصل كرده و موجب تسهيل مبادلات فناوری ميشوند؛
عوامل محيطي: منظور از اين عوامل، عواملي غير از عوامل طرف عرضه و تقاضا است كه با تأثیر نهادن بر طرف عرضه، طرف تقاضا و سازوكارهاي دروني و يا به‌طور مستقيم بر موفقيت فنبازار تأثیر مي‌‌گذارند.
بدیهی است تأئید موارد فوق در مسیر تحقیق انجام شده و میزان تداخل و مشارکت آنها و عوامل احتمالی دیگر در میزان موفقیت فنبازار در فرآیند تحقیق بدیت میآید.
در اينجا لازم است اشاره شود كه تدوين چارچوب مفهومي يا نظري شامل چهار گام اصلي است (Ticehurst & Veal, 2000):
گام اول: شناسايي مفاهيم؛
گام دوم: تعريف مفاهيم؛
گام سوم: مشخص كردن روابط بين مفاهيم؛
گام چهارم: عملياتي كردن (قابل اندازهگيري كردن) مفاهيم.
شكل 1-1 مراحل توسعه چارچوب نظري يا مفهومي را نشان ميدهد.
726081266701. شناسايي مفاهيم4. عملياتي كردن مفاهيم2. تعريف مفاهيم3. تعيين روابط بين مفاهيم001. شناسايي مفاهيم4. عملياتي كردن مفاهيم2. تعريف مفاهيم3. تعيين روابط بين مفاهيم
شكل 1-1. مراحل توسعه چارچوب نظري
با توجه به آنچه گفته شد، گام‌هاي اول و دوم؛ یعنی شناسايي و تعريف مفاهيم، برداشته شدند. از سوي ديگر با توجه به مطالبي كه در مورد تأثیر متغيرهاي مستقل تحقيق بر متغير وابسته در ابتداي اين بخش گفته شد، پیش‌بینی میشود روابط بين متغيرهای اصلی (مفاهيم) مطابق شكل 2-1 در نظر گرفته شد.
5670558560سیاست‌هاطرف عرضهموفقيت فن‌بازارطرف تقاضا00سیاست‌هاطرف عرضهموفقيت فن‌بازارطرف تقاضا
169067432583700
شکل 2-1. طرح اولیۀ روابط متغیرها
این طرح اولیة روابط بین متغیرها از تحقیق(Mowery 1992) استنتاج گردید. با توجه به نظر موري به‌طورکلی براي توسعۀ نوآوري (شامل اكتساب فناوری و فروش فناوری) بايد به دو طرف عرضه فناوری و تقاضاي فناوری توجه نمود و سياست‌هايي را براي اين دو طرف اتخاذ كرد؛ همچنین، طرف عرضه و تقاضای فناوری و سیاستهای حاکم بر فضای مبادله بر موفقیت این نوع از مبادلات مؤثر است.
علاوه بر اين، مؤلفان ديگري بر اهميت توجه به دو طرف عرضه و تقاضا در ارتباط با نهادهاي ميانجي (شامل فنبازار) تأكيد كردهاند كه از آن جمله مي‌توان به (Johnson, 2008)، (Edler & Georghiou, 2007)، (Klerkx & Leeuwis, 2009) و (حسيني و سهرابي 1382) اشاره كرد.
آنگونه كه ادبيات مديريت استراتژيك نشان ميدهد (مثلاً David, 2000)، عملكرد و موفقيت نهادها تحت تأثیر عوامل محيط داخلي و خارجي قرار دارد. به‌علاوه، برخي مقالات مرتبط با نهادهاي ميانجي و فنبازار نيز مشخصاً به تأثیر عوامل داخلي و خارجي اشاره كردهاند كه مي‌توان از (Munkongsujarit & Srivannadloon, 2011) ،(Bidault, fischer1994) و (موحدي و طباطبايي 1389) نام برد.
با توجه به مطالب مطروحه، در تحقیقات فوق، روابط بین متغیرها به‌صورت شکل 3-1 تشریح میگردد:
102870175260سازوکارهای داخليطرف عرضهموفقيت فن‌بازارعوامل خارجيطرف تقاضا00سازوکارهای داخليطرف عرضهموفقيت فن‌بازارعوامل خارجيطرف تقاضا
35528259588500
شکل 3-1. ارتباط متغیرها در مدل‌های ساختاری
باید توجه داشت که منظور از "طرف عرضه"، نهادهايي همچون بنگاهها، مراكز تحقيقاتي و دانشگاه‌ها است كه فناوری را در فنبازار عرضه مي‌كنند و منظور از "عوامل طرف عرضه" عواملي است كه بر عرضۀ فناوری توسط اين عرضه‌كنندگان بالقوه تأثیر مي‌گذارد. با توجه به ادبيات مديريت فناوری اين عوامل شامل جذابيت (انگيزه) و توانمندي (منابع) است؛ همچنين "طرف تقاضا" به نهادهاي متقاضي فناوری -عمدتاً بنگاهها- اشاره دارد و منظور از "عوامل طرف تقاضا" نيز عواملي مثل نياز، انگيزه و منابع است كه منبعث از ادبيات ميباشد (Tschirky, 1998)؛ همچنین، در پژوهشی که در داخل کشور انجام شده برای سازوکارهای داخلی و عوامل خارجی، شاخصها و ابعادی در نظر گرفته شده است (خداد حسینی 1388). 73971152549525كميت مبادله00كميت مبادله73958453413760كيفيت مبادله00كيفيت مبادله69297552732405006891020327723500
گام بعدی، مشخص کردن مدل سنجش متغیرهای پنهان با استفاده از معیارهای مدل‌های ترکیبی و انعکاسی بود. از جملة این معیارها که برای ساختار انعکاسی طرح گردیده است، میتوان به موارد زیر اشاره نمود (حنفیزاده 1389):
مسیر علّی از ساختار به شاخصها است.
تغییرات در شاخصها نباید موجب تغییرات در ساختار بشود.
شاخصها تعویضپذیرند (عوض یا حذف شوند).
تغییر در یک شاخص میتواند موجب تغییر در سایر شاخصها شود.
با توجه به معیارهای فوق، مدل سنجش متغیرهای پنهان در این تحقیق، از نوع انعکاسی بود. برای سنجش متغیرهای مکنون از متغيرهاي آشكار (قابل مشاهده) استفاده شد. براي مثال؛ برای موفقيت فنبازار با توجه به اهدافي كه فنبازار دنبال مي‌كند، از دو متغير كميت و كيفيت مبادله استفاده گردید.
3520440174625تعداد مبادلات00تعداد مبادلات1710690291465 کمیت مبادله 00 کمیت مبادله
666750191135سیاستها00سیاستها307467055245001033145241935003520440231140حجم ريالي مبادلات00حجم ريالي مبادلات
-635257810موفقيت فنبازار 00موفقيت فنبازار 30746701397000
98933021209000
571500192405سیاستها020000سیاستها10623554127500307467024066500352044030480رضايت طرف عرضه00رضايت طرف عرضه1710690167005كيفيت مبادله00كيفيت مبادله
3074670276860003520440111760رضايت طرف تقاضا00رضايت طرف تقاضا
شکل 4-1. الگوي اوليه (ارتباط ميان عوامل و متغيرهاي تأثیرگذار)
چنانكه ملاحظه ميشود، مدل سنجش از نوع انعكاسي بوده است؛ زيرا مسير علّي از سازه (موفقيت فنبازار) به سمت شاخصها ميباشد. به همين ترتيب، براي ساير متغيرهاي پنهان نيز متغيرهاي آشكار و مدل سنجش انعكاسي در نظر گرفته شد.
در چهارمين گام از توسعة چهارچوب نظری، به عملياتي كردن (قابل اندازهگيري كردن) مفاهيم پرداخته شد. اين كار در ستون چهارم جدول 2-1 مشخص شده است.
رديفمفهوم/ متغيرسنجهتعريف عملياتيادبيات مرتبط1موفقيت فن‌بازاركميت مبادلهميزان فناوريهاي مبادله شدهMunkongsujarit & Srivannaboon (2011)موحدي و طباطبايي (1389)كيفيت مبادلهرضايت طرفين از مبادلات فناوري2طرف عرضهانگيزهشدت تلاش براي فروش فناوريEdler &Georghiou (2007)Mowery (1992)Klerk & Leeuwis (2009)حسيني و سهرابي (1382)توانمنديميزان (تعداد) فناوريهاي عرضه‌شده3طرف تقاضانيازشدت نياز متقاضيان به فناوريEdler &Georghiou (2007)Mowery (1992)Klerk & Leeuwis (2009)حسيني و سهرابي (1382)انگيزهشدت تلاش براي خريد فناوريمنابعميزان منابع متقاضي براي خريد فناوري4سازوكارهاي داخلياطلاع‌يابي و اطلاع‌رسانيكيفيت و كميت اطلاع‌يابي و اطلاعرسانيMunkongsujarit & Srivannaboon (2011)-Edler &Georghiou (2007)حسيني و سهرابي (1382)نمايش فناوريكميت و كيفيت نمايش فناوريارائه مشاورهكيفيت و كميت مشاورهداوريكيفيت و كميت داوري5عوامل خارجیسياسيشدت تأثیر تحريم‌ها - شدت تأثیر سياستهاي ملي و دفاعيحسيني و سهرابي (1382)موحدي و طباطبائي (1389)اقتصاديشدت تأثیر نرخ ارزشدت كمبود منابعاجتماعيشدت تأثیر هنجارهاي اجتماعيفناورانهشدت تأثیر تغييرات فناوریك
جدول 2-1. عملياتي كردن مفاهيم
7-1 روش تجزیه و تحلیل دادهها
برای بررسي ادبيات و سوابق نظري تحقيق از مطالعات کتابخانهای، برای مصاحبه با خبرگان فنبازار دفاعي از روش تحليل محتوا، و برای مدلسازي و آزمون فرضيات از روش‌های تحليل عاملي تأييدی و تحليل مسير و نرمافزارهای لیزرل و پیالاس استفاده شد.
8-1. مراحل انجام تحقيق
مراحل انجام این تحقيق به شرح زیر طراحی شد:
1) بررسي ادبيات و سوابق نظري تحقيق؛
2) مصاحبه با خبرگان فنبازار دفاعي؛
3) جمعآوري دادهها و اطلاعات؛
4) الگوسازي و آزمون فرض؛
5) تحليل، تفسير و نتيجه‌گيري.
جدول 3-1 مراحل انجام تحقيق و ویژگیهای هر مرحله را نشان میدهد.
center412949مصاحبه با خبرگان طراحي الگوی اوليهمرور ادبيات و مطالعات اکتشافی وضع موجودتحليل محتوا و پايايیآزمون فرضياتتحليل عاملي تائيديتحليل آمار توصيفياستخراج الگوی بومی(ادبيات)طراحي پرسشنامهپیش آزمونتوزيع و جمعآوري پر‌سش‌نامهشاخص‌های سنجش عواملبررسي پايائيبررسي پاياييمطالعات اکتشافيجستجو و تعريف مسالهانتخاب موضوع و مطالعه ادبياتتدوین پیشنهاده (پروپوزال)اخذ نظرات اساتيد گروه و دانشکدهتصويب پیشنهاده تحليل نهايي، نتيجه گيري و ارائه پيشنهادتحليل مسيرمدل نهايی تحقيق00مصاحبه با خبرگان طراحي الگوی اوليهمرور ادبيات و مطالعات اکتشافی وضع موجودتحليل محتوا و پايايیآزمون فرضياتتحليل عاملي تائيديتحليل آمار توصيفياستخراج الگوی بومی(ادبيات)طراحي پرسشنامهپیش آزمونتوزيع و جمعآوري پر‌سش‌نامهشاخص‌های سنجش عواملبررسي پايائيبررسي پاياييمطالعات اکتشافيجستجو و تعريف مسالهانتخاب موضوع و مطالعه ادبياتتدوین پیشنهاده (پروپوزال)اخذ نظرات اساتيد گروه و دانشکدهتصويب پیشنهاده تحليل نهايي، نتيجه گيري و ارائه پيشنهادتحليل مسيرمدل نهايی تحقيقجدول 3-1. مراحل و ویژگیهای هر مرحله از تحقیق
9-1. تعريف مفاهيم و واژگان اختصاصي طرح (تعریف موفقیت در فنبازار)
فناوري: در اين تحقيق، منظور از فناوري، مجموعهاي از دانش و سخت‌افزار است كه براي توليد محصول يا ارائه خدمات، مورد استفاده قرار ميگيرد.
فنبازار: سامانهای است که از طریق اطلاعرسانی، ارائۀ مشاوره و تسهیل تعاملات خریداران و فروشندگان، امکان فروش يا خرید فناوری و همچنین همکاری‌های فناورانه را برای بنگاهها، سازمانها و نهادهای پژوهشي فراهم می‌‌آورد.
فنبازار دفاعي: منظور فن‌بازاري است كه شركت‌كنندگان در آن بنگاهها، سازمانها يا نهادهاي دفاعي باشند.
موفقيت فنبازار: كه منظور از آن بالا بودن كميت و كيفيت مبادلات فناوری انجام شده از طريق فنبازار در يك دوره زماني مشخص است
نهاد بازاریابی فناوری (TMI) : سازمان يا گروهي كه در فرايند نوآوري به‌عنوان كارگزار يا دلال فناوری بين دو يا چند طرف فعاليت كند (Howells 2006).
فصل دوم
مباني نظري پژوهش و مروري بر تحقيقات پيشين
1-2. مقدمه
این فصل به بررسي ادبيات تحقيق؛ یعنی مباني نظري پژوهش و مروري بر تحقيقات پيشين اختصاص دارد. با توجه به موضوع تحقيق، براي بررسي ادبيات موضوع؛ ابتدا كليد واژه فنبازار (techmart، technomart، technomarket و technology market) در موتورهاي جستجوي علمي (Scholar Google و Scirus) مورد كاوش قرار گرفت. مقالات جمعآوری گردید. البته در ابتدا مقالات لاتین کم بود ولی در پی بازنگریها و در انتها اصلاحات و جستجوی مجدد مقالات بیشتری یافت گردید به زبان فارسي تعداد محدودی مقالۀ ژورنالي پيدا شد كه در جاي خود به آن اشاره ميشود. از اين رو، تلاش شد تا با استفاده از كليدواژه‌هاي ديگري همچون بازاريابي، تجاريسازي و مبادله فناوری، سوابق موضوع بررسي گردد. اين بررسي‌ها نشان داد كه فن‌بازارها را با توجه به كاركردهايي كه دارند، مي‌توان انواع خاصي از "نهادهاي ميانجي" به نام "ميانجي‌هاي بازاريابي فناوری" محسوب داشت. به همين دليل، براي بررسي ادبيات موضوع، ابتدا به بررسي مفهوم، انواع كاركردها و ديگر ويژگيهاي اين نهادها پرداخته شد و سپس با تمركز بر فن‌بازارها به بررسي ادبيات و سوابق آنها اقدام گرديد.
در بخش دوم این فصل، مفهوم فناوری تبیین شده است. سومین بخش به بررسی بازار فناوری و عوامل مؤثر در این بازار اختصاص دارد. در بخش چهارم به بررسی ميانجي‌ها يا واسطه‌های این بازار پرداخته میشود. بخش پنجم بر مفهوم ميانجيگري سيستماتيك متمرکز است و در آن موضوعاتی از قبیل كاركردهاي سازمانهاي ميانجي، ميزان تمركز بر ميانجيگري، ارتباط این سازمانها با محيط نهادي و تأثیر آنها بر فرايند نوآوري و همچنین نقش‌هاي آنها در تجاريسازي فناوری مورد بحث قرار میگیرد. در انتهای این بخش، نوع‌شناسي ميانجي‌هاي بازاريابي فناوري و چند نکته تکميلي درباره نهادهاي ميانجي ارائه شده است. مطالب بخش ششم به بعد بر فنبازار متمرکز است. در بخش ششم پس از یک مقدمه به مباني نظري فنبازار پرداخته میشود و در آن موضوعاتی همچون ضرورت وجودی، مفهوم، وظايف، کارکردها، انواع، گستره خدمات و ذينفعان فنبازار مورد بحث قرار میگیرد. در همین بخش، تفاوت فنبازار با ساير بازارها و همچنین ارتباط فنبازار با نظام نوآوري و نقش دولت در آن مورد توجه قرار میگیرد. مدلهاي پياده‌سازي فنبازار، عوامل مؤثر بر موفقيت فنبازار و تجارب فنبازار در جهان از دیگر مطالب این بخش است. در بخش هفتم، تحت عنوان فنبازار در ايران، تجارب بومی فنبازار مرور میشود. در این بخش اسناد بالادستي مرتبط با فنبازار احصا شده و وضعيت کشور در زمينۀ فنبازار و به‌ویژه محدوديتهاي فعاليت فن‌بازارها و محدوديتهاي دولتي و سياست‌گذاري تبیین میگردد.
2-2. مفهوم فناوری
تعاريف متعدد و گوناگوني براي فناوری ارائه شده است. خليل (Khalil, 2000) فناوری را تمامي دانش‌ها، محصولات، فرايندها، ابزارها، متدها و سيستم‌هايي تعريف ميکند که در خلق کالاها يا ارائه خدمات بکار گرفته میشوند. برخي افراد، فناوری را به سخت‌افزارهايي همچون ماشين‌آلات، رايانه و وسايل پيشرفته الکترونيکي محدود مي‌دانند اما واقعيت اين است که فناوری موجوديتي بيش از سخت‌افزار است که نرمافزار و مهارت‌هاي بشري را نيز در برمي‌گيرد. زلني (Zeleny, 1986) در اين باره پيشنهاد کرده است که فناوری را شامل سه جزء زير بدانيم:
سخت‌افزار: ساختار فيزيکي و چيدمان منطقي تجهيزات يا ماشين‌آلاتي که براي انجام کار مورد نظر لازم است.
نرمافزار: دانش به‌کارگیری سخت‌افزار براي انجام کار مورد نظر.
مغزافزار: دليل استفاده از فناوری به شيوه‌اي خاص که به آن دانش چرايي نيز گفته ميشود.
خليل معتقد است که بايد جزء چهارمي نيز به سه جزء فوق افزود:
دانش چگونگي: دانش آموخته‌شده يا مهارت کسب‌شده براي انجام صحيح کار. دانش چگونگي ميتواند نتيجه آزمايش، انتقال دانش يا تجربه عملي باشد.
برگلمن و همکاران (Burgelman et al, 2001) فناوری را مصنوعات، مهارت‌ها و دانش‌هاي تجربي و نظريه‌اي مي‌دانند که براي توسعه محصولات و خدمات و همچنين سيستم‌هاي توليد و عرضه آنها بکار بسته ميشوند. به نظر آنان فناوری در انسان‌ها، مواد، فرايندهاي ادراکي و فيزيکي، کارخانه‌ها، تجهيزات و ابزارها تجسم مي‌يابد. ممکن است که اجزاي کليدي فناوری غيرصريح و ضمني باشند يعني به شکل نهفته در چيز ديگري وجود داشته باشند (همچون راز تجاري مبتني بر دانش چگونگي). ورنت و آراستي نيز تعريفي يکپارچه از فناوری را بکار ميگيرند. به‌نظر آنان فناوری ترکيبي از دانش علمي و فني و دانش چگونگي است که در يک محصول، خدمت، فرايند، سيستم اطلاعاتي يا روش مديريتي تجسم مي‌يابد (Vernet & Arasti, 1999).
سرانجام اينکه چيه‌زا (Chiesa, 2001)به پيروي از آبتي (Abetti, 1989)تعريفي جامع از فناوری ارائه ميکند که به شرح زير است: جثه‌اي از دانش، ابزار و تکنيک که هم از علم و هم از تجربه عملي حاصل ميشود و در توسعه، طراحي، توليد و به‌کارگیری محصولات، فرايندها، سيستم‌ها و خدمات مورد استفاده قرار ميگيرد. به نظر چيه‌زا، اين تعريف به چند مفهوم کليدي در ارتباط با فناوری و نقش آن در رقابت اشاره دارد:
فناوری در محصولات و نيز در فرايندها يا روش‌هاي خلق محصولات يا خدمات جديد نهفته است؛
فناوری عبارت است از دانستن اينکه چگونه از دانش علمي و مهندسي يا تجربه براي دستيابي به نتايج عملي (همچون محصولات، فرايندها و خدمات) استفاده شود؛
فناوری با علم و تجربه عملي (تکنيک) سروکار دارد. اين اصطلاحات معمولاً به‌درستي بکار نمي‌روند. علم عبارت است از دانش کلي که هدف از آن ارتقاي دانش بشر درباره طبيعت و جامعه است و مقبوليت آن به منطق دروني آن و توانايي آن در تشريح و پيشبيني بستگي دارد. در مقابل، فناوری عبارت است از دانش کلي که هدف از آن ارائه راه‌حل‌هاي کلي براي مسائل خاص بوده و مقبوليت آن به کاربرد عملي آن بستگي دارد. از سوي ديگر، تکنيک، دانش خاصي است که هدف از آن حل مسائل خاص بوده و مقبوليت هر مورد از آن به مناسب بودن آن در عمل ـ و نه به دانش اصول زيربنايي آن ـ بستگي دارد. بنابراين، علم، فناوری و تکنيک، سه شکل دانش هستند که مي‌توان بر مبناي ميزان کليت، هدف و مقبوليت آنها را از يکديگر تميز داد. علم و فناوری، هر دو، دانش کلي هستند چراکه بر دانش اصول زيربنايي مبتني هستند. تکنيک، شکلي از دانش خاص است زيرا تکنيک همان مهارت حل يک مسئله بدون دانش اصول زيربنايي است. از نظر هدف، علم در واقع دانش مرتبط با پديده‌هاي طبيعي يا اجتماعي است، در حالي که فناوری و تکنيک با دانش چگونگي ـ يعني نتيجه عملي ـ مرتبط هستند. مقبوليت هر يک از اين‌ها نيز بر معيار جداگانهاي مبتني است؛ علم هنگامي مقبوليت مي‌يابد که توسط جامعه علمي پذيرفته است اما فناوری و تکنيک زماني مقبوليت پيدا ميکنند که بتوانند مسائل عملي را حل کنند و نتايج عملي به بارآورند. بنگاهها به فناوری و تکنيک علاقه‌مند هستند زير اين‌ها هستند که نتايج عملي به بار مي‌آورند؛
براي خلق و توسعه فناوری دو فرايند مجزا وجود دارد. يکي از اين‌ها فرايندي است که با دانش علمي آغاز ميشود و به کاربرد عملي مي‌انجامد. ديگري، فرايندي است که با انباشت دانش عملي آغاز مي‌گردد و از طريق تعميم آن به فناوری منتهي ميشود؛
از ديدگاه کسب‌وکار، فناوری به خودي خود خوب نيست مگر در مواردي که با اهداف نوآورانه بنگاه مرتبط باشد؛
فناوری، علم و تکنيک همگي با شکلهاي صريح دانش مرتبط هستند. اما در بنگاهها شکلهاي ضمني دانش نيز وجود دارد که از آن ميان مي‌توان به موارد زير اشاره کرد: دانش نهفته در افراد، سيستم‌هاي فني، سيستم‌هاي مديريتي، فرهنگ و ارزش‌ها که صريح نيستند ولي عاملي کليدي در حل مسائل و دستيابي به نتايج به حساب ميآيند.
3-2. بازار فناوری
طي چند دهه اخير، فناوري به‌عنوان کليدي برای تبديل کشورها به کشورهاي توسعهيافته و تبديل سازمانها و شرکتهاي معمولي به شرکتهاي پيشرفته کلاس جهاني شناخته شده است. بسياري از کشورهاي دنيا بدون داشتن منابع اوليه و انرژي، صرفاً با تکيه بر دانش فني، به کشورهاي ثروتمند و صنعتي تبديل شدهاند.
«فناوري تجارتپذير» به‌نوعی از فناوري گفته ميشود که ارزش تجاري داشته باشد و کاربران با به‌کارگیری آن بتوانند به ارزش افزوده دست يابند. برخلاف تصوري که معمولاً از فناوري وجود دارد (ماشين‌آلات يا دانش فني)، فناوري را بايد به‌صورت يک نظام يکپارچه با اجزاي مختلف در نظر گرفت. به عبارت ديگر، مبادله فناوري، چيزي فراتر از خريد و فروش محض دانش فني يا اطلاعات فني است. فناوري تجارتپذير، علاوه بر سخت‌افزار، شامل روشها و فنون مديريتي و نيز دانش صريح مانند کتابچههاي راهنما، مشخصات فني، پروانههاي ثبت اختراع (پتنت)، نرمافزارهاي رايانهاي و همچنين شامل دانش نامشهودي است که در ذهن کارکنان يا دستورالعملهاي سازماني وجود دارد.
تمايز فناوري تجارتپذير با ساير محصولات (کالاها) از جهات زير ايجاد ميشود:
نامشهود بودن: در مبادلات تجاري فناوري، اين ويژگي از نظر خريدار نامطلوب و از ديدگاه فروشنده مطلوب تلقي ميشود.
قابل انباشت بودن: اين ويژگي، اساس فرايند توسعه فناوري است.
مصرفي نبودن: دانش را مي‌توان به کار گرفت، اما هيچگاه مانند ساير محصولات مصرف نمي‌شود. به همين دليل است که فناوري توسط فناوريهاي جديدتر منسوخ ميشود.
قابل انتقال بودن: فناوري را مي‌توان به راحتي و به دفعات مکرر، بدون اينکه از ارزش آن کاسته شود يا هزينه سنگيني براي جابجايي آن پرداخت شود، از جايي به جاي ديگر و حتي از کاربردي به کاربرد ديگر منتقل کرد.
بدون مرز بودن: فناوري به سادگي از کشوري به کشور ديگر و از سازماني به سازمان ديگر قابل انتقال است.
با توجه به ويژگيهاي فوق، مي‌توان بازار فناوري را به‌عنوان بستر انجام مبادلات تجاري فناوري تعريف کرد. به عبارت ديگر، بازار فناوري، نظامي است که در قالب آن کليه معاملات فناوري -که بر پايه موازين تجاري انجام ميشود و تراکنش‌‌‌هاي مالي همراه است- سازماندهي و هدايت ميشود (صمدي و همکاران، 1385).
هرچند بازار مبادله فناوری و دارايي فکري از سال‌ها قبل وجود داشته ولي مطالعات نشان ميدهند که اين بازار صرفاً از دهه 1990 به بعد و در حوزه فناوری سطح بالا رشد قابل توجهي داشته است. آرورا و فوسفيوري بازار دانش فني را مطالعه کردند. برآوردهاي آنها براي بازارهاي جهاني فناوري در سال 2000، محدودهي 35 تا 50 بيليون دلار در سال را نشان داد (Arora, Fosfuri et al. 2001).
علاوه بر اين، التون، شاه و همکاران (Elton, Shah, et al. 2002) و کلاين (Kline, 2003) برآورد نمودهاند که کل درآمدهاي حق امتياز و جواز در آمريکا از زير 15 بيليون دلار در سال در آغاز دههي 90 به حدود 100 بيليون دلار در سال در 2002 افزايش يافته است. نتايج يک مطالعهي ميداني توسط شيهان، مارتينز و همکاران، نشان داد که اکثريت يا 81% شرکتهاي پاسخدهنده (شرکتکننده در نظرسنجي)، انتظار افزايش واگذاري حق امتياز بين سال‌های 2005 تا 2010 را دارند، در حالي که 54% پاسخدهندگان، شاهد رشد واگذاري حقامتياز از سال 1995 بودهاند.( Sheehan, Martinez, et al., 2004 )
اکثر مطالعاتي که به‌منظور درک بهتر تجارت فناوري در سطح بنگاه، چه از ديدگاه فروشنده ( مثل Lichtenthaler, 2006. يا Escher, 2005)، چه از ديدگاه خريدار (مثلGranstrand, Bohlin, et al. (1992 و چه در سطح ملي (مثل,2004 Granstrand يا Gambardella, 1996) انجام شدهاند به نتايج مشابهي رسيدهاند. امروزه ساختار بازار شامل کالاي معامله‌شده و ساختار نهادي، با حالت بهينه فاصله دارند. همچنان موانع بسياري وجود دارند که مانع از کارايي بازارها ميشوند.
تيس (Teece, 1998) نيز به عدم کارايي بازارهاي فناوري توجه نموده و آن را به دليل تمايل نداشتن بنگاه به فروش يا به دليل مشکلات معامله در بازار دانش فني خاص مي‌داند.
اخيراً در بازارهاي فناوري، ظهور نوع جديدي از عوامل مخصوص بازار که آنها را "ميانجي بازاريابي فناوري" ميناميم، قابل مشاهده است.
4-2. نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوري
در سالهاي اخير، پيچيدگي سيستم‌هاي نوآوري به دليل تعدد و تنوع بازيگران افزایش‌یافته است. اين پيچيدگي چند مشکل به همراه دارد که يکي از آنها نياز به موجوديتي است که به‌عنوان يک نماينده يا واسطه در تمام جنبههاي فرآيند نوآوري بين دو يا چند طرف عمل کند تا به تسهيل نظامهاي نوآوري کمک کند. اين موجوديت در ادبيات موضوع عموماً به‌عنوان ميانجي يا واسطه نوآوري شناخته ميشود (Munkongsujarit & Srivannaboon, 2011). فعاليتهاي يک چنين واسطهاي ميتواند شامل موارد زير باشد:
کمک به تهيهي اطلاعات دربارهي همکاران بالقوه، واسطهگري يک معامله بين طرفين، ايفاي نقش ميانجيگري بين سازمان‌هايي که در حال همکاري با يکديگر هستند، و کمک به پيدا کردن مشاوره، تأمين مالي و حمايت از خروجيهاي نوآوري چنين همکاريهايي.
از نظر تاريخي، آنگونه که اسناد OECD نشان ميدهند، نهادهاي ميانجي در اواخر قرن هجدهم و اوايل قرن نوزدهم نيز وجود داشتهاند. در طول زمان، وکلا و کارگزاران پتنت با معرفي مخترعين جوياي سرمايه به سرمايهگذاران و با پيوند فروشندگان اختراعات فناوریکي با خريداران بالقوه که ابزار توسعه و تجاريسازي آنها را داشتهاند، نقش مهمي در بازارهاي فناوري بازي کردهاند (Tietze, 2010).
چسبرو مي‌نويسد که در سالهاي اخير، تعدادي بنگاه واسطهاي پا به عرصهي وجود گذاشتهاند که در فرآيند شناسايي، مذاکره و انتقال حق امتياز از يک شرکت به ديگري، کمک ميکنند (Chesbrough,2006).
شواهدي وجود دارد که نشان ميدهند با رشد تقاضا براي انتقال فناوری و ارزشگذاري پتنت، تعداد و تنوع نهادهاي ميانجي بازار بسيار بيشتر شده است (OECD, BMWI et al., 2005).
برخي سازمانها اخیراً به افزايش مدلهاي جديد کسب‌وکاری که اين نهادهاي ميانجي به کار ميبرند، توجه بيشتري نمودهاند. مثالهايي از مدلهاي کسب‌وکار نهادهاي ميانجي که در اين مطالعات به آنها اشاره شده است عبارتند از: شراکت يا ائتلاف فناوري براي سرمايه‌گذاريهاي خاص، مزايده، شاخصهاي مالکيت معنوي مورد معامله عموم به اضافۀ صندوقهاي ارزش پتنت که به پشتيباني مالکيت معنوي ميپردازند (مانند يافتن و مذاکره کردن با صاحب‌امتیازان بالقوه) و همزمان منابع مالي لازم براي اقدامات مديريتي پيش از تجاريسازي محصولات جديد - يعني شناسايي حق امتيازدهندگان بالقوه، برقراري ارتباط و مذاکره با آنها تا پايان يک معامله – را فراهم ميکنند (EPO, OECD et al., 2000).
سواي سازمانهاي دولتي، محققين اين حوزه نيز متوجه اين روند شدهاند. کرونا، مشاهده کرده است که با خدمات و ابزارهاي جديد در بازار، فرآيند استخراج فناوري از بيرون سادهتر شده و بنابراين احتمالاً پذيرش بيشتري در ميان شرکتها خواهد داشت (Koruna, 2001). تروي و ورله، اشاره ميکنند که با رشد تمايل بنگاهها براي استخدام متخصصان مالکيت معنوي، تعداد واسطهگران در حال افزايش است (Troy & Werle, 2008).
تحقيقات تيتز و هرستات نيز روند را تصديق ميکند. برازش يک منحني نمايي تخمين زده شده، نرخ زاد و ولد (تولد) سالانهي 8% را براي واسطهگران (نهادهاي ميانجي) در بازارهاي فناوري از آغاز سال 1980 نشان ميدهد (Tietze & Herstatt 2009 ).
5-2. میانجیگری سیتماتیک
رويكردهايي از قبيل سيستم‌هايي ملي، بخشي و منطقهاي نوآوري موجب گسترش "تفكر سيستمي" در مطالعات نوآوري شدهاند. در اين ديدگاه، كليد موفقيت در نوآوري، همكاري و تعامل چندين نوع بازيگر مختلف است. از سوي ديگر، از آنجا كه موانع و شكاف‌هاي گوناگوني مانع از اثربخشي اينگونه تعاملات ميشوند، مقالات علمي و اسناد سياستي عمدتاً به ضرورت وجود سازمان‌هايي براي ميانجيگري اشاره دارند كه بتوانند نقش واسطه را ايفا كرده و تعاملات را برقرار كنند (Klerkx & leevwis; 2009). در ادبيات مديريت و سياست‌گذاري فناوری، اين نهادهاي ميانجي با نام‌هاي مختلفي از قبيل "طرف سوم"، "دلال"، "سازمان واسط"، "ميانجي انتقال فناوری"، "سازمان مرزي" و امثال اين‌ها ياد شدهاند. با اين حال، هر چند در اين زمينه ادبيات مفصلي وجود دارد ولي اين ادبيات به نظر هوولز (Howell, 2006) از نظر تئوريك بسيار پراكنده است و رشد سريعي دارد. البته در سالهاي اخير تلاشهاي متعددي براي يكپارچه‌سازي و دسته‌بندي اين مطالب صورت گرفته است كه از آن ميان مي‌توان به آثار اسميت و كولمن (Smith & Kulmanx, 2004)، جانسون (Johnson, 2008)، وينچ و كورتني (Winch & Courtney, 2007) و برخي ديگر اشاره كرد. به‌عنوان مثال، هوولز با بررسي تعاريف موجود و تركيب آنها زير چتر "ميانجي نوآوري"، سازمان ميانجي را چنين تعريف كرده است:
"سازمان يا گروهي كه در فرايند نوآوري به هر صورتي به‌عنوان كارگزار يا دلال بين دو يا چند طرف فعاليت كند". اينگونه فعاليتهاي ميانجيگري شامل موارد زير است:
كمك به فراهم كردن اطلاعات درباره شركاي بالقوه
دلالي معاملات بين دو يا چند طرف
فعاليت به‌عنوان مرضي‌الطرفين يا حَكَم بين سازمانها يا گروه‌هايي كه با هم مشاركت داشتهاند.
كمك براي پيدا كردن مشاور، منابع مالي و پشتيباني براي بروندادهاي همكاري.
كلركس و ليوويس با بررسي ادبيات نهادهاي ميانجي به اين نتيجه رسيدهاند كه نهادهاي واسطه از زواياي مختلفي به شرح زير مورد مطالعه قرار گرفته‌اند:
از زاويه كاركردهای آنها
از اين زاويه كه ميانجيگري نوآوري چه ميزان از هويت سازماني آنها را تشكيل ميدهد (اينكه آيا كارهاي ديگري هم انجام ميدهند يا خير)
از زاويه رابطه آنها با محيط نهادي
از زاويه تأثیر يا نفوذ آنها در فرايند نوآوري.
1-5-2. كاركردهاي سازمانهاي ميانجي
در ادبيات موضوع، كاركردهاي متعددي به سازمانهاي ميانجي نسبت داده شده و از واژه‌هاي متعدد و بعضاً مبهمي براي اين كار استفاده گرديده است. با اين حال، با توجه به اين ادبيات سه كاركرد اصلي را مي‌توان مشخص كرد (Vanlente etal., 2003; Klerkx & leeuwis, 2008):
الف) بيان تقاضا: تبيين نيازهاي نوآوري و تقاضاي فناوری، دانش، منابع مالي و سياست؛
ب) تشكيل شبكه: تسهيل ارتباط با بازيگران ذی‌ربط (شناسايي، بررسي و غربالگري شركاي بالقوه و متصل كردن آنها به هم)؛
ج) مديريت فرايند نوآوري: كمك به هماهنگي و يادگيري بازيگران شبكه‌ها كه به معناي تسهيل يادگيري و همكاري در فرايند نوآوري است.
براي توضيح سازمانهاي ميانجي و فعاليتهاي ميانجيگري در فرآيند نوآوري، مجموعه اصطلاحات مختلفي در مقالات پيشين وجود دارد. يکي از آنها که به نظر ميرسد مورد قبول عموم است، توسط جرمي هولز در سال 2006 تعريف شده است.
اين اصطلاحات گرچه متفاوت هستند اما ويژگيهاي مشترکي در فرآيند نوآوري دارند؛ به ويژه نقشي که واسطهگران نوآوري در متصل کردن، تسهيل و هماهنگي اشتراک دانش و يا فناوری بين دو يا چند سازمان دارند. اين مطلب نياز به درک کارکردها و فعاليتهاي واسطهگران را موجب ميشود(Munkongsujarit & Srivannaboon, 2011) .
واسطهگران نوآوري مادامي که بر فعاليتهايي تمرکز ميکنند که اهداف موجوديت آنها را برآورده ميکند نبايد الزاماً تمام اين کارکردها و فعاليتها را انجام دهند.
عموماً همهي مطالعات حداقل ده کارکرد که نهاد ميانجي ميتواند انجام دهد و توسط هولز مشخص شده را پوشش ميدهند. اين کارکردها عبارتند از:
پيشبيني و آسيبشناسي
جمعآوري و پردازش اطلاعات
پردازش و ترکيب و ترکيب مجدد دانش
غربال اطلاعات و واسطهگري
آزمون و درستنمايي
اعتبارگذاري
درستنمايي (بررسي) و تنظيم
حفظ نتايج
تجاريسازي
ارزيابي خروجيها
لوپز- وگا (Lopez-Vega, 2009) بعدها، اين کارکردها را در سه گروه طبقهبندي نمود:
کارکردهايي که همکاري بين سازماني را تسهيل ميکنند.
کارکردهايي که شامل خدمات وصل کردن يک سازمان با محيط آن هستند.
کارکردهايي که خدمات مختلفي به ذينفعان ارائه ميدهند.
2-5-2. ميزان تمركز بر ميانجيگري
آنگونه كه هوولز شرح ميدهد، سازمان‌هايي كه كاركردهاي ميانجيگري دارند، خود را صرفاً يا تماماً به اين كاركردها محدود نمي‌كنند بلكه كارهاي ديگري نيز انجام ميدهند كه شامل انجام تحقيقات قراردادي و ارائه خدمات فني ميباشد. البته در اين كارها پاي شخص ثالثي در ميان نيست.
بايد توجه داشته كه نقش ميانجيگري به سازمانهاي ميانجي محدود نمی‌شود و گاهي اين نقش توسط افراد حقيقي انجام ميشود. به‌عنوان مثال، برخي مؤلفان به وجود اشخاصي در سازمانهاي بزرگ اشاره كردهاند كه نقش واسطه و دلال را انجام ميدهند. اين اشخاص در ساختار سازماني داراي جايگاه ويژه بوده و از توانمندي‌هاي و مهارت‌هاي شخصي لازم براي ميانجيگري برخوردارند (Burt, 2004; Williams, 2002).
دن هرتوگ (Den Hertog, 2000) بين دو نوع نهاد ميانجي تفاوت قائل شده است: اول نهادهايي كه نقش واسطهگري (دلالي)، كاركرد اصلي آن‌هاست و بايد "تسهيلگر نوآوري" محسوب شوند و دوم نهادهايي كه نقش "شخص ثالث" ندارند بلكه منشأ يا حامل (پذيرنده) نوآوري هستند و بايد "منشأ نوآوري" ناميده شوند.
وينج و كورتني (Winch & Courtney, 2007) به تسهيلگران مستقلي اشاره مي‌كنند كه بر يك بخش صنعتي خاص متمركز هستند و آنها را دلال يا واسطه نوآوري مي‌نامند. آنها اینگونه نهادهاي ميانجي را چنين تعريف مي‌كنند: "سازماني كه به‌عنوان عضوي از يك شبكه در يك بخش صنعتي خاص فعاليت دارد و نه بر خلق و نه بر پياده‌سازي نوآوري متمركز است؛ بلكه بر توانمندسازي سازمانها براي نوآوري تمركز دارد".
3-5-2. ارتباط با محيط نهادي
دلايل متعددي براي شكل‌گيري نهادهاي ميانجي عنوان شده است ولي به طوركلي مي‌توان گفت كه اين نهادها در پاسخ به بهينه نبودن ميزان ارتباط (يا اتصال) بازيگران ذی‌ربط به دليل شكست بازار يا شكست سيستم نوآوري بهوجود ميآيند (Johnson, 2008; Smith & Kuhlmann, 2004). به نظر وندرمولن و همكاران (Vander Meullen et al, 2005)، "شكل‌گيري سازمانهاي ميانجي اغلب به اقتضاي بافت سياسي موجود يا به اقتضاي فرصت‌ها و نيازهاي موجود در زمينه تحقيقات و نوآوري روي ميدهد. اگر اين امر موجب تداوم تعاملات و سازماندهي بلندمدت‌تر گردد، سازمان ميانجي صاحب توانمندي‌هاي خاصي براي ميانجيگري و برقرار كردن رابطه بين سازمانهاي ذی‌ربط خواهد شد. در اين صورت، ممكن است شاهد نهادينه شدن روابط و توسعۀ جايگاه‌هاي ساختاري باشيم".
در مورد اینگونه جايگاه‌هاي ساختاري براي واسطههاي نوآوري، ادبيات موضوع به "ارزش‌ها" يا "الزامات طراحي" لازم براي حفظ جايگاه واسطه‌ها اشاره دارد. مثلاً يكي از الزامات مربوط به نهادهاي ميانجي اين است كه از تأمین‌کنندگان، شركا يا استراتژي‌هاي خاصي جانب‌داری نكنند. همچنين در مورد ارائه خدمات ميانجيگري به شركت‌هاي كوچك و متوسط كلاني و همكاران (Kolodny etal, 2001) الزامات زير را براي طراحي نهادهاي ميانجي ضروري دانسته‌اند:
قابل شناسايي و در دسترس بودن نهاد براي شركت‌ها
قابل اعتماد بودن نهاد از نظر شركت‌ها
دسترسي داشتن نهاد به دانش و اطلاعات مربوط به فرايند نوآوري
مقبول بودن نهاد از نظر دانشي از ديد شركت‌ها
توانايي پاسخگويي سريع به نياز شركت‌ها
برخورداري از توانمندي در جاهايي كه شركت‌ها ضعف دارند.
4-5-2. تأثیر بر فرايند نوآوري
به نظر ميرسد كه نهادهاي ميانجي نوآوري تأثیر مثبتي بر فرايند نوآوري داشته باشند (Klerkx & leeuwis, 2009). مثلاً در مورد شبكه‌هاي بين بنگاهي كه ابزارهاي مهمي براي ارتقاء عملكرد نوآوري به‌حساب ميآيند، ملكي و توتل معتقدند كه اين نهادها همچون سيستم‌هاي توليد جرقه در موتور خودرو هستند كه باعث بهوجود آمدن شبكه‌ها ميشوند و در واقع آنها اولين لازمۀ شكل‌گيري شبكه‌ها هستند (Malecki & Tootle, 1996). آنها كمك مي‌كنند كه شركت‌ها به انواع منابع ملموس و غيرملموس لازم براي نوآوري دست پيدا كنند (Smith & kuhlmann, 2004).
در سطح سيستم نوآوري، نهادهاي ميانجي موجب اتصال و ارتباط در داخل سيستم ميشوند و به‌عنوان كاتاليزور نقش "زندگي بخشي" به امكان‌هاي جديد و خلق پويايي در درون سيستم را ايفا مي‌كنند (Candemir & Van lente, 2007;). البته ساسپد و همكاران معتقدند كه به تحقيقات بيشتري در اين زمينه نياز است و مي‌نويسند: "ما در سطح سازماني فاقد درك كافي در مورد اينكه چه چيزي موجب اثربخشي نهادهاي واسطه در جبران ضعف‌هاي يك سيستم ميشود هستيم" (Sasped etal, 2007).
5-5-2. نقش‌هاي نهادهاي ميانجي در تجاريسازي فناوری
سازمانها و نهادهاي ميانجي مي‌توانند نقش مهمي در تجاريسازي فناوری ايفاء كنند. در خصوص اهميت نقش نهادهاي ميانجي و همچنين چگونگي عملكرد آنها در تجاريسازي فناوری مطالعات گستردهاي صورت پذيرفته است. در برخي از اين مطالعات نقش نهادهاي ميانجي در چارچوب مفهوم مارپيچ سه‌گانه مورد تحليل قرار گرفته است.( Etzkowitz & Leydesdorff, 2000; Castro et al, 2000; Etzkowitz & klofsten, 2005 )
قسمتي از اين مطالعات به نوع‌شناسي سازمانهاي ميانجي اختصاص دارد. شركت‌هاي زايشي از جمله اين سازمانهاي ميانجي‌اند كه نقش آنها در تجاريسازي فناوری، مورد توجه محققان بسيار قرار گرفته است (Leitch & Harrison, 2005).
برخي از نهادهاي ميانجي با هدف تسهيلگري تجاريسازي فناوری مستقيماً توسط دولت‌ها ايجاد و حمايت ميشوند (Dodgson, 1993). جانسون نقش نهادهاي ميانجي را از دو رويكرد اقتصادي و استراتژيك مورد تحليل قرار داده است. به عبارتي او معتقد است، سازمانهاي ميانجي براي مشاركت در فعاليتهاي تجاريسازي فناوری دلايلي اقتصادي و استراتژيك دارند كه اين مشاركت را توجيه مي‌كند (Johnson, 2008). برخي محققان، سازمانهاي ميانجي را نهادهايي خارج از سه نهاد مارپيچ سه‌گانه يعني دولت، صنعت و دانشگاه مي‌دانند و آنها را قطب چهارم همكاري‌هاي فناوری و تسهيلگر روابط ميان سه بازيگر ديگر به شمار مي‌آورند (Dalzel, 2005).
در جدول شماره 1-2، انواع نقش‌هايي كه سازمانهاي ميانجي در توسعه فناوری عهده دارند، مشاهده ميشود. در ستون دوم جدول، منابع و خدماتي كه اين سازمانها در هر نقش ارائه مي‌كنند معرفي شده است. ستون سوم جدول به چارچوب نظري هر نقش اختصاص دارد. همان‌گونه كه پيش‌تر اشاره شد، دو رويكرد اقتصادي و استراتژيك، مشاركت سازمانهاي ميانجي در توسعه تجاريسازي فناوری را توجيه مي‌كند. اين دو رويكرد هر كدام از دو مكتب كلان‌تر نشأت ميگيرند. رويكرد اقتصادي به مكتب هزينه مبادله اشاره دارد و رويكرد استراتژيك ريشه در مكتب منبع‌محور دارد.
جدول 1-2: نقش سازمانهاي ميانجي در توسعه تجاريسازي فناوری (Johnson. 2008)
نقشمنابع و خدمات ارائه شدهرويكرد نظريعمده فعاليت‌هاواسطه‌اي، ميانجيگريمشاورهحمايتمعرفي افرادمنبع‌محورهزينه مبادلهبرطرف كردن تعارضات ميان اعضاي شبكهكمك به توزيع منصفانه عادلانه منابع ميان اعضاي شبكهجلوگيري از ايجاد اصطكاك و تنش ميان اعضاي شبكه همكاريحمايت‌كننده، تأمين‌كننده منابعمنابع ماليمنبع‌محورهزينه مبادلهارائه كمك‌هاي مالي به‌خصوص به شركت‌هاي دانش‌محور با سرمايه محدودتوزيع منابع براي توسعه فناوری‌هاي با پتانسيل خلق ارزشمشروعيت بخشحمايتفناوری‌هاي قابل سرمايه‌گذاريمنبع‌محورهزينه مبادلهبررسي شركت‌هاي كوچك و شناسايي شركت‌هاي با پتانسيل براي سرمايه‌گذاريكمك به شركت‌هاي بزرگ براي شناسايي فناوری‌هاي با ارزش بالا براي سرمايه‌گذاريكارگزاري فناوریدانش و فناوریمنبع‌محورهزينه مبادلهتسهيل انتقال و انتشار فناوری ميان اعضاي شبكهكمك به شكل‌گيري شبكه فناوریارائه‌کننده منابع و خدمات مديريتيمشاورهحمايتمعرفي افرادمنبع‌محورارائه خدمات مشاوره به شركت‌هاي بزرگ و كوچك
6-5-2. نوع‌شناسي ميانجي‌هاي بازاريابي فناوري
تيتز Tietze, 2010)) با بررسي 70 ميانجي بازاريابي فناوري در اروپا و آمريکا و با استفاده از «نه جزء سازنده مدل کسب‌وکار» ارائه‌شده توسط استروالدر (Osterwalder, 2004)، 12 گروه مختلف در ميان اين نهادهاي ميانجي شناسايي کرد. اين 12 گروه عبارتند از: نهادهاي اعطاي حق امتياز (ليسانس)، کارگزاران مالکيت معنوي، برگزارکنندگان مزايدههاي مالکيت معنوي، نهادهاي تبادل در بازارهاي برخط مالکيت معنوي، تأمین‌کنندگان منابع مالي به پشتوانه مالکيت معنوي، مشاوران مالکيت معنوي، خدمات برون‌سپاري مالکيت معنوي، صندوقهاي يکپارچهساز مالکيت معنوي، صندوق تأمين مالي دعاوي حقوقي، انتقال فناوري، بانکهاي سرمايه‌گذاري روي مالکيت معنوي، نهادهاي توسعه مالکيت معنوي. در ادامه توضيحات اجمالي در مورد اين انواع، ارائه ميشود.
1-6-5-2. نهادهاي اعطاي حق امتياز
اين نهادها، قديميترين انواع ميانجي‌هاي بازاريابي فناوري هستند. اين نهادها کارگزاراني هستند که شايستگي محوري آنها ايجاد شبکه بوده و در فرايند اعطاي حق امتياز -که مستلزم دانش فني قانوني و شبکه ارتباطي گسترده است- تخصص دارند. مشتريان اين نهادها مي‌توانند عمومي بوده يا در يک حوزه خاص مانند صنعت نیمه‌رسانا باشند. معمولاً ارتباط نزديکي بين نهاد و مشتريان وجود دارد و مدت اين ارتباط وابسته به مدل درآمدي است. درآمد اين نهادها يا از طريق دريافت حق امتياز ثابت؛ به‌صورت اقساط يا به‌صورت درصدي از جريان درآمد حق امتياز حاصل ميشود. فعاليتهاي اين نهادها عبارتند از: شناسايي شرکاي بالقوه براي مشتريان، بستهبندي و آمادهسازي بستههاي مالکيت معنوي، نمايش مالکيت معنوي، برقراري ارتباط با طرف ديگر (معامله)، تماس با ساير نهادهاي ميانجي، بررسي دقيق و همهجانبه و مذاکره. مشتريان اين نهاد، دارندگان مالکيت معنوي يا ارائهدهندگان حق امتياز هستند. اين نهادها، بنگاههاي کوچکي هستند که فاقد زيرساخت‌هاي موجود در شرکتهاي بزرگ بوده و اين نقيصه را با کاهش هزينههاي
عملياتي خود جبران ميکنند. )باقري محمود، گودرزي مريم، 1388(
2-6-5-2. کارگزاران مالکيت معنوي
اين مدل ارتباط نزديکي با مدل قبل داشته و نهادهاي ميانجي معمولاً از اين دو مدل به‌طور همزمان استفاده ميکنند. تمايز اصلي کارگزاري و اعطاي حق امتياز، مالکيت دارايي است. نهادهاي اعطاي حق امتياز، حق استفاده از دارايي را معامله ميکنند، در حالي که کارگزاران خود دارايي را به فروش ميرسانند. يکي ديگر از تفاوت‌‌‌هاي اين دو مدل، ارتباط بنگاههاي مالکيت معنوي با مشتريان خود است. نهادهاي اعطاي حق امتياز، درصدي از پرداخت جاري حق امتياز به مشتري را دريافت ميکنند و رابطه بلندمدت با مشتريان خود دارند، اما کارگزاران معمولاً ارتباط قراردادي خود با مشتري را بعد از معامله، قطع ميکنند. کارگزاران نيز مانند نهادهاي اعطاي حق امتياز، در طول فازهاي بازاريابي، شبکهسازي و معامله، ايفاي نقش ميکنند.کانال معاملاتي اصلي کارگزاران، فروش خصوصي است و در برخي موارد از مزايدههاي خصوصي براي بالا بردن قيمت مالکيت معنوي استفاده ميکنند. (ناظمی و همکاران، 1389)
3-6-5-2. برگزارکنندگان مزايدههاي مالکيت معنوي
اين نهادها، از نظر گزاره ارزش و مشتريان هدف، مشابه کارگزاران هستند؛ اما از نظر کانال معاملاتي و شايستگي‌هاي محوري با آنها تفاوت دارند. مشخصه مدل کسب‌وکار اين نهادها، عرضه عمومي حق امتياز پتنت يا داراييهاي مشابه به‌طور زنده يا برخط است. برگزارکنندگان مزايدههاي مالکيت معنوي، بر خلاف پلتفرمهاي تبادل برخط پتنت که فقط فهرستي از نيازها و موارد عرضه‌شده ارائه ميکنند، واقعاً معاملهها را انجام ميدهند. اين نهادها با انجام معاملهها در تاريخهاي از پيش تعيين شده، ابزاري براي شرکتهايي که درصدد بهره‌برداري سريع از مالکيت معنوي خود هستند؛ يا شرکتهايي که مشکلات مالي دارند و يا شرکتهاي ورشکستهاي که درصدد فروش داراييهاي معنوي خود هستند، فراهم ميکنند. به‌علاوه، مالکان پتنتها مي‌توانند با استفاده از زيرساخت ارائه شده توسط اين نهادها، بودجه تبليغات و شبکهسازي خود را کاهش دهند. اين نهادها عليرغم ارائه راهکارهاي سريع و اثربخش، معايب مهمي نيز دارند. از جمله اينکه ممکن است مالکان پتنتها به دليل تعداد پايين شرکت‌کنندگان در مزايده، به‌طور مصنوعي قيمت بازار داراييهاي خود را کاهش دهند. (Seyfe, 2011)
4-6-5-2. نهادهاي تبادل برخط مالکيت معنوي
مشخصه مدل کسب‌وکار اين نهادها، ايجاد پلتفرمي براي تشويق عرضه و تقاضاي پتنت است. اين نهادها معمولاً «تبادلي» ناميده ميشوند، در حالي که عملاً معاملهاي از طريق وبگاه صورت نميگيرد. مدل اصلي تبادل برخط مبتني بر پيکربندي ارزشي است که فقط دربردارنده فعاليتهاي بازاريابي و شبکهسازي ميباشد. برخي بازارهاي برخط، مدل کسب‌وکار خود را با خدمات کارگزاري، مشاوره و برون‌سپاري ترکيب ميکنند. برخي مشخصههاي مشترک بين اين نهادها و برگزارکنندگان مزايدههاي برخط عبارتند از کانال معامله و ساختار هزينه. تفاوت اصلي اين دو مدل، ميزان مداخله در معامله است. بازار تبادل برخط، فهرست فناوري را ارائه ميکند و اطلاعاتي نظير قيمت و شرايط معامله بعد از درخواست بيان ميشود. در مزايده، قيمت به‌طور آشکار بيان ميشود. مدل درآمدي تبادل برخط، مبتني بر حق عضويت ثابت و يا پرداختهاي بعدي است. درآمد ثابت مبتني بر پرداختي است که بنگاههاي فناوريمحور براي قرار گرفتن فناوري خود در وبگاه انجام ميدهند. دومين نوع درآمد، در صورتي محقق ميشود که خريدار و فروشنده با موفقيت معامله را انجام دهند. (Osterwalder, 2004)
5-6-5-2. تأمين مالي به پشتوانه مالکيت معنوي
مشخصه مدل کسب‌وکار اين نهادها، استفاده از مالکيت معنوي براي تأمين سرمايه است. اين نهادها تخصص مالي و مالکيت معنوي را با هم ترکيب کرده و فرصت تأمين سرمايه بدون از دست دادن مالکيت معنوي يا سهام را براي دارندگان مالکيت معنوي فراهم ميکنند. بنگاه تأمين مالي به پشتوانه مالکيت معنوي، به‌عنوان يک کارگزار «عمومي» عمل کرده و مالک پتنت را به نهاد مالي متصل ميکند. شايستگي‌هاي محوري که امکان چنين تراکنشهايي را فراهم ميکنند عبارتند از تخصص در مالکيت معنوي و تخصص مالي و شبکهسازي مناسب در هر دو زمينه. (Tietze, 2010)
6-6-5-2 مشاوران مالکيت معنوي
ميانجيهايي که خدمات مشاوره مالکيت معنوي ارائه ميدهند، بدون مبادله پتنت، به‌طور مستقيم با يک بنگاه فناوريبنيان تعامل دارند. بنابراين، تعداد طرفين درگير محدود به مشتري و نهاد ميانجي ميباشد. چنين مدلي معمولاً به‌منظور بهره‌برداري از دانش نهاد ميانجي در حوزه مربوطه، به‌صورت ترکيبي با ساير مدل‌ها به کار مي‌رود. مشخصه مشاوره مالکيت معنوي، فروش تخصص يک بنگاه متخصص در زمينه مالکيت معنوي به يک بنگاه فناوريبنيان است. مشتري معمولاً سبدي از پتنتها داشته و براي تحليل، مديريت و تجاريسازي مالکيت معنوي خود نياز به پشتيباني متخصصان دارد. (Dalzel, 2005)
7-6-5-2. بنگاههاي برون‌سپاري مالکيت معنوي
اين نهادها، مشابه بنگاههاي مشاورهاي، خدماتي به بنگاههاي فناوريبنيان که درصدد مديريت سبد پتنتها و تبديل کردن آنها به پول هستند، ارائه ميکنند. تفاوت اصلي اين دو مدل، گزاره و پيکربندي ارزش است. مشاوران، فقط توصيههاي خود را به فروش ميرسانند، در حالي که بنگاههاي برون‌سپاري، به‌طور مستقيم خدماتي را ارائه ميدهند که مشتريان قادر به انجام آنها نبوده يا تمايلي به انجام آنها ندارند. خدماتي که معمولاً برون‌سپاري ميشوند عبارتند از ارزشگذاري پتنت و سبد، تهيه پيشنويس قرارداد، تهيه درخواست ثبت پتنت و کاوش سبد پتنتها. برخي بنگاهها راهکارهاي مديريتي نيز به مشتريان خود ارائه ميدهند و صاحب مالکيت معنوي فقط به توسعه فناوري پرداخته و هيچ تلاشي براي استفاده تدافعي يا تهاجمي از پتنت‌هاي خود نميکند. اين نهادها به دليل نياز به پژوهش و توسعه ابزارها (به‌عنوان مثال نرمافزارها) براي مشتريان خود، هزينه بالاتري نسبت به نهادهاي مشاوره مالکيت معنوي دارند. (Vanlente etal., 2003)
8-6-5-2. صندوقهاي يکپارچهساز مالکيت معنوي
مشخصه مدل کسب‌وکار اين نهادها، اکتساب پتنتها براي ايجاد سبد مالکيت معنوي خود است. يک سبد پتنت ممکن است فقط در يک حوزه فناورانه متمرکز شده يا گستره وسيعي از فناوريها را در برداشته باشد. اين نهادها ممکن است مالکيت معنوي را به‌طور مستقيم خريداري نکرده و آن را از طريق کارگزاران، مزايدهها يا فروش خصوصي به دست آورند. اين صندوق‌ها معمولاً سرمايه موردنیاز براي اکتساب مالکيت معنوي را از ساير سرمايهگذاران جذب ميکنند. داشتن مجموعهاي از ابزارهاي ارزشگذاري و تخصص شبکهسازي، شايستگي‌هاي ضروري براي استفاده مناسب از اين سرمايهها است. (Klerkx & leeuwis, 2008)
9-6-5-2. صندوق تأمين مالي دعاوي حقوقي
اين نهادها، بر خلاف يکپارچهسازها، تعهدي براي خريد پتنت ندارند. مشخصه اين مدل کسب‌وکار، اتحاد سرمايهگذاراني است که از دعاوي حقوقي پرهزينه در قبال دريافت سهمي از نتايج حمايت ميکنند. اين صندوق‌ها از يک طرف با شرکتهای فناوری محوری که درگير پيگيريهاي قضايي هستند، سروکار دارند. چنين شرکتهايي به هنگام مواجهه با مشکلات مالي ناشي از هزينههاي قانوني يا به‌عنوان منابعي براي تسهيم ريسک، به صندوق‌ها مراجعه ميکنند. اين شرکتها ممکن است متجاوز يا دارنده حق مالکيت باشند. صندوق‌ها از طرف ديگر با سرمايهگذاران «فرصتطلبي» مواجهند که علاقهاي به هيچ مالکيت معنوي خاصي ندارند و فقط در صورت برنده شدن در دادگاه يا حل اختلاف بين طرفين، بازگشت مالي مناسبي به دست خواهند آورد. در صورت حل اختلاف، طرف متجاوز بايد يک توافقنامه حق امتياز را امضاء کند و سرمايهگذار سهم خود را از درآمد حق امتياز دريافت خواهد کرد. اين صندوق‌ها براي تعيين احتمال موفقيت در يک دعواي حقوقي، متکي به تخصص قانوني و فني خود هستند. (Munkongsujarit & Srivannaboon, 2011)
10-6-5-2. انتقال فناوري
نهادهاي ميانجي ارائه‌دهنده خدمات انتقال فناوري، کارگزاري پتنت، اعطاي حق امتياز و مجموعهاي از خدمات پشتيباني را با يکديگر ترکيب ميکنند تا به‌طور کامل يک فناوري را از يک نهاد به نهاد ديگر جابهجا (منتقل) کنند. اين مدل براي انتقال فناوريها از دانشگاه‌ها و نهادهاي پژوهشي به شرکتها نيز به کار مي‌رود. اين تراکنش نه تنها شامل حق پتنت است، بلکه در اغلب موارد دربردارنده دانش، دانش فني فناورانه و داراييهاي ملموس نيز ميباشد. يکي ديگر از انواع انتقال فناوري بين دو شرکت اتفاق ميافتد که در آن حتي کارکنان، آزمايشگاه‌ها و تسهيلات توليد نيز جابهجا ميشوند. (Mowery, 1992)
11-6-5-2. بانکهاي سرمايه‌گذاري مالکيت معنوي
مدل کسب‌وکار اين بانک‌ها، مشاوره، اعطاي حق امتياز، کارگزاري و خدمات مالي را با هم ترکيب ميکند. گزاره ارزش اين مدل، تسهيل عمليات راهبردي و مالي شرکت در زمينه مالکيت معنوي است. اين نهادها معمولاً از رويکرد فرصت کسب‌وکار براي ايجاد امکان بهره‌برداري از مالکيت معنوي براي مشتريان خود استفاده ميکنند. پيکربندي ارزش بانکهاي سرمايه‌گذاري مالکيت معنوي، دربردارنده تراکنش‌‌‌هاي ترکيبي است که شامل اعطاي حق امتياز، فروش پتنت، ادغام و اکتساب، سرمايه‌گذاري مشترک، شرکتهاي زايشي و تأمين مالي به پشتوانه مالکيت معنوي ميباشد. مشتريان اين بانک‌ها، شرکتهای فناوری محوری هستند که درصدد استفاده راهبردي از مالکيت معنوي خود مي‌باشند. اين بانک‌ها بايد تخصص مالي و تخصص در زمينه مالکيت معنوي را با شبکه ارتباطي گسترده خود ترکيب کنند. اين بانک‌ها ممکن است خدمات تحليلي نظير ارزشگذاري مالکيت معنوي را برون‌سپاري کنند. (Asghari & Rakhshanikia, 2013)
12-6-5-2. بنگاههاي توسعه مالکيت معنوي
اين بنگاهها، فعاليتهايي را انجام ميدهند که هدف آنها افزايش ارزش پتنت، تلاش جهت ايجاد همافزايي از طريق ترکيب پتنت‌هاي مکمل که قبلاً مستقل بودهاند يا انجام پژوهش و توسعه داخلي براي توسعه بيشتر فناوري است. پس از رسيدن فناوري به مرحله بلوغ، بنگاههاي توسعه مالکيت معنوي به مذاکره براي اعطاي حق امتياز فناوري به بنگاههاي فناوريبنيان ميپردازند تا بتوانند فناوري را به بازار عرضه کنند. اين بنگاهها بدون داشتن مشتري مشخص، به توسعه مالکيت معنوي ميپردازند. اين بنگاهها براي شناسايي و خريد پتنت‌هاي داراي پتانسيل بازار قوي از منابع مختلف -شامل دانشگاه‌ها، نهادهاي پژوهشي، مخترعان و شرکتهای فناوری محوری - از تخصص فني و تخصص خود در زمينه مالکيت معنوي استفاده ميکنند.
191391246209ميزان تغيير و تبديلصفرکمزيادتوجه و تمرکز انسانيفعاليت انسانياستفاده از داراییمالکيت داراييماهیت خدماتتوزيعکنندگان IP(صندوق يکپارچهساز پتنت، بانک سرمايه‌گذاري IP،بنگاه انتقال فناوري)خالق IP(توسعه‌دهندگان IP)صاحبان IP(تأمين مالي به پشتوانه IP، صندوق تأمين مالي دعاوي)پيمانکاران IP(مشاوره IP، برون‌سپاري خدمات IP)جذبکننده IP(تبادل/ بازار برخط)واسطههاي IP(نهادهاي اعطاي حق امتياز، واسط پتنت، برگزارکنندگان مزايده IP)00ميزان تغيير و تبديلصفرکمزيادتوجه و تمرکز انسانيفعاليت انسانياستفاده از داراییمالکيت داراييماهیت خدماتتوزيعکنندگان IP(صندوق يکپارچهساز پتنت، بانک سرمايه‌گذاري IP،بنگاه انتقال فناوري)خالق IP(توسعه‌دهندگان IP)صاحبان IP(تأمين مالي به پشتوانه IP، صندوق تأمين مالي دعاوي)پيمانکاران IP(مشاوره IP، برون‌سپاري خدمات IP)جذبکننده IP(تبادل/ بازار برخط)واسطههاي IP(نهادهاي اعطاي حق امتياز، واسط پتنت، برگزارکنندگان مزايده IP)جدول 2-2: نوع‌شناسي ميانجي‌هاي بازاريابي فناوري بر مبناي مدل هرمن و ملون (Tietze, 2010)
13-6-5-2. چند نکته تکمیلی دربارۀ نهادهای میانجی
اگرچه رشد بازارهاي فناوري، نشاندهندهي افزايش فعاليتهاي معاملات فناوري است، اما موانع مختلفي همچنان مانع از معاملات کارا ميشوند. بنابراين نمیتوان گفت که وضعيت فعلي، حامي نوآوري و رشد بنگاه است. در حال حاضر، واسطهگران به‌عنوان انواع جديدي از عوامل بازار ظهور پيدا ميکنند.
اينکه چگونه واسطهگران و مزايدههاي حق امتياز به‌عنوان يک مدل خاص، معاملات مالکيت فکري را تحت تأثیر قرار ميدهند و اینکه آيا آنها به معاملات کاراتر بازار کمک ميکنند، يکي از موضوعات تحقيقاتي در حال انجام (جاري) است.
همه مؤلفان در مورد نهادهاي ميانجي خوش‌بین نيستند. مثلاً ليچتن تالر مي‌نويسد: "به نظر ميرسد که مشکل بتوان کاملاً بر تخصص واسطهگران در بازارهاي فناوري تکيه نمود، (...) نقش تسهيلگري آنها در معاملات فناوري بايد قوياً مورد سؤال قرار گيرد. البته ممکن است اين نهادها به‌عنوان مکمل و نه به‌عنوان جايگزين فعاليتهاي داخلي بنگاهها مورد استفاده قرار گيرند.
محققين و همچنين متخصصين با وظيفهي دشواري در مورد بهکارگيري واسطهگران نوآوري روبرو هستند. براي مثال، دانشگاهيان هنوز درک درستي از فرآيند واسطهگري ندارند (Yusuf, 2008)، و متخصصين در تلاش براي ساختن تجربيات موفق در کار با واسطهگران يا کار به‌عنوان واسطهگر هستند.
6-2. فنبازار
در بررسي ادبيات فنبازار دو نکته را بايد مدنظر داشت: اول اينکه، فنبازار موضوع و مفهوم نسبتاً جديدي در ادبيات مديريت فناوری به شمار مي‌رود و دوم اينکه اين مفهوم بيشتر از طريق کشورهاي خاور دور معرفي شده و توسعه‌یافته است. به همين دلايل ادبيات مفصلي در اين باره شکل نگرفته است. به هرحال، با توجه به هدف تحقيق، مرور ادبيات در چند بخش شامل ضرورت وجودی، مفهوم، وظايف، کارکردها و انواع فنبازار انجام میشود و سپس بحث‌های پیرامون فنبازار در جهان و فنبازار در ايران ارائه مي‌گردد.
1-6-2. ضرورت وجود فنبازار
فناوري به‌عنوان روش و فوت‌وفن انجام کارها و جنبه عملي علم انسان، با گذشت روزگار، پيچيدهتر، گسترده‌تر و عميق‌تر گشته و حتي به‌صورت وسيلۀ برتري و تفوق ملتي بر ديگر ملل تغيير شکل يافته است. امروزه کشورهاي پيشرفته و پيشتاز، از فناوريهاي نيرومندتر و پيچيده‌تري برخوردار هستند. گروهي از کشورهاي تازه صنعتي شده نيز با استفاده از راهکارهاي مختلف و متناسب با فرهنگ خويش، درصدد ارتقاء و توسعه سطح فناوري کشور خود برآمده‌اند (Khabiri et al., 2012).
شوراي ملي علوم و فناوری آمريکا پيشرفت فناوری را مهم‌ترين عامل تعيين‌کننده رشد پايدار اقتصاد کشور مي‌داند. طبق اين گزارش حدود نيمي از رشد اقتصادي درازمدت ۵۰ سال گذشته ناشي از فناوری بوده است. طي سالهاي آتي، فناوری ارتباطات، اينترنت، مهندسي ژنتيک و شبيه‌سازي انسان، کنترل اقلام ورودي و خروجي، نانوفناوری و بسياري از فناوريهاي ديگر تأثیر بيشتري بر زندگي انسان خواهند گذاشت (Mowery 1992) .
کشورهاي اروپايي و آمريکايي با داشتن سابقۀ طولاني در ايجاد و انتشار فناوري، بسترهاي جلب ايده‌ها و خلاقيت‌هاي نو را فراهم آورده، به‌طوري که آمريکا بيشترين آمار اختراعات را در خود گنجانده است در اين کشورها سازمانها و افراد بسياري مترصد يافتن فناوري سودآور هستند. در کشورهاي شرقي نيز دولت‌ها اغلب زيرساخت‌هاي تعامل و ارتباط نزديک دارندگان و خواهندگان فناوري را فراهم مي‌آورند. روشن است که پاسخ به تقاضاي فناوري و پوياکردن دانشگاه‌ها و متخصصين، در گرو ارتباط نزديک و تنگاتنگ ايشان با کاربران فناوري است. يکي از ارکان توسعۀ فناوري در کشور، تبادلات و تعاملات فناوري و رفع نياز هر يک از طرفين مبادله است. در ايران مبادلات و انتقال فناوري از نظام و ساختار منسجم و هدفمندي برخوردار نيست. همين مسئله باعث بروز مشکلات بسياري براي عرضه‌کنندگان فناوري (شامل نخبگان، دانشگاه‌ها، مراکز تحقيق و توسعه و...) و متقاضيان فناوري (مانند دولت، صنايع مختلف به ويژه صنايع کوچک و متوسط، سرمايهگذاران و ...) شده است (حسيني و سهرابي، 1389).
کشورهاي مختلف در سراسر دنيا با توجه به عوامل و واقعيات مختلفي که با آن روبرو هستند، ابزارها و روش‌هاي مختلفي را براي حرکت به سمت اقتصاد مبتني بر دانش مورد استفاده قرار دادهاند. سابقۀ تاريخي، زمينههاي فرهنگي، شاخصهاي اقتصادي و به‌طورکلي، ميزان توسعه‌یافتگی، تعیین‌کنندۀ آن است که چه کشوري در کدام برهه از زمان، جهت نيل به اولويت‌ها و برنامههاي مذکور بايد از چه روش و سازوکاري استفاده نمايد. (Gibson & Smilor, 1991)
يکي از سازوکارهايي که استفاده از آن با هدف تسهيل در امر پیادهسازی سياستهاي فوق، نزديک به سه دهه قدمت دارد، به‌کارگیری" فنبازار" است به‌عنوان سامانهاي براي هدايت و نظارت بر مبادلات فناوري است. در سالهاي اخير، استفاده از سازوکار مذکور به‌خصوص در کشورهاي در حال توسعه با استقبال مواجه شده است (موحدي و طباطبايي، 1389).
فنبازار به‌عنوان بازار تخصصی مبادلات فناوری، نظامی برای ساماندهی، هدایت و رونق بخشی به معاملات انتقال فناوری چه در سطح ملی و چه در سطح بین‌المللی است. به‌عبارت‌دیگر، فنبازار یک بازار است که در آن عرضه‌کنندگان و متقاضیان فناوری و خدمات مرتبط با آن در سطوح ملی، سازمانی و شرکتی به‌منظور تأمین نیازهای فناورانه خود فعالیت دارند (صمدی،کلاهدوزان و حسینی، 1385).
فنبازار در واقع سازوکاری برای مبادلۀ فناوری است که نقش آن کاهش موانع موجود بر سر راه معاملات فناوری و نیز گردآوری و توزیع اطلاعات واقع بینانه و بی طرفانه پیرامون قیمت از طریق معاملات تجارت آزاد است. در جوامع مختلف، صنعت به‌عنوان زیرسیستم تولید، و دانشگاه به‌عنوان زیرسیستم تحصیل و آموزش و دستکم به‌عنوان بخشی از زیرسیستم علم و فناوری پذیرفته‌شده است. از سوی دیگر ارتقای نوآوری فناورانه و به‌طورکلی خلق، توسعه، تجاریسازی و اشاعۀ فناوری در جامعه به کارکرد و رابطۀ این زیرسیستمها بستگی دارد. بنابراین جهت ارتقای نوآوری فناورانه باید عملکرد صنعت به عنوان نهاد تولید و عملکرد دانشگاه به عنوان نهاد علم و فناوری از یک طرف، و ارتباط این دو نهاد از طرف دیگر بهبود یابد. دقیقاً در همین جاست که نقش فنبازاربه عنوان یک نهاد واسط آشکار میشود. به عبارت دیگر، فنبازارمحل تلاقی این دو نهاد است. البته باید توجه داشت که ایجاد فنبازاربه معنای بهبود قطعی ارتباط صنعت با دانشگاه نیست و این ارتباط تحت تأثیر عوامل دیگری همچون فضای رقابتی حاکم بر صنعت نیز قرار دارد (Sung, 2009).
توسعه فن‌بازارها به کشورهاي شرق آسيا برمي‌گردد. کشورهايي چون "ژاپن"، "چين" و"هنگ‌کنگ" که خود توليدکننده فناوری نبودند و بيشتر از استراتژي انتقال فناوری استفاده مي‌کردند، براي ساماندهي به جريان انتقال فناوری در کشورشان دست به ايجاد ساختارهايي زدند که بعداً به نامTechnomarket يا Technomart معروف شدند. نمونهاي از مهم‌ترين فن‌بازارها در حال حاضر عبارت‌اند از :
فنبازار آسيا و اقيانوسيه APCTT؛ مستقر در دهلي‌نو
فنبازار Yet2؛ در آمريکا
فنبازار هنگ‌کنگ.
به‌عنوان آخرین نکته در مورد ضرورت فنبازارمیتوان گفت که ظرايف موجود در انتقال فناوری لزوم ايجاد سیستم اطلاعرساني صحيح، مشاوره و استانداردسازي مبادلات را بوجود آورده که اين نقش توسط فن‌بازارها ايفا ميشود. در اصل فنبازار در نقش يک واسطه حرفه‌اي در سطوح مختلف در کنار عرضه‌کنندگان (دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و واحدهاي تحقيق و توسعه صنايع) و متقاضيان فناوری (صنايع بزرگ، بنگاههاي اقتصادي کوچک و متوسط، سرمايهگذاران و حتي دانشگاه‌ها) است. با اين تعريف مي‌توان گفت فنبازار در اصل يک بنگاه تخصصي معاملات فناوری است (Kokko, 1994).
2-6-2. مفهوم فنبازار
نتايج تحقيقات زيادي نشاندهنده ميزان اهميت بازار فناوري است. در اکثر موارد، در نظر گرفتن بازار فناوري کم اهميتتر از خود فناوري نيست. به عبارت ديگر، بايد فناوري را با بازار آن در نظر بگيريم. براي فناوري دو جريان تجاري و غير تجاري تعريف کردهاند:
الف) جريان غيرتجاري فناوري:
قسمت اصلي جريان فناوری، خارج از بازار انتقال فناوری رخ ميدهد. به عبارت ديگر، دانش فني به‌صورت بين‌المللي از طريق شکلهاي غيرتجاري گسترش مي‌يابد و ممکن است حتي بدون هيچ هزينه‌‌اي منتقل شود. برخي از شيوههاي جريان غيرتجاري فناوری عبارتند از:
افرادي که دروس مهندسي و علمي در دانشگاههاي خارج کشور خوانده‌اند و به وطنشان برمی‌گردند؛
رقيباني که از مهندسي مجدد استفاده ميکنند؛
شعبه‌‌‌هاي شرکتهاي چندملیتی.
ب) جريان تجاري فناوري:
بخش ديگر جريان فناوري، بخش تجاري آن ميباشد. در اين حالت، مبادله بين دو طرف به‌صورت مشهود انجام شده و نتايج مبادله در اسناد منعکس مي‌گردد. شايد بيشتر جريان فناوري به‌صورت غيرتجاري باشد، اما سهم تجاري آن‌هم قابل‌توجه بوده است. بنابراين سیاست‌گذاران براي حمايت از عرضه‌کنندگان فناوري و تلاش توسعه اقتصادي بايستي زمينۀ لازم جهت حرکت افراد و سازمانها در راستاي تجارت فناوري را فراهم آورند.
به‌عنوان مثال، در ۲۰ سال گذشته، درآمد ناشي از فروش فناوري (فقط در حيطۀ فروش ، حق امتياز و مجوز) در آمريکا روند رو به رشدي را داشته است. این کشور در سال ۲۰۰۰ بيش از ۱۰۰ ميليارد دلار از فروش فناوري، حق امتياز و مجوز کسب کرده است.
در اين بازار، فروشندگان فناوری فرصت مي‌يابند تا ايده‌ها و فناوری‌هاي خود را به معرض نمايش گذاشته و براي آنها اقدام به بازاريابي نمايند. از طرفي اين امکان نيز وجود دارد که متقاضيان فناوری نيز تقاضاهاي خود را مطرح نموده و به اين صورت قدرت انتخاب بالاتري در بين گزينه‌ها داشته باشد.
فنبازار در واقع سازمان و سازوكاري براي مبادله فناوري است كه نقش آن كاهش موانع موجود بر سر راه معاملات فناوري و نيز گردآوري و توزيع اطلاعات واقع‌بينانه و بي‌طرفانه پيرامون قيمت از طريق معاملات تجارت آزاد است (سالاري و همکاران، 1382).
فنبازار به معناي بازار فناوري و مرکزي براي انجام مبادلات فناوري است. همانطور که بازار مسکن محل مبادله مسکن است و بنگاههاي معاملات مسکن واسطههاي اطلاعاتي و حقوقي معاملۀ مسکن هستند، در بازار فناوري نيز فن‌بازارها نقش واسطهاي براي رساندن اطلاعات فناوري به سرمایه‌گذاران و کارآفرينان ، متقاضيان، عرضه‌کنندگان را دارند. در ضمن فن‌بازارها در دنيا معمولاً به ارائۀ مشاوره در خصوص مراحل انتقال فناوري نيز ميپردازند. فنبازار عبارت است از سيستم انتقال فناوري جامع و يکپارچه که مبادله فناوري بين تأمین‌کننده و متقاضي فناوري را به صورت سيستماتيک و از طريق تمامي فرآيندهاي مبادلات داخلي وخارجي تسهيل ميکند. در اين نمونه، سيستم کامل شده انتقال فناوري دو نوع سيستم بازار دارد. سيستم فيزيکي بازار که مکان فيزيکي به همراه تسهيلات عيني در آن وجود دارد و ديگري بازار مجازي که از اينترنت و اينترانت استفاده مي‌نمايد. به عبارت ديگر فنبازار عبارت است از بازار نظام‌مند معاملات فناوري که خدمات تخصصي و فني نظير مشاوره فناوري، خدمات اطلاعات، کمک به پروژه‌ها با حمايت دولت، کمک در مطالعات امکان‌سنجی از فناوريها و محصولات، ارزيابي بازارسازان،R&D توسعه قابليت فناوري و ... را ارائه مي‌نمايد. (Philips, 2002)
3-6-2 .وظايف و کارکردهاي فنبازار
در صورتي که از منظر انتقال فناوري به موضوع نگاه کنيم، فن‌بازارها چهار کارکرد اصلي دارند. اين کارکردها عبارتند از (صمدي و همکاران، 1385):
گردآوري و توزيع مجموعهاي از اطلاعات پيرامون فناوري
پيمايش و پژوهش در زمينه اطلاعات فناوري
اشاعه تفسيرهاي اطلاعات فناوري
برگزاري همايشها و ارائه مشاوره در حوزه فناوري
فعاليتهاي فنبازار شامل دو نوع فعاليت كلي است (ملکي فر، 1382):
فعاليتهاي اصلي (مربوط به مبادلات فناوري)؛ و
فعاليتهاي پشتيبان (تهيه اطلاعات و خدمات گسترش مبادلات).
مبادله، واسطهگري، مشاوره فناوري، و ارزيابي فناوري و همچنين خدمات تجاريسازي فناوريهاي قابل تجارت (بازاريابي و خدمات فروش)، بخشهاي مختلف فعاليتهاي اصلي فنبازار محسوب ميشوند. فعاليتهاي نوع دوم يعني فعاليتهاي پشتيباني به چهار دسته تقسيم ميشوند: زيرساخت، مديريت منابع انساني، مديريت فناوري و خريد و تملك. فنبازار ميتواند به‌وسيله اين فعاليتها چند وظيفه مهم را به انجام رساند. اول اينكه بهره‌برداري از فناوريها و پتنت‌هاي استفاده نشده را محقق سازد. دوم اينكه، يك سري خدمات مشاورهاي، خدمات واسطهگري و مبادلاتي را از طريق شبكه‌هاي تخصصي فناوري ارائه دهد. سومين وظيفه، ارائۀ اطلاعات مرتبط با فناوري، پتنت و شيوههاي تجارت به سازمانهاي خطرپذير و اعضا است. وظيفۀ چهارم فنبازار، ارائۀ خدمات پشتيباني مانند جستجوي "تأمین‌کننده" و "متقاضي" فناوري، ارزيابي و مشاوره دربارۀ فناوريهاي قابل تجارت، بررسي بازار براي کسب‌وکارهای خطرپذير، خدمات تأمين مالي، و خدمات تأسيس كارخانه به اعضا است (سالاري و همکاران، 1382).
با توجه به فعاليتها و وظايفي كه براي فنبازار برشمرديم مي‌توان نتيجه گرفت كه فنبازار به محلي براي معاملات فناوري خلاصه نمي‌شود و نقشها و كاركردهاي آن شامل ترغيب طرف‌هاي عرضه و تقاضا و تسهيل تصميم‌گيري‌هاي طرفين و ارتباط آنها نيز ميباشد (ملکي فر، 1382).
چنانکه اشاره شد، فعاليتهاي فنبازار متشکل از فعاليتهاي اصلي مرتبط با مبادلات فناوري و فعاليتهاي پشتيباني جهت ارائۀ اطلاعات و خدمات کامل براي گسترش مبادلات ميباشد. اين فعاليتها بر اساس مدل مفهوم زنجيره ارزش پورتر در جدول زير خلاصه شدهاند (موحدي و طباطبايي، 1389).
157892327401600جدول 3-2. فعالیتهای فنبازار (موحدی، طباطبایی، 1389)
4-6-2. انواع فنبازار
فنبازار عبارتست از سامانهاي که با استفاده از سياست‌ها و راهکارهاي مختلف، موانع موجود سر راه معاملات فناوري را از ميان برداشته و بازاري شفاف و باز از تراکنش‌‌‌هاي فناورانه را بوجود آورد. در این صورت، مي‌توان به شبکه عرضه‌کنندگان، متقاضيان و مراکز ارائه‌دهنده خدمات فناوري و نيز مجموعه سياست‌ها و روال‌‌‌هاي مديريت اين شبکه، را اطلاق کرد.
فن‌بازارها بر اساس شاخصهاي مختلف به صورت‌‌‌هاي متفاوتي دسته‌بندی ميشوند. فن‌بازارها بر اساس وظيفه اصلي، به سه دسته زير تقسيم ميشوند:
۱. فنبازار اطلاعات فناوري؛
۲. فنبازار مبادلات و انتقال فناوري؛
۳. نوع ترکيبي آنها.
فنبازار اطلاعات فناوري، سيستم جامع گسترش اطلاعات ميباشد. اين سيستم با جمعآوري و توليد اطلاعاتي درباره مبادلات انتقال فناوري، آنها را براي استفاده‌کنندگان فناوري منتشر ميکند. متقاضي با توجه به دسترسي آسان و سريع به اطلاعات از طريق شبکۀ پخش اطلاعات انتقال مي‌يابد به جستجوي فناوري مناسب و شريک فناوري خود مي‌پردازد. براي نمونه بازار فناوري در اروپا را مي‌توان اشاره نمود.
فنبازار مبادلات فناوري موسوم به بازار معاملات فناوري، سيستم تجارت فناوريهاي شناخته شده است. اين سيستم از طريق معرفي مستقيم آنها بين خريدار و فروشنده، برگزاري نمايشگاههاي نمونههاي محصول فناوري به صورت منظم و نامنظم و ... (بازار فيزيکي) عمل مي‌نمايد. فعاليتهاي مبادلات فناوري جامع و يا مورد به مورد برحسب زمينه، محصول زمينه و هدف فرق ميکند. سمينارهاي انتقال فناوري و ارائه آن همراه با مبادلات فناوري و به صورت همزمان برگزار مي‌گردد. اين بازارها مي‌توانند در سطح منطقه، بخش، ناحيه يا ترکيبي از هر کدام ايجاد شوند. نمونههاي موردي از آن عبارتند از مرکز اطلاعات بازار فناوري شرکتهاي کوچک و متوسط ژاپن و فنبازار دائوجون در کره. نمونهي ترکيبي دو مورد فوق، فن‌بازاري است که مشاوره‌ها، واسطه‌ها و مبادلات فناوري را ارائه مي‌نمايد. اين فنبازار اطلاعات مرتبط با انتقال فناوري را تأمين و فرايند کامل تحقيقات فناوري تا سرمایهگذاری تجاري را پشتيباني ميکند. يک نمونه از نوع ترکيبي، فنبازار يونيدو در حيطۀ آسيا و اقيانوسيه و فنبازار شوراي بهرهوري هنگ‌کنگ ميباشد (APCTT, 2013).
فن‌بازارهاي ترکيبي براي پوشش مشکلات زيرساخت‌هاي سنتي انتقال فناوري بايستي سه بخش زير را با هم داشته باشند:
بخش اول بازار فيزيکي است که در آن صاحبان و منابع فناوري به همراه نيروي انساني ماهر در قالب نمايشگاههاي تجاري و فناوري به معامله ميپردازند؛
بخش دوم بازار مجازي است که به‌وسیلۀ آن همکاريهاي فناوري از طريق شبکه اطلاعات منسجم بر روي اينترنت شکل ميگيرد؛
بخش سوم سيستم پشتيباني است. اين سيستم، خدمات اصلي براي تسهيل مبادلات را در دو بخش ديگر شامل ارزيابي فناوري، حق امتياز، خدمات مالي و ... ارائه ميدهد. اين سه بخش در شکل زير نمايان است:
12700شکل 1-2: بخشهای مختلف فنبازار ترکیبی
5-6-2. تفاوت فنبازار با ساير بازارها
الف- ساختارهاي موضوعي متفاوت:
در مقام مقايسه فنبازار به‌عنوان بازار فناوري با ساير بازارها، تفاوت‌‌‌هاي زيادي را مي‌توان برشمرد. ناگفته پيداست که برخي از اين تفاوت‌ها مربوط به موضوعيت و ماهيت بازار فناوري در مقايسه با ساير بازارهاست که با در نظر داشتن ويژگيهاي فناوري و نيز بازار (که در قبل به آنها اشاره شد)، مي‌توان اين تفاوت‌ها را مورد بررسي قرار داد.
دستۀ اول تفاوت‌‌‌هاي مربوط به بازار کالاها و خدمات و بازار فناوري، به ويژگيهاي فناوري مرتبط ميشود. اين ويژگي‌ها باعث ميشوند موضوع شکلگیری بازار فناوري، متفاوت از شکلگیری هر بازار ديگري باشد. تعدادي از اين ويژگي‌ها عبارتند از:
فناوري از جنس اطلاعات و دانش است، بنابراين نامحسوس است، با مصرف از بين نميرود، بدون مرز و فراملي و فزاينده است.
-عليرغم اينکه فناوري مستهلک نمي‌شود، اما جاي خود را به فناوريهاي ديگر ميدهد.
فناوري شامل سخت‌افزار، نرمافزار، دانشافزار و سازمانافزار است. بنابراين طيف گستردهاي از اطلاعات را در بر ميگيرد.
ويژگيهاي اشاره شده همگي دلالت بر پيچيدگيهاي فناوري و مباحث مرتبط با آن، به خصوص موضوع انتقال فناوري دارند. بنابراين شکلگیری بازار فناوري نيز موضوعات و پيچيدگيهاي خاص خود را به دنبال دارد. بعضي از اين موضوعات عبارتند از:
با توجه به تعداد محدود عرضه‌کنندگان و متقاضيان در بازار فناوري، بازار رقابت کامل در مورد آن مصداق ندارد.
با توجه به اينکه بازار فناوري، بازار رقابت کامل محسوب نمي‌شود، سيستم قيمت‌گذاري فناوري در اين بازار نسبت به ساير بازارها، شکل متفاوتي دارد و قيمت‌گذاري آن هيچ مبناي قابل اطميناني ندارد.
ويژگي همگن بودن در مورد بازار فناوري صدق نميکند. به دليل اينکه بازار فناوري به‌مثابه بازار کالاها و خدمات نيست که کالاهاي واحدهاي توليدي در يک صنعت خاص در بازار کاملاً مشابه باشند.
محدود بودن توليدکنندگان (عرضه کنندگان) و مصرف‌کنندگان (متقاضيان)، که در ادامه بيشتر به آنها اشاره شده است.
ب- وضعيت خاص عرضه‌کنندگان فناوري در تعاملات فناورانه:
عرضه‌کنندۀ فناوري (امتيازدهنده) و متقاضي فناوري (امتيازگيرنده)، دو رکن اصلي محسوب مي‌گردند. در بازار فناوري، عرضه‌کنندگان فناوري ملاحظات خاص خود را دارند که در ادامه به بعضي از آنها اشاره شده است.
ج- وضعيت خاص متقاضيان فناوري:
در قسمت قبل به استراتژي‌هايي اشاره شد که لازم است توسط عرضهکننده اتخاذ شود. واقعيت اين است که متقاضي فناوري نيز بايد پیش‌نیازهای لازم را داشته باشد. نکته اخير از ملاحظات اساسي انتقال موفق فناوري است. به عبارت بهتر، متقاضي فناوري بايد با در نظر گرفتن ملاحظات و ايجاد قابليت‌هايي، به بهترين شکل ممکن از امتياز کسب‌شده، بهره‌برداري نمايد (موحدي و طباطبايي، 1389).
6-6-2. فنبازار، نظام نوآوري و نقش دولت
نظام نوآوري در برگيرندۀ نهادها و زيرسيستم‌هاي دخيل در نوآوري است. در جوامع مختلف، صنعت به‌عنوان زيرسيستم
توليد، و دانشگاه به‌عنوان زيرسيستم تحصيل و آموزش و دست‌كم به‌عنوان بخشي از زيرسيستم علم و فناوري پذيرفته شده است(بوشهري و طبائيان، 1385).
از سوي ديگر، مجدداً بر اساس آنچه در قسمت‌هاي قبلي مرور شد، ارتقاي نوآوري فناورانه و به‌طوركلي خلق، توسعه، تجاريسازي و اشاعۀ فناوري در جامعه به كاركرد و رابطۀ اين زيرسيستم‌ها بستگي دارد. بنابراين، براي آنكه وضعيت نوآوري فناورانه در كشور ارتقا يابد بايد عملكرد صنعت به‌عنوان نهاد توليد و عملكرد دانشگاه به‌عنوان نهاد علم و فناوري از يك طرف، و ارتباط اين دو نهاد از طرف ديگر، بهبود يابد. دقيقاً در همين جاست كه نقش فنبازار به‌عنوان يك نهاد واسط آشكار ميشود. به‌عبارت ديگر، فنبازار محل تلاقي اين دو نهاد است. البته بايد توجه داشت كه ايجاد فنبازار به‌معناي بهبود قطعي ارتباط صنعت با دانشگاه نيست و اين ارتباط تحت تأثیر عوامل ديگري همچون فضاي رقابتي حاكم بر صنعت نيز قرار دارد (نظري‌زاده و طبائيان، 1383).
از زاويه سياستهاي فناوري نيز مي‌توان به اين موضوع نگريست. چنانكه اشاره شد، سياستهاي فناوري را مي‌توان به سياستهاي عرضه، تقاضا، و رقابت تقسيم كرد. هدف اين سياست‌ها در واقع ارتقاي سيستم ملي نوآوري است و فنبازار با نقشي كه در اين سياست‌ها ايفا مي‌كند، موجبات ارتقاي سيستم را فراهم مي‌سازد. اما نقش فنبازار در اين سياست‌ها چيست؟ سه پاسخ براي اين سؤال وجود دارد. اولاً، فنبازار عرضۀ فناوري را ترغيب مي‌كند؛ ثانياً، موجب تقاضاي فناوري ميشود؛ و ثالثاً، بستري براي اشاعۀ فناوري مهيا مي‌كند. توضيح اينكه دانشگاه‌ها به‌عنوان يك نهاد علم و فناوري در رويارويي با فنبازار، آن را به شكل محلي براي عرضۀ دستاوردهاي علمي و فناورانۀ خود مي‌بينند كه مي‌توانند راه‌حل‌هاي علمي و فناوريهاي توسعۀ یافته خود را ـ كه ممكن است در مراحل مختلفي از توسعه همچون نمونه آزمايشگاهي، پايلوت پلنت و غيره قرار داشته باشند ـ در آن به نمايش بگذارند و عرضه كنند. از سوي ديگر، صنعت و به عبارت بهتر، بنگاههاي صنعتي نيز از يك طرف فنبازار را به‌صورت محلي براي يافتن فناوريهاي نو و پيدا كردن پاسخي نو براي تقاضاهاي فناورانۀ خود مي‌يابند (تقاضا از دانشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي) و از طرف ديگر آن را مكاني براي مبادلۀ فناوريهاي بالغ و حتي منسوخ (عرضه و تقاضاي فناوري بين بنگاهها) مي‌بينند.
به اين ترتيب، نقش فنبازار در نظام ملي نوآوري را مي‌توان تسهيل و تقويت ارتباط بين برخي از اجزاي نظام، يعني نهادهاي علم و فناوري و نهادهاي توليدي عنوان كرد كه يكي از پيامدهاي آن بهبود ارتباط صنعت با دانشگاه است.
فنبازار ميتواند با فراهم آوردن سازوكارهاي حمايتي همچون حمايت از عرضه‌كنندگان (در قالب تأمين منابع مالي، كمك به ثبت اختراع، ثبت حقوق مالكيت فكري، بازاريابي فناوري، ارائه مشاوره و ...) و نيز حمايت از متقاضيان فناوري (به‌صورت تأمين سرمايه مخاطره‌پذير، ارزيابي فناوري، بازاريابي تجاري و ...) باعث شود عرضه و تقاضاي بيشتر و مؤثرتري شكل گيرد (نظري‌زاده، 1382).
در اين راستا دولت ميتواند صاحبان فناوري همچون دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراكز تحقيقاتي را تشويق كند تا به‌منظور مشاركت در توسعه ملي به شكلي فعال در اين عرصه وارد شوند و از منافع آن برخوردار گردند. حمايت دولت از شكل‌گيري فن‌بازارها، انگيزۀ توليد فناوريهاي بومي و تقاضا براي بهره‌برداري از آنها را افزايش خواهد داد.
دلايل گوناگوني براي ايجاد و توسعه فن‌بازارها توسط دولت وجود دارد كه برخي از آنها عبارتند از (ملکي فر، 1382):
فنبازار ميتواند از انباشت بدون استفاده فناوري در دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقيقاتي و سازمانها و بنگاههاي صنعتي جلوگيري كند.
با تزريق فناوريهاي نو به بنگاههاي بومي، توان فناورانه و قوۀ رقابت‌پذيري آنها را تقويت كند.
با كمك به فروش مكرر فناوري، هزينه توسعه آنها را براي توسعه‌دهندگان و هزينه خريد آنها را براي صاحبان فناوري جبران كند.
با در دسترس قراردادن فناوري، از دوباره‌كاري و موازي‌كاري‌هاي تحقيقاتي يا انتقال فناوري چندباره جلوگيري كند.
از جمله اهداف ايجاد فنبازار نيز مي‌توان به موارد زير اشاره کرد (صمدي و همکاران، 1385):
کاهش موانع موجود بر سر راه معاملات انتقال فناوري؛
گردآوري و توزيع اطلاعات واقع‌بينانه؛
استفاده بهينه از قابليتهاي فناورانه منطقه؛
رونقبخشي به فعاليت مراکز توليد فناوري يا تجاريسازي نتايج فعاليت آنها؛
ايجاد فرصت‌هاي نوين کسب‌وکار؛
گسترش مشارکتها و همکاريهاي رسمي و غيررسمي در زمينه فناوري.
به اين ترتيب، ايجاد و توسعه فن‌بازارها به‌عنوان يك مقولۀ سياستي در دستور كار دولت قرار ميگيرد. در اين راستا سياستهاي زير به‌عنوان پیشران‌های فنبازار پيشنهاد ميشوند:
فرهنگ‌سازي پيرامون اهميت فن‌بازارها و تأثیر آنها بر توان رقابتي صنايع داخلي؛
تشويق بخش خصوصي به تأسيس فنبازار؛
تربيت نيروي انساني متخصص در زمينه‌هايي از قبيل قيمت‌گذاري، ارزيابي و بازاريابي فناوري براي فن‌بازارها؛ و
حمايت از قراردادهايي كه از طريق فنبازار منعقد ميشوند.
7-6-2. گسترۀ خدمات فنبازار
در فنبازار هر نوع مبادلهاي در ارتباط با فناوري، صورت ميگيرد. البته گسترۀ خدمات هر فنبازار بسته به حوزهاي که در آن فعاليت ميکند، چشم‌انداز، سياستهاي منطقهاي و مخاطبين آن فنبازار متفاوت خواهد بود. در يک نگاه کلي مي‌توان خدماتي که توسط يک فنبازار ارائه ميشود را در 10 گروه مطابق جدول زير دسته‌بندي کرد (صمدي و همکاران، 1385)؛
جدول 4-2: گسترۀ خدمات فنبازار (صمدي و همکاران، 1385)
رديفگروه خدماتانواع خدمات1خدمات فرهنگ‌سازي و ترويجيبرگزاري همايشها، کنفرانسها و کارگاههاي آموزشي پيرامون مبادلات فناوري؛انتشار کتابها، نشريات و خبرنامهها؛2خدمات علميتوليد ايدههاي نو؛برگزاري دوره‌هاي آموزشي براي مسئولان، مديران فناوري صنايع و مراکز مختلف؛توليد کتب و مقالات و سخنراني‌ها؛3خدمات حقوقيخدمات خریدوفروش فناوري و سهام؛حمايتهاي قضايي در دادگاهها؛مشاوره به شرکتها در مورد جعل و تقلب؛4خدمات آزمايشگاهيتست محصول و تأييد طراحي؛نمونهسازي سريع؛اجراي انواع طراحي صنعتي و مکانيکي،روش‌هاي تست توليد؛خدمات حاشيهاي در زمينۀ طراحي محصول؛5خدمات تجاري و بازاريابيطراحي پايلوت؛تحقيقات ورود به بازار؛خدمات مشاوره کسب‌وکار؛ارزشگذاري فناوريها و ايده‌ها؛انجام مطالعات بازار؛6خدمات مالکيت فکريمديريت داراييهاي فکري؛خدمات ثبت اختراع و نوآور‌ي‌ها؛جستجوي ايدههاي نو؛خدمات جستجوي پروانههاي ثبت اختراع (پتنت)؛خدمات ثبت طراحي؛ثبت علائم تجاري و علائم خدماتي؛جستجو براي حذف موانع حاشيهاي؛اعطاي کمک‌‌‌هاي مالي براي کاربردي کردن اختراعات؛7خدمات اطلاعرسانيمعرفي منابع تأمين فناوري و معرفي مراکز پژوهشي؛اطلاعرساني روزآمد پيرامون اختراعات و نوآور‌ي‌ها؛طراحي مراکز اطلاعرساني پيرامون پروانههاي ثبت اختراع، ايده‌ها و فناوريها؛8خدمات مربوط به ارزيابي فناوريقيمتگذاري کسب‌وکارها؛قيمت‌گذاري سرمايههاي فکري؛ارزيابي توان فناورانه بنگاهها؛9خدمات مبادلات فناوريانتقال فناوري؛دريافت حق امتياز فناوري؛قيمت‌گذاري فناوري؛مشارکت در توسعه فناوري؛گزينش فناوري بهينه و برتر؛10خدمات تجاريسازيتهيۀ طرح تجاري؛تأمين سرمايه خطرپذير؛تطبيق کسب‌وکار با بازار و مشتري؛ايجاد زمينۀ همکاري ميان شرکاي تجاري؛بازاريابي و فروش محصول/ کانال‌هاي توزيع؛مشتريپسند کردن/ بهينهسازي محصول و مشتقات آن؛خریدوفروش پتنت و علائم تجاري؛خدمات شبکهسازي شرکتها و کمک به ورود شرکتهاي نوآور به بازار؛
8-6-2. مطالعات تطبیقی فنبازار در جهان
در دو دهۀ گذشته تقريباً اکثر کشورهاي پيشرفته صنعتي و تازه صنعتي شده از سازوکاري به نام فنبازار يا زيرساخت‌هاي مشابه استفاده کردهاند. البته در همه‌جا اين سيستم‌ها به‌عنوان فنبازار مطرح نشده‌اند.
در ادبیات مدیریت و سیاستگذاری فناوری عمدتاً از اصطلاح "نهادهای واسطهای" ( (Tietze,2008، "واسطه‌های انتقال فناوری" Pollard,2006)) و "واسطه بازار فناوری" Tietze & Herstah,2010)) استفاده‌شده که بر مفاهیمی مترادف یا گسترده‌تر از فنبازار دلالت دارند. این مفاهیم گسترده که ما در این پایان‌نامه به‌طور خلاصه آنها را "نهادهای میانجی" نامیده‌ایم، علاوه بر فعالیتهای خریدوفروش فناوری بر فعالیتهای دیگری از قبیل تأمین سرمایه مخاطره پذیر، ثبت پتنت، سرمایهگذاری در تحقیقات و نوآوری و امثال اینها نیز متمرکز هستند.
الف) اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا،"واسطه‌های انتقال فناوری"را به‌عنوان ابزاری سودمند برای انتقال فناوریهای دانشبنیان به مراکز کسب وکار به‌ویژه شرکتهای کوچک و متوسط تشخیص داده است. این اتحادیه از عملکرد "مراکز رله نوآوری" پشتیبانی کرده تا از این طریق شبکه‌ای از نهادهای میانجی برای اشاعه فناوری در سطح اروپا ایجاد کند. این اقدام با پشتیبانی فعالانه اتحادیه اروپا از توسعه ابزارهای نوآوری، شبکه‌های اطلاعات و ارتباطات و بسته‌های آموزشی برای بهبود مهارت‌ها و منابع لازم برای مجریان شاغل در "واسطه‌های انتقال فناوری" همراه بوده است. در این سطح فراملی از سیستم نوآوری، تعامل قابل توجهی بین سیاستهای انتقال فناوری در سطوح اتحادیه اروپا، منطقهای و محلی شامل سیاستهای ارتقا فرایندهای یادگیری فردی و سازمانی از طریق سیستم نوآوری منطقهای وجود دارد (Gerstlberger,2014). به‌طور خلاصه، شاید بتوان گفت که سیاستهای دولت و اتحادیه اروپا از اقدامات طرف تقاضا برای بالا بردن ظرفیت نوآوری، پشتیبانی کرده و مثلاً به "واسطه‌های انتقال فناوری" کمک کرده تا توانمندی‌های تخصصی آنها برای متصل کردن شرکتهای کوچک و متوسط به نهادهای تحقیق و توسعه بالا رود. البته حمایت از انتقال فناوری به سیاستهای عمومی محدود نمی‌شود. شرکتهای بزرگ هم که می‌خواهند از مزیت رقابتی حاصل از فناوریهای جدید برخوردار شوند در این راه گام برداشته و به ایجاد تقویت ارتباط با نهادهای تحقیق و توسعه پرداخته و حتی بعضاً به ایجاد انکوباتور برای کمک به شکلگیری شرکتهای کوچک و متوسط پرداخته‌اند.
به‌علاوه، همکاری بخش خصوصی و عمومی در تعریف و اشاعه پروژههای تحقیق و توسعه به‌ویژه در مرحله پیش از تجاریسازی چه در سطح ملی اتحادیه کاملاً مشهود است.انگیزه بخش خصوصی و عمومی برای حمایت از انتقال فناوری متفاوت است ولی بخش عمومی به این واقعیت پی برده است که میتواند با شرکتهای خصوصی هم‌راستا شود.
ب) مراکز فناوري و تحقيق و توسعه اروپا
در کشورهاي اروپايي بيشتر شبکه‌هاي اطلاعرسانی و ارتباطات بين مراکز فناوري و تحقيق و توسعه (IRC) با رويکرد
نوآوري تحت عناوين مراکز تقويت نوآوري محل تجارت فناوري و يا مرکز مبادلات فناوري وجود دارد.
به‌عنوان مثال از سال ۱۹۹۵ تا سال ۲۰۰۰، مرکز تقويت نوآوري در بيش از ۵۰۰۰ مذاکرۀ انتقال فناوري مشارکت کرده است؛ ۶۵۰۰۰ شرکت از اين طريق نيازهاي فناوري خود را برآورده و يا نتايج تحقيقاتي خود را ترويج کردهاند.
اين شبکه داراي ۱۰۰۰ پرسنل با تخصص‌هاي روز در زمينۀ تجاري، صنعتي و تحقيقاتي است. ثمرۀ کار آنها ۸۰۰
انتقال بين‌المللي در زمينههاي فروش، صدور گواهينامه، ترويج و توسعۀ مشترک فناوري جديد ميباشد.
خدمات IRCها عبارت است از:
۱. معرفي شريکان بالقوه به يکديگر؛
۲. ارائه خدمات مشاورها در زمينۀ حقوق مالکيت معنوي؛
۳. ارائه خدمات مشاورهاي در زمينۀ حقوق قرارداد گواهي، مذاکره و مباحث تأمين مالي؛
۴. ارائه اطلاعات تحقيق در زمينۀ مورد علاقه مخاطب؛
۵. ارائه خدمات مشاورهاي براي رسيدن به نتايج در تحقيقات توسعه‌اي و کمک در انتقال نتايج تحقيق و فناوريها به ساير مناطق اروپايي.
پ) انگلستان
در انگلستان علاوه بر برنامههای اتحادیه اروپا، برنامههای دیگری نیز در سطوح ملی و منطقهای وجود دارد که از انتقال فناوری به شرکتهای کوچک و متوسط و به‌کارگیری آن توسط این شرکتها پشتیبانی میکنند.
همان‌گونه که میجر و کوردی هایس ((Major & Cordy-Hayes,2000 اشاره کردهاند، در انگلستان، علاقمند کردن شرکتهای کوچک و متوسط به نوآوری و موضوعات آن دشوار است.به‌رغم تأکیدات ملی و محلی بر برنامههای توسعه نوآوری،کارایی این برنامه میتواند به دلیل فقدان درک متقابل حامیان و شرکتهای کوچک از یکدیگر با مشکل روبرو شود.در این میان نقش نهادهای میانجی در اشاعه فناوری بسیار کلیدی است ولی این نهادها باید متوجه پراکندگی و تفاوت جهت‌گیری این شرکتها با یکدیگر باشند.
ج) اقتصادهای در حال گذار در اروپای شرقی و مرکزی
به‌موازات تکامل گذار اقتصادی در کشورهای اروپای شرقی و مرکزی، توجه دولت‌ها به انتقال فناوری افزایش‌یافته و نه‌تنها به نقش بنگاهها به صورتی که در جوامع سوسیالیستی مطرح بود توجه دارند بلکه به توسعه کسب‌وکار و کارهای کوچک نیز به‌عنوان راهی برای گذار به اقتصاد بازار و رقابت با سرمایهگذاری خارجی در کشور نگاه میکنند.
بسیاری از کشورها مجبور شدهاند دانش فنّاورانه خود را ارتقا و سرمایه اجتماعی خود را توسعه دهند زیرا در سیستم سوسیالیستی قدیمی نوآوری بسیار متمرکز بود و بیشتر به سمت صنایع سنگین هدایت میشود. این کشورها به‌رغم اینکه از نیروی کار و تحصیل‌کرده‌ای برخوردارند ولی فناوری آنها مدرن نیست و مهارت‌های لازم برای اقتصاد بازار همچون مدیریت استراتژیک و بازاریابی توسعه‌نیافته است.(witt,1998) در حال حاضر این کشورها همگرایی زیادی با مدل‌های غربی پیداکرده‌اند.
البته همه کشورهای منطقه با سرعت یکسانی دوره گذار اقتصادی را طی نمی‌کنند و سرعت آنها به نقطه شروع فرآیند گذار و شرایط سیاسی آنها بستگی دارد. به نظر تیهانی و روات (Tijanyi & Roath, 2002) در این منطقه گروه‌های متفاوتی از کشورها وجود دارد، مثلاً برخی از کشورها از نظر توسعه بازار بسیار پیشرفته هستند و برخی نیز به عضویت بازار مشترک اروپا درآمدهاند و در مقابل، در برخی از کشورها از زمان شروع گذار چیز زیادی تغییر نکرده و کماکان میزان قابل‌توجهی از مداخله دولت وجود دارد.
الحاق برخی از کشورها همچون لهستان و مجارستان به اتحادیه اروپا تأثیر زیادی بر توسعه نظام نوآوری آنها داشته است. در مجارستان شکلگیری پارک نوآوری در کنار دانشگاه فناوری و اقتصاد بوداپست باعث شده که این پارک به‌صورت انکوباتوری برای اساتید دانشگاه عمل کند و درعین‌حال به توسعه سایر بنگاه‌های مستقر در منطقه نیز کمک کند.
در جمهوری چک، شکلگیری مناطق تجاری با سرمایهگذاری دولت مرکزی (60%) و مقامات محلی (40%) موجب تأسیس انبوهی از شرکتهای تازهپا شده است. شبکه‌سازی این شرکتها نیز تحت تأثیر سیاست حمایت از همکاری‌های بین بنگاهی از سوی دولت و اتحادیه اروپا تعقیب شده است.
البته این شرکتها با مشکل بالا بودن میزان مالیات روبرو هستند. به نظر دایکر و همکاران (Dyker etal, 2003) شرکتهای کوچک در اسلوانی و مجارستان برای تأمین اطلاعات، یادگیری و نوآوری به شبکه وابسته هستند. در اسلوانی، کوچک بودن حجم بازار داخلی باعث شده که شرکتهای کوچک و متوسط به دنبال شبکه‌هایی برای صادرات و سایر فعالیتهای بین‌المللی باشند. به‌طورکلی ، توسعه نهادی و شبکه‌ای، کلید توسعه سیستمهای نوآوری است (Tihanyi & Roath, 2002) و نهادهای انتقال فناوری کلیدی هنوز اثربخش نیستند. ابتکار عمل‌های دولتی نیز اگر وجود داشته باشد عمدتاً در حد قصد و نیت هستند نه واقعیت محقق شده. گلس و همکاران (Glas etal, 1999) در مورد اسلوانی گفته‌اند که تلاش‌های مقامات دولتی برای ارتقا فناوری در شرکتهای کوچک عموماً ضعیف است.
به‌رغم این نگاه بدبینانه، نمونه‌هایی از موفقیت نیز وجود دارد، مثلاً وودوارد (Woodward. 2001) تشکیل شبکه‌ای متشکل از دانشگاه فنی لودز در لهستان و انکوباتورهای کسب‌وکار و پارک علمی موجود در منطقه را گزارش کرده است. در لیتوانی انکوباتورهای کسب‌وکار با همکاری دانشگاه کونس شکل گرفته‌اند. در مجارستان نیز توسعه انکوباتور و پارک علمی با همکاری دانشگاه مجارستان صورت گرفته است.
ادارات دولتی در ایجاد "نهادهای انتقال فناوری" در سطح ملی و منطقه با مشکل جدی تضمین اثربخشی این نهادها روبرو هستند. یکی از این مشکلات که در بالا به آن اشاره شده، ناتوانی کارکنان دولتی در اجرای اثربخش سیاست‌هاست. این میتواند ناشی از دیدگاه منفی شرکتهای کارآفرین و یا حتی ناشی از مسائل سیاسی باشد. مشکل دیگر، نگرش منفی "مالک – مدیر" شرکتهای کوچک و متوسط نسبت به سازمانهای دولتی و نیمه‌دولتی باشد. کارکنان این سازمانها تحت تأثیر سیستم سیاستی گذشته با نوعی شک و تردید به مدیران و مالکان شرکتها می‌نگرند.
سرانجام اینکه در این کشورها نوعی اقتصاد غیررسمی و درعین‌حال گسترده وجود دارد که احترام و پذیرشی برای سیاستهای دولتی و شبکه‌ای قائل نیست.
ح) آسیا
در این قسمت کشورهای عضو اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسهآن) از نظر نهادهای میانجی مطالعه شده میشوند. این اتحادیه شامل کشورهای برونئی، کامبوج، اندونزی، لائوس، مالزی، میانمار، سنگاپور، تایلند و ویتنام است.
بر خلاف سیستمهای نوآوری اتحادیه اروپا، در سیستم کشورهای عضو آسهآن انتقال فناوری بسیار پراکنده است. در این کشورها اجزای مختلف "نهادهای انتقال فناوری" وجود دارد و ذینفعان شبیه ذینفعان در اتحادیه اروپا هستند. آنچه غایب است، اجرای سیاستهای منطقهای و بسیاری از شبکه‌های لازم دیگر است. در گردهمایی‌های اخیر آسهآن طرحهای گسترده و فراگیری برای توسعه مبتنی بر فناوری تدوین شده ولی شبکه نهادی پشتیبان کماکان در مراحل ابتدایی توسعه قرار دارد. مشکل دیگر، فقدان سیاستهای آموزشی منسجم است که برای ارتقاء سطح مهارت در کشوها عضو حیاتی است. تفاوت سطح توسعه اقتصادی و تفاوت سطح زیرساختهای صنعتی موجود در کشورهای عضو از دیگر مشکلات این منطقه است.
کشورهای آسهآن، به‌ویژه سنگاپور، چند سالی است که پیشتاز توسعه صنایع مبتنی بر فناوری برتر (هایتک) بودهاند و هر چند تنوع این صنایع گسترده نیست ولی توانسته‌اند بخ مزیت تخصصی دست یابند. همچنین شواهدی دال بر انتقال فناوری بین سازمانهای سنگاپور و مالزی وجود دارد (konstadalapulos, 2002)
خ) ژاپن
به نظر (eto,2005) هرچند در ژاپن چندید سیاست دولتی برای ترغیب نوآوری به اجرا درآمده اما همه این اقدامات با موفقیت روبرو نبوده است. وی به توسعه پارک‌های جدید کسب‌وکار و عدم موفقیت آنها در جذب تعداد زیادی کسب‌وکار به‌رغم تلاش مقامات محلی و نهادهای انتقال فناوری اشاره میکند.
مشکلات فرهنگی گسترده‌ای بین کسب‌وکارهای نهادها وجود دارد که در هنگام توسعه سیستمهای نوآوری به آنها توجه نشده است. (Izushi.2003) به نظر اتو، در ژاپن دانشگاه‌ها به دلیل عدم ترغیب نوآوری به شیوهای مؤثر به وخیم شدن مسئله کمک میکنند. البته در بسیاری از دانشگاههای ژاپن دفاتر ارتباط با صنعت شکل گرفته و چندین انکوباتور نیز در محوطه دانشگاه‌ها ایجاد شده است اما تفاوتهای فرهنگی در این موارد نیز مانعی در مسیر انتقال اثربخش فناوریهای جدید است. اتو پیشنهاد کرده است که استراتژی‌های کوتاه مدت باید کمک به شکلگیری شبکه باشد و در بلند مدت بهتر است به جای دنبال کردن استراتژی‌های گسترده بر توسعه صنایع خاصی تمرکز شود.
د) چین
چین در دهه های گذشته به دلیل جنگ سرد با تحریمهای غرب و پس از آن با تحریمهای اتحاد جماهیر شوروی سابق روبرو شد و به همین دلیل برنامههای را برای نوآوری تکنولوزیک به اجرا در آورد."برنامه تحقیق و توسه فناوری برتر" برای حرکت تقلید از فناوری های غرب بسمت سطح بالاتری از نوآوریهای بومی،نمونه هایی از این برنامههای مقابله با تحریم هستند (Liu&Yang,2003).
سیستم ملی نوآوری چین در مراحل مقدماتی توسعه قرارداد. سیستمهای نوآوری منطقهای و محلی نیز در حال تکامل هستند ولی پیشرفت انها تا حد زیاد به جهت‌گیری و چشم‌انداز کارآفرینانه مقامات محلی بستگی دارد. مثلاً در شهرها بین مقامات محلی چند پارک کسب‌وکار به راه انداختهاند تا سرمایهگذاری داخلی را ترغیب کنند و به این ترتیب، تاثیرات منفی کوچکسازی بخش دولتی را خنثی سازند. درمناطق دلتای رود یانگ تسه و دلتای رود پان پرل، دانشگاهای چین در جستجوی بهترین روش‌های تجاریسازی تحقیقات هستند ولی از نظر ایجاد دفاتر ارتباط با صنعت در مقایسه با دانشگاههای غرب هنوز اقدامات زیادی صورت نگرفته است.
هر چند "نهادهای انتقال فناوری" در چین در مراحل مقدماتی قرار دارند اما اخیراً چندین سازمان دولتی به مکانیزمهای انتقال فناوری به عنوان وسیلهای برای به نتیجه رساندن تحقیقات دانشگاهی و افزایش دانش چگونگی انجام کسب‌وکار توجه نشان داده اند. لیو وجیانگ (Liu & Jiang,2001) به این نکته اشاره میکنند که هرچند ارتباط صنعت و دانشگاه در چین هنوز بطور کامل مطالعه نشده و این سیستم‌ها هنوز توسعه نیافته به حساب میآیند ولی نمونه‌هایی موفقی از همکاری نیز وجود دارد که برای مثال میتوان از دانشگاه تسین گوا نام برد. این دانشگاه شبکه‌ای شامل سایر دانشگاه‌ها تشکیل داده و با دولتهای محلی همکاری میکند. به علاوه، مکانیزههایی برای همکاری صنعت و دانشگاه ایجاد کرده و با شرکتهای چند ملیتی همچون موتورولا و ان ایی سی همکاری میکند.
سیستم نوآوری چین به شدت تحت تاثیر ترکیبی از سیاستهای دولت و سیستم اقتصادی چین قرار دارد ولی تاکید بیشتر بر استفاده از فناوریهای توسعه یافته در دانشگاه برای کمک به پیشرفت اقتصادی و اجتماعی است.
هر چند شکلگیری پارک‌های علمی و پارک‌های کسب وکار در چین به دهه 1980 بر میگردد اما تمرکز آنها عمدتاً بر جذب شرکتهای خارجی نامرتبط – به‌جای توسعه خوشه‌های فناوری – بوده است. پارک‌های علمی در چین بعضاً چیزی بیش از یک دپارتمان دانشگاهی مرتبط با علم نبوده‌اند. مشکل جدی نوآوری و انتقال فناوری فقدان دستگاههای سرمایهگذاری مخاطره پذیر برای کمک به شرکتهای کوچک و متوسط در به‌کارگیری فناوری‌ای جدید بوده است.
ذ) فنبازار دائوجون
از فنبازار در کشورهاي آسيايي بيشتر با عنوانهای انگلیسی Technomart (محل صيد فناوري)، Techmart و یا مراکز انتقال فناوري در سطح ملي و بين‌المللي ياد ميشود. از فن‌بازارهاي موجود در آسيا مي‌توان به فنبازار دائوجون اشاره کرد.
يکي از اولين اقدامات انجمن جهاني تکنوپوليس فرصت تجاري بسيار مفيد براي برقراري ارتباط مناسب بين مؤسسات تحقيقاتي، دانشگاه‌ها و مراکز بازرگاني ميباشد. هدف فنبازار، انتقال و مبادله فناوريها، محصولات و خدمات در بين و همچنين شهرهاي غيرعضو ميباشد. در فنبازار دائوجون شرکتهاي عضو عرضه‌کنندگان و کاربران فناوري پس از ثبت‌نام در فن‌بازارهاي شبکه‌اي و فيزيکي به تبادل اطلاعات مرتبط با فناوري شامل حق امتياز و ساير اطلاعات ميپردازند. کاربران فناوري خدماتي چون تأمين مالي، ارزيابي فناوري، مشاوره انتقال فناوري، انعقاد قرارداد با عرضه‌کنندگان، شرکت دوره‌اي در سخنراني‌ها، نمايشگاههاي فناوري و ديگر مشاوره‌ها دريافت مي‌دارند. فنبازار دائوجون داراي دو دسته وظيفه محوري است. دستۀ اول تسهيل معاملات فناوري و واسطهگري و ارائه پيشنهاد به عرضه‌کنندگان و کاربران است. دستۀ دوم عبارت است از تهيه و تأمين اطلاعات مرتبط با فناوري.
ر) نهاد انتقال و تبادلات فناوري شانگهاي (STTE)
نهاد انتقال و مبادله فناوري شانگهاي اولين فنبازار دائمي در سطح ملّی در کشور چین است. اين نهاد ماهيتي عمومی
(غیرخصوصی) دارد و مشترکاً توسط «وزارت علم و فناوري چين» و «دولت محلی شانگهاي» در سال 199تأسيس شده است. مأموریت نهاد انتقال و مبادله فناوري شانگهاي، ترغیب تجارت فناوری و محصولات هایتک بین مناطق، صنایع و سازمانهای مختلف به منظور شتاب بخشیدن به فرایند صنعتی شدن و تجاریسازی دستاوردهای علم و فناوری است. اين نهاد در راستای ترغیب پروژههای انتقال فناوری توانسته است نقش مهمی در ايجاد یک نظام نوآوری مستقل ایفا نماید و اقدامات مؤثری به انجام رساند.
اين نهاد در سال‌های 2003 ،2005 و 2007 موفق به دریافت جایزه گلدن بریج (پل طلایی) از انجمن بازار فناوری چین و در سال 2008 موفق به دریافت عنوان موسسه نمونه ملّی انتقال فناوری گردیده است.
اخيراً این فنبازار تلاش‌های خود را صرف ارائه خدمات نوآوری و توسعه به بنگاههاي کوچک و متوسط، انتقال فناوري، پيشنهاد شريک تجاري و ارائه راه‌حل‌هاي اختصاصي به شرکتها با توجه به تقاضاي آنها کرده است (STTE, n.d.).
برخي از خدمات ارائه‌شده توسط اين فنبازار عبارتند از (رمضاني، 1391):
ارزيابي و مديريت عرضه و تقاضاي فناوري
ترويج مبادلات فناوري
سازماندهي شراکتها و همکاريهاي فناورانه
ايجاد و مديريت شبکه‌ها
ارزيابي وضعيت صنايع
صنعتي کردن پروژه‌ها
سازماندهي نمايشگاه‌ها و انجمنها
ارائه آموزش فناوري
ارائه خدمات مشاورهاي نيروي انساني
تدوين و حمايت از قوانين و مقررات
حمايت و مشاوره در تأمين مالي نوآورانه شرکتها
انجام مذاکرات مربوط به قراردادهاي فناوري
در شکل زير، فرايند کلي انتقال فناوري در نهاد انتقال و مبادله فناوري شانگهاي نشان داده ميشود. اين فرايند شامل خدمات اصلي، پشتيباني و کنترلي است. خدمات مذکور نه‌تنها به مشتريان و اعضاي داخلي، بلکه به ساير کشورها نيز ارائه ميشود. بدین‌صورت بخش بين‌المللي انتقال فناوري این نهاد، واسطهاي ميان شرکتها، مؤسسات تحقيقاتي و سرمايهگذاران خارجي و داخلي از يک طرف و پروژه‌ها و فناوريها از طرف ديگر است. اين واسطهگري از پيشنهاد بستههاي فناوري، ارزيابي آنها، پيدا کردن شرکاي تجاري تا انجام مذاکرات عقد قرارداد مربوط به انتقال فناوري و يا گرفتن محصول جديد ادامه مي‌يابد.
17665703175000
شکل2-2: نمودار گردش کار فرايند انتقال فناوري در نهاد انتقال و مبادله فناوري شانگهاي (رمضاني، 1391)
شبکه داخلي نهاد انتقال و مبادله فناوري شانگهاي به‌صورت سلسله مراتبي در سه سطح اصلي شکل‌گرفته است. اين سطوح عبارتند از: پايگاههاي انتقال فناوري در سطح ايالت، مراکز خدماتي انتقال فناوري در سطح مناطق، اعضا در سطح شهر و حومه. این شبکه ارتباط خوبي با ساير ايالتها و مناطق در چين برقرار کرده است. به‌گونه‌ای که در حال حاضر نقش اصلي و پيشرو را در فنبازار چين ايفا ميکند. همچنين به منظور اطلاعرسانی و مبادله فناوری با کشورهای دیگر، ارتباط گستردهاي در سطح بين‌المللي با بيش از 127 شريک تجاري در 20 کشور و منطقه دنيا دارد. اين شرکاي تجاري شامل سازمانهاي دولتي، واحدهاي تحقيق و توسعه، سازمانهاي انتقال فناوري و شرکتهاي فرامليتي است.
فنبازار شانگهاي، به‌عنوان سازماني غيرانتفاعي و مرکز اطلاعات و ارتباطات منطقه، به نمايندگي از دولت محلی، ارتباطاتي در سطح دولت‌ها با ساير کشورها، ايالتها، مناطق و دولتهای محلی برقرار ميکند. اين ارتباطات با هدف انتقال فناوري، ارتقاء پروژههاي بزرگ و همچنين پشتيباني از قوانين و مقررات مربوطه است. برخي از وظايفي که فنبازار شانگهاي با بهره‌گيري از اين ارتباطات در سطح بين‌المللي بر عهده گرفته است، عبارتند از:
سازماندهي انجمن‌‌‌هاي بين‌المللي فناوري
تدوين راهنماي سرمايه‌گذاريهاي فراملي
ارائه و دريافت اطلاعات جامع پروژههاي بزرگ عمومي
سازماندهي ساير فعاليتهاي مربوط به ارتباطات بين‌المللي
شرکتها، مؤسسات و مراکز تحقيق و توسعه خارجي مي‌توانند به عضويت اين نهاد درآيند. اصلي‌ترين مزيت عضويت در اين نهاد، گشوده شدن درهاي بازار چين بر روي سرمايهگذاران و متقاضيان عرضه و دريافت فناوري است (رمضاني، 1391).
در سال 2007، فنبازارشانگهای با استفاده از تجربه اتحادیه اروپا اقدام به ایجاد مرکز رله نوآوری شانگهای کرد و نقش پیشتاز را در ایجاد مرکز رله نوآوری چین ایفا نمود (STTE, n.d.).
ز) مرکز انتقال فناوري آسيا و اقيانوسيه (APCTT)
مرکز انتقال فناوري آسيا و اقيانوسيه، زير نظر «کميسيون اجتماعي و اقتصادي ملل متحد براي آسيا و اقيانوسيه» معروف به اسکاپ فعاليت ميکند. اين مرکز در سال 1977 در بنگلور تأسیس و در سال 1993 در دهلي‌نو مستقر شد. مرکز از تسهيلات و امکانات دولت هند و سایر حاميان بين‌المللي استفاده ميکند. هدف اصلي اين مرکز، تبديل شدن به مرکز اصلي انتقال فناوري در منطقه آسيا و اقيانوسيه است. اهدافي که بدين منظور دنبال ميشوند عبارتند از:
افزايش همکاريهاي مبتني بر فناوري، پيمان راهبردي و مشارکت
اجراي پروژههاي توسعه‌اي براي ايجاد محيط مناسب انتقال فناوري
توسعه، جذب و تطبيق فناوري با روش‌هاي کارآمد
بومي‌سازي فناوريهاي انتقاليافته
دسترسي به مهارت‌ها، منابع مالي، بازار و محيط نوآورانه
توسعه انتقال فناوري در منطقه
تسهيل واردات/ صادرات و بهره‌برداري از فناوريهاي سازگار با محیط‌زیست به/ از کشورهاي عضو
تشويق مشارکت بيشتر زنان در زمينه فناوري
کمک به اعضا از طريق تقويت تواناييهاي آنها در توسعه و مديريت سيستم‌هاي ملي نوآوري؛ توسعه، انتقال، تطابق و پياده‌سازي فناوري؛ بهبود شرايط انتقال فناوري؛ شناسايي و ترويج توسعه و انتقال فناوريهاي مناسب منطقه.
فعاليتها و خدمات مرکز انتقال فناوري آسيا و اقيانوسيه به‌منظور ظرفيتسازي، ارتقاء، مديريت و ايجاد شبکه زيرمنطقهاي و منطقهاي انجام ميشود. اين فعاليتها بر چهار حوزه تمرکز دارند: انتقال فناوري؛ مديريت نوآوري؛ فناوري اطلاعات؛ و توسعه کارآفريني مبتني بر فناوري (APCTT, 2013).
خدمات مرکز مذکور به گروه‌هايي که براي توسعه و رونق هر چه بيشتر اقتصادي، فناوري و اجتماعي منطقه آسيا و اقيانوسيه تلاش دارند، تعلق ميگيرد. اين گروه‌ها عبارتند از: بنگاههاي کوچک و متوسط آسيا-اقيانوسيه؛ مشتريها، صاحبان کسب‌وکارها و کارمندان؛ کارآفرينان نوپا؛ محققان و اعضاي هيأت علمي؛ و کارمندان سازمانهاي دولتي.
آنگونه که سایت مرکز انتقال فناوري آسيا و اقيانوسيه نشان میدهد، فعالیتهای این مرکز بر سه حوزه اصلی متمرکز است که عبارتند از: علم، فناوری و نوآوری؛ انتقال فناوری؛ و هوشمندی (اطلاع‌یابی و اطلاعرسانی) فناوری. با توجه به هدف این تحقیق، مورد دوم یعنی انتقال فناوری در قسمت بعدی این نوشتار بررسی میشود (APCTT, 2013).
ه ) بازار فناوری
مرکز انتقال فناوري آسيا و اقيانوسيه، انتقال فناوري در منطقه آسيا و اقيانوسيه را از طریق برنامه‌ها و شبکه‌های مبتنی بر فناوري اطلاعات و ارتباطات و خدمات مشاوره‌ای ترویج میکند. این مرکز بر تسهیل همکاری‌های کسب‌وکار بین شرکتهای کوچک و متوسط و ترغیب همکاری‌های مبتنی بر فناوری متمرکز است و در همین راستا نسبت به ایجاد یک شبکه اینترنتی به نام "فناوری برای شرکتهای کوچک و متوسط" اقدام کرده است (APCTT, 2013).
این سایت اینترنتی یک سازوکار برخط یا بهنگام برای تسهیل خدمات انتقال فناوري به‌ویژه برای شرکتهای کوچک و متوسط در منطقه آسيا و اقيانوسيه است که شامل پایگاه دادههای مربوط به عرضه و تقاضای فناوری و همچنین تأمین‌کنندگان و جویندگان فناوری به تفکیک بخشهای مختلف میباشد. این سایت از نام تجاری یا برند "بازار فناوری" استفاده میکند که اساساً به معنای یک بازار مجازی برای خریداران و فروشندگان فناوری است تا بتوانند با یکدیگر به مذاکره و چانهزنی درباره عرضه و تقاضای فناوری بپردازند. هدف غایی، کمک به رشد شرکتهای کوچک و متوسط از طریق فراهم آوردن امکان همکاری فناورانه سودمند در منطقه آسيا و اقيانوسيه است (Technology Market, 2007).
دکتر راماناتان، مدیر مرکز و کارشناس مناسبات اقتصادی درباره ویژگیهای سایت مینویسد:
اولاً، این سایت موضوعات کلیدی مورد توجه شرکتهای کوچک و متوسط را مدّ نظر قرارداده و مثلاً امکان دستیابی سادهتر به اطلاعات لازم برای دسترسی به جدیدترین فناوریها را در منطقه آسيا و اقيانوسيه فراهم میکند؛
ثانیاً، این سایت دارای یک پایگاه اطلاعات از دادههای مربوط به عرضه و تقاضای فناوری و همچنین تأمین‌کنندگان و جویندگان فناوری به تفکیک بخشهای مختلف در منطقه آسيا و اقيانوسيه و سایر مناطق جهان میباشد؛ و
ثالثاً، این سایت اخبار و اطلاعات رویدادهای فناوری در چندین کشور را با هدف تسهیل همکاری بین شرکتهای فناوری محور در منطقه آسيا و اقيانوسيه ارائه مینماید (Ramanathan, k., 2013)
9-6-2 مطالعات تطبیقی فنبازار دفاعی در جهان
الف) فنبازار دفاعی
نهاد "فنبازار دفاعی" در كشورهای مختلف دنیا با عناوین مختلف و با کارکردهای اشاره شده در بخشهای قبلی در سازمانهای دفاعی فعالیت مینماید. فنبازارهای دفاعی به‌صورت اختصاصی و یا حتی بین‌المللی، ملی، بخشی بوده و با هدف تسهیل، تسریع، و روان‌سازی تجارت فناوری با ویژگیها و محدودیتهای دفاعی شكل میگیرند. این نهادها انواع خدمات مشاوره‌ای لازم را به خریداران و فروشندگان فناوری در بخش دفاعی ارائه میدهند. عوامل اصلی در شکلگیری فنبازارهای دفاعی عبارتند از:
۱. استفادۀ حداكثر از مزایای گوناگون فناوریهای كه منشأ خارجی یا داخلی دارند.
۲. جلوگیری از ركود و افول فناوری در سازمان / شرکتهای مختلف دفاعی
۳. كمك به شناسنامهدار كردن فناوریهای موجود دفاعی كشور و ارزیابی تخصصیِ كیفیت و کارایی آنها توسط كارشناسانِ خبره. بدین‌وسیله اعتماد خریداران به فناوریهای ملی افزایش می‌یابد.
۴. ایجاد یك منبع درآمد جدید و منفعتزا برای سازمانها / شرکتهای تولیدكننده فناوری در بخشهای دفاعی.
۵. تشویق سازمانها / شرکتهای دفاعی به شفاف‌سازی و اعلام "نیازهای فناورانه " خود؛ كه انگیزه دانشگاه‌ها و موسسه‌های تحقیقاتی را برای سرمایهگذاری در توسعه فناوریهای جدید تقویت میکند (شرکتهای كه به‌عنوان خریدار فناوری در فن‌بازارها حضور می‌یابند، باید نیازهای خود را به‌صورت مدون و شفاف اعلام نمایند).
۶. جلوگیری از دوباره‌کاری‌ها و موازی كارهای تحقیقاتی در یك صنعت یا یك بخش دفاعی. در سال‌های اخیر، فنبازارهای دفاعی در كشورهای مختلف در قالب‌های نهادی متفاوت پدید آمده‌اند كه از جمله آنها میتوان به فنبازار دفاعی آمریکا، اروپا، ژاپن، چین و هنگكنگ اشاره نمود. (Us GAO, 2011; Rendon, 2010)
ب) مطالعات تطبیقی
اونجو و همکاران در سال 2003، به شاخصها و پارامترهای مؤثر بر فنبازار دفاعی ترکیه پرداخته‌اند و نقاط ضعف اساسی زیر را در خصوص فنبازار دفاعی ترکیه یافته‌اند: عملکرد ضعیف فروشنده‌ها، کیفیت پایین فناوریها، مشکلات تحویل فناوریها، افزایش غیرمعقول قیمت فروشنده‌ها، ایجاد یا خواستههای زیاد برای تغییر در فناوریها و محصولات، تغییرات در سیاستهای فروش و ظرفیت کارخانه‌ها، مشکلات و سیاستهای بین‌المللی حاکم بر یک حوزه فناوری خاص، سیاستها و ویژگیهای صنایع دفاعی درگیر فنبازار، نیروی انسانی متخصص، تجهیزات مختلف مورد نیاز، فناوریهای مکمل. البته بعضی از عوامل زیر را نیز در این خصوص مؤثر دانسته‌اند: استراتژی‌های توسعه صنعتی و بازرگانی حاکم بر کشور و مخصوصاً بخش دفاع، سیاستهای کلان دفاعی در انتقال یا خرید یا فروش فناوری، شرایط اقتصادی و سیاستهای مربوطه در بخشهای دفاعی و ملی. (Öncü et al, 2003)
وزارت دفاع آمریکا در ژانویه سال 2015 در گزارشی به بررسی ویژگیهای فنبازار دفاعی آمریکا پرداخته‌اند و موارد زیر را مطرح نموده است: تحلیل‌های هزینه و فایده و امکان‌سنجی‌های لازم، در نظر گرفتن موضوعات فناورانه و ویژگیهای مربوط، اندازه و حجم قرارداد (هزینه و تعداد)، فرصتهای مشارکت یا همکاری مشترک، ارزش‌گذاری تجهیزات عمومی و تخصصی، قابلیتهای پایه و ویژگیهای سازمانی صنعت، تحقیقات بازار مناسب و میزان عرضه و تقاضا و سیاستها و ویژگیهای حاکم در آن، برنامههای انتقال فناوری و نقشه‌های راه، وضوح شرایط خرید، تحویل و فسخ، برنامه‌ریزی‌های مهندسی سیستم‌ها، ارزیابی ریسک فناوریها، برنامه‌ها و سیاستهای تست و ارزیابی فناوریها، نیازمندی‌ها و الزامات به‌کارگیری فناوری. (DOD, 2015)
کوین پلپیتر در سال 2014 در گزارشی به بررسی و ارزیابی ویژگیهای فنبازار دفاعی چین پرداخته است. او در این گزارش ضمن بررسی شرایط حاکم بر فضاهای فنبازار چین بیان داشته که معماری فنبازار دفاعی چین در حال تکامل بوده و سازمانی برای آن ایجاد شده است. تعدادی از برنامههای که ممکن است نقش اساسی در توسعه فنبازار دفاعی چین داشته باشد، در نظر گرفته‌شده و به آن، بودجه و شرایط خاصی تعلق گرفته است. هدف چین از ارائه چنین برنامههای توسعه و تقویت فضای فنبازار دفاعی در تعامل با فنبازار ملی هم‌عرض آن میباشد. این فنبازار ویژگیهای اساسی زیر را دارا میباشد: داشتن برنامههای تحقیق و توسعه منظم و همچنین برنامههای حمایت‌های مالی، دستورالعمل، معماری و سیاستهای یکپارچه و روشن در فضای فنبازار، مشخص بودن ویژگیهای فناوریها و قابلیتهای سازمانی، مشخص بودن ویژگیها و شرایط تست، تحویل و به‌کارگیری فناوریها، شرایط و ویژگیهای منابع انسانی، امور مالی و آموزش معین، خدمات پس از فروش، کانال‌های رسمی و غیررسمی خریدوفروش، شرایط پایا و مطمئن. سوابق تحقیقاتی فنبازار دفاعی چین حاکی از آن است که درک و آگاهی لازم از سیستمهای فنبازار، دیدگاههای متناسب در مبادلات ملی و بین‌المللی، ساختارها و نهادهای تصمیم گیر و فرآیندها، در اسناد سیاستی منعکس و تلاش برای نگاشت نهادی مناسب آن در نظر گرفته شده است. (Pollpeter, 2014)
کایا و همکاران در سال 2003، به بررسی فاکتورهای تحقیق و توسعه و ارتباط آن با فنبازار دفاعی در کشورهای مطرح آسیایی (کره، ژاپن ، ترکیه، ...) پرداخته‌اند. برخی مؤلفههای فنبازار دفاعی عبارتند از : میزان عرضه و تقاضای فناوری، مکانیسم‌ها و ساختارهای رسمی و غیررسمی موجود در فنبازار دفاعی و ملی و میزان تأثیر آنها بر همدیگر، پارامترها و فاکتورهای فنی، سیاستهای فناوری حاکم بر دفاع و کشور، شفافیت دستورالعمل‌های موجود در فنبازار، شرایط و نحوه دسترسی به مواد اولیه موردنیاز، شرایط و تجهیزات تحقیق و توسعه، دیدگاه مدیران ارشد و میزان فنی بودن آنها، شرایط و اثرات محیطی و سیاسی. (Kaya et al , 2004)
والش در گزارشی در سال 2014، به بررسی فنبازار دفاعی چین پرداخته است: فرآیندها در میان جوامع دفاعی چین، از جمله مقامات، صنعت، محققان، مهندسان شفاف و روشن است. استانداردهای دفاعی و الزامات فرآیندهای فنبازار دفاعی چین، بیشتر مبتنی بر قدرت تصمیم‌گیری در سطوح کاری مختلف کاملاً مشخص و واضح است. آموزش در بخش فنبازار دفاعی، با هدف افزایش توان مدیریت فنبازار کارایی بالایی داشته است. نظامات اطلاعاتی یکپارچه در حوزه فنبازار دفاعی از جمله بانک ثبت مقالات علمی، فنی، اختراعات و پتنتها و به اشتراکگذاری و افزایش همکاری‌های متقابل بخشهای دفاعی و ملی و مسیر مشخص تجاری یا کاربردی شدن از جمله مشخصات آن میباشد. (Walsh, 2014)
شوارتز در سال 2007 و مایر در سال 2009، به بررسی مشخصات فنبازار دفاعی در آمریکا و اروپا پرداخته‌اند، فنبازار دفاعی در نهادهای نظامی دارای مسائل خاص خود و متمایز از شرکتهای تجاری میباشد. به‌طور خاص، وزارت دفاع آمریکا و اروپا، دارای شرایط و ویژگیهای برای مثال در بخش تدارکات، اندازه و حجم بازار، اهمیت و ویژگیهای فناوری و سازمانهای خریدار و فروشنده، استراتژی مؤثر بر تبادلات فناوری و سطح تعهدات جهانی است. فنبازار دفاعی آمریکا و اروپا، با چالش‌های تعاملی مختلفی مانند عدم هماهنگی‌های مختلف در چشم‌اندازها، اهداف و ارزش‌ها برخوردار بوده است. طیف متنوعی از سهامداران در فرآیند خریدوفروش درصدد هستند تا ضمن برآورده ساختن مسائل ناشی از دغدغههای زیست‌محیطی، خواستههای خود را تحمیل نمایند. وزارت دفاع برای یکپارچهسازی نظام‌های اکتساب و ساختارهای فنبازار دفاعی، نیازمند یک شبکه بزرگ و پیچیده متشکل از لایه‌های چندگانه و مرتبط، پاسخگو به ذائقههای مختلف سازمانهای درگیر و ایجاد محصولات جدید به‌منظور حفظ برتری فناورانه میباشد(Schwartz, 2007. Meyer, 2009). سیاستهای اجرایی در این راستا عبارت است از:
* تحقیقات و توسعه قوی، به‌ویژه برای فنبازار دفاعی* توانایی تبدیل تحقیقات و نوآوری‌ها به محصولات جدید در فنبازار دفاعی* توانایی تبدیل نوآوری تجاری به تجهیزات نظامی * پایگاه داده و تجربه در تولید و فروش سلاح در فنبازار دفاعی* دسترسی به زنجیره تأمین قوی ملی و بین‌المللی برای قطعات و فناوریها * دسترسی به فناوریهای پیشرفته برای تولید مواد، سنسور، نرمافزار، ریزپردازنده و دیگر فناوریهای پیشرفته
* مکانیزمهای قوی در تبادلات و خریدوفروش فناوریها، ایجاد ساختارها و قوانین قوی و دارای کانال‌های رسمی و غیررسمی قوی و معتبر جهانی
در سال 1992، شاما اظهار داشت که ایالات‌متحده باید راه‌های مؤثرتری برای انتقال فناوری در سطح آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی (ملی و فراملی) پیدا کند. او به مقایسه چهار استراتژی خریدوفروش فناوری استفاده‌شده توسط مراکز یا آزمایشگاه‌ها پرداخته است؛ استراتژی منفعل، استراتژی فعال، استراتژی کارآفرینی و استراتژی رقابت ملی. (Shuma, 1992)
استاربوک الگویی برای مبادله فنبازار با الهام از فرآیند زیستی در یکی از مراکز تحقیقاتی مهندسی در بنیاد ملی علوم ایالات‌متحده آمریکا ارائه داده است. او فنبازار را به‌عنوان یک سیستم زنده که در آن شرکت‌کنندگان بهمانند یک جامعه از سلول‌های موجود در سیستم که با هم تعامل دارند در نظر گرفته است. بافت سلولی این سیستم با نقشهای متشکل از نوع فروشنده و خریدار و مبادلهکننده تشکیل‌شده است. این الگوی زیستی کمک خواهد کرد که سازمانها در تعامل با هم و منطبق با محیط به‌طور فزاینده و پویا فعالیت نمایند.Strabuck, 1993))
10-6-2. تجربه فنبازار دفاعی در جهان
در کشورهای پیشرفته زیرساخت‌ها و سیاستهای وجود دارد که وظیفه انتقال فناوری را پشتیبانی نموده، در عین حال اطلاعات دقیق و کاملی در این زمینهها وجود ندارد با اینحال در اینجا سعی شده است به برخی از این نهادها و سیاستها اشاره بشود.
1- ایالات‌متحده
الف) برنامه SBIR
برنامه "تحقیقات نوآورانه بنگاه‌های کوچک"SBIR ، برنامهای است که توسط ایالات‌متحده اجرا میشود و هدف از آن حمایت از تحقیق و توسعۀ (R&D) صورت گرفته توسط بنگاه‌های کوچک است. در واقع این برنامه به‌منظور حمایت و سرمایهگذاری بر روی ایده‌های نوآورانهای است که توسط بنگاه‌های کوچک ارائه میشود اما درعین‌حال دارای ریسکبالایی بوده و به همینجهت بخش خصوصی بر روی آنها سرمایهگذاری نمیکند و دولت با این سرمایهگذاری علاوه بر حمایت از بنگاهها، نیازهای تحقیقاتی و توسعه خود را نیاز برآورده میکند. (SBIR, 2015)
تمام سازمانها و وزارتخانههای که بودجه بخش تحقیق و توسعه سالانه آنها بیش از 100 میلیون دلار است موظف هستند در این برنامه شرکت کنند. در حال حاضر 11 ارگان دولتی ایالات‌متحده از جمله وزارت دفاع و تمامی سازمانهای تابعه آن، از شرکت‌کنندگان در این برنامه هستند. طبق این برنامه 11 ارگان ذکر شده باید در سال 2015 حداقل 2.9% از بودجه تحقیق و توسعه خود را به اجرای این برنامه اختصاص دهند. درصد ذکر شده همواره نرخ صعودی داشته و میزان آن در سال 2012 برابر با 2.6% بوده است و قرار است در سال 2017 این مقدار به 3.2% برسد.
ب) وبسایت بازار نوآوری دفاعی
علاوه بر اجرای برنامه " تحقیقات نوآورانه بنگاه‌های کوچک"، سیاستهای دیگری نیز در ایالات‌متحده در اجرا است. به‌طور مثال اخیراً سایتی توسط وزارت دفاع ایالات‌متحده راه‌اندازی شده است با نام بازار نوآوری دفاعی که در آن اولویتهای تحقیق و توسعه و علاقمندیهای فناورانه تمامی سازمانهای تابعه وزارت دفاع در آنجا گردآوری شده است و شرکتها (صنعت) علاوه بر اینکه میتوانند از این اولویت‌ها آگاه شوند، میتوانند پروژه‌ها و برنامه در دست اجرا خودشان را در این سایت ثبت کنند و به این طریق زمینه ارتباط دو طرفه فراهم شود. در واقع هدف این سایت اینگونه بیان شده است:
"... تحقیق و توسعههای مستقل منبعی کلیدی برای نوآوری در بخش دفاعی است، اما مشکل اصلی نبودن ارتباط است، صنعت میخواهد حوزههای اولویت بخش دفاعی را بهتر بشناسد و از طرفی بخش دفاعی از برنامههای صنعت بیخبر است..." (defense innovation marketplace, 2014 )
ت) مجله خلاصه فناوری ناسا
ناسا بیش از سه دهه است که به‌طور ماهانه مجلهای با نام "خلاصه فناوری ناسا" منتشر میکند. در این مجله فناوریها و نوآوریهای که به‌وسیله تحقیق و توسعه ناسا ایجاد گشته و قابلیت تجاری شدن را دارند، معرفی میشود و به این صورت زمینه را برای همکاری با صنعت و انتقال فناوری فراهم میکند. فناوریهای از ناسا که به‌واسطه این شرکتها تجاری شدهاند با نام ناسا اسپینآف شناخته میشوند. تا انتهای سال 2013 بیش از 1000 محصول تجاری از فناوریهای ناسا توسط صنعت روانه بازارها شده است. (Nasa Spinoff, 2015)
ث) وبسایت فرصتهای تجاری فدرال
وبسایت FBO مهمترین ساختار در ایالات‌متحده است که مناقصات و نیازهای تمامی ارگانهای دولتی و از جمله وزارت دفاع در آن قرار میگیرد. در واقع این سایت همان نقش نهادهای میانجیگری را اجرا میکند و صنایع از طریق آن میتوانند فرصتهای جهت عرضه فناوریهای خود به دولت و به‌طور خاص بخش دفاعی را پیدا کنند. به‌عنوان مثالی از کارکرد این سایت باید توجه داشت بسیاری از پروژههای مهم پنتاگون نیز در این سایت مطرح میشود. (Fbo, 2015)
نکته حائز اهمیت در اینجاست که در مورد برخی از پروژه‌ها تنها شرکتهای معدودی از جمله لاکهیدمارتین و سایر شرکتهای تراز اول دفاعی، شرایط لازم برای شرکت در مناقصه و اطلاع از جزئیات آن را دارند و این مسئله باعث میشود زنجیره تأمین وزارت دفاع، در داخل آمریکا باقی بماند. امروزه عملاً شرکتهای آمریکایی بوئینگ و رایتون و لاکهیدمارتین، 3 شرکت اصلی هستند که بخش عمده نیازهای وزارت دفاع را تأمین میکنند و ارتباطات نزدیکی بین مدیران این شرکتها و پنتاگون وجود دارد.
د) سیاست سفارشیسازی کالای موجود در بازار
بهعلت محدودیتهای بودجه بخش دفاعی و کاهش آن در سال‌های اخیر، علاقه بخش دفاعی به همکاری با شرکتهای فناوری محور افزایش چشمگیری داشته است. در واقع بخش دفاعی توجه ویژه‌ای به سیاست سفارشی کردن کالاهای موجود در بازار دارد، به‌خصوص در حوزههای مانند سایبر، رباتیک و خودکارسازی که صنعت نوآوریهای بسیاری در آن دارد (Strategic Dossier, 2011). طی این سیاست، بخش دفاعی به‌جای اینکه مستقیماً خود فناوریهای مورد نیازش را بسازد، با رصد فناوریهای موجود در بازار (بخصوص فناوریهای نوظهور)، فناوریها و نوآوریهای لازم را پیدا و آنها را منطبق بر نیازهایش میکند. همچنین به نظر میرسد ایالات‌متحده از طریق این سیاستها و به‌واسطه شرکتهای دفاعی از جمله لاکهیدمارتین، بخشهای دفاعی سایر کشورها را به‌طور غیرمستقیم به خود وابسته میکند. به‌عنوان مثال میتوان به جنگنده نسل پنجم اف 35 اشاره کرد که شرکت لاکهیدمارتین برنده مناقصه آن در ایالات‌متحده بود. این شرکت نیز به‌واسطه سیاست سفارشی کردن کالای موجود در بازار، ساخت اجزای متفاوت این جنگنده را، به شرکتهای فناوری محوری سپرد که الزاماً کارکرد نظامی نداشتهاند اما در حوزه مربوط بسیار نوآورانه عمل میکردند. از طرفی برای سایر کشورها، امکان ساخت چنین جنگنده‌ای بهعلت هزینههای بسیار بالا تحقیق و توسعه، فراهم نمیباشد و لذا طی قراردادهای آنها را از ایالات‌متحده خریداری میکنند. (Lockheed martin, 2014)
2- انگلستان
در انگلستان، سازمان dstl معادل سازمان دارپا میباشد و نهادی است که وظیفه نوآوری دفاعی بر عهده آن میباشد. این سازمان در سال 2005، شرکتی به اسم "شرکت نوآوری گاوآهن" را بنا نهاد. انتخاب این اسم از ایده قدیمی "تبدیل شمشیر به گاوآهن" ریشه میگیرد و منظور از آن این است ابزاری که به‌منظور جنگ ساخته شدهاند، تبدیل به ابزاری برای اهداف غیرنظامی بشوند. از این‌رو هدف این شرکت مدیریت و استخراج فناوریها و نوآوریهای به دست آمده در dstl و صنعتی کردن آنها، میباشد. این شرکت در همین راستا علاوه بر اینکه فناوریهای خود را به شرکتهای متقاضی عرضه میدارد، خود نیز در مواردی شرکتهای فناوری محور ابداع نموده است. (Ploughshare innovation, 2015)
11-6-2. دلایل موفقیت فنبازار در کشورهای غربی
در مورد دلایل موفقیت فنبازار چه در کشورهای شرقی و چه در کشورهای غربی تاکنون مطالعه‌ای انجام‌نشده است. با این حال در مورد دلایل شکلگیری و الزامات موفقیت نهادهای میانجی و خصوصاً واسطه‌های بازار فنّاوری مطالعاتی صورت گرفته که در ادامه به برخی از آنها اشاره میشود تا از این طریق بتوان به یافته‌هایی درباره فنبازار رسید.
لامورگس سوکولف (Lamoreaux Sokoloff ,2002) با بررسی‌های تاریخی که در دانشگاه کمبریج انجام دادند به این نتیجه رسیدند که شکلگیری بازار فنّاوری‌های ثبت شده به‌صورت پتنت در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم موجب ظهور گروهی از مخترعان بسیار متخصص و پر بازده شده است؛ زیرا این بازار به مخترعان امکان داده که مسئولیت توسعه و تجاریسازی اختراعات خود را به دیگران واگذار کنند.
مهمترین عامل نهادی که امکان داده چنین بازاری شکل بگیرد، سیستم ثبت پتنت بوده که امنیت و مبادله حقوق مالکیت فکری را ممکن ساخته است. اما عامل دیگری که مبادله را امکان‌پذیر و تسهیل کرده، ظهور نهادهای میانجی بوده که هزینه اطلاعات را در زمینه ارزیابی ارزش اختراعات پایین آورده و به برقراری ارتباط خریدار و فروشنده پتنت کمک کرده است. وکلا و کارگزاران پتنت که در این نهادها شاغل بودهاند این خدمات را به‌خوبی ارائه کردهاند زیرا اینها به دلیل شغل خود با وکلای دیگر در سایر نقاط کشور در تماس بوده و توانسته‌اند اطلاعات هر دو طرف بازار را جمعآوری کنند.
تحلیل‌های کمی لامورکس و سوکولف نشان میدهد که مخترعانی که از این متخصصان استفاده کردهاند، تعداد بیشتری پتنت ثبت کرده و توانسته‌اند سریع‌تر از دیگران برای اختراعات خود مشتری پیدا کنند. به‌بیان‌دیگر، وجود نهادهای میانجی در بازار فنّاوری‌های ثبت شده (پتنت) موجب شده است که افراد خلاق بتوانند به‌صورت تخصصی‌تر روی اختراعات خود وقت بگذارند. یعنی نوعی فرایند "اسمیتی" شکل‌گرفته که موجب بهرهوری بیشتر شده است. توضیح اینکه طبق نظر آدام اسمیت، تخصصی‌شدن کارها موجب بهرهوری بیشتر میشود.
تیتز و هرستات (Tietze & Herstatt ,2010) توضیح کامل‌تری از دلایل ظهور و موفقیت نهادهای میانجی بازار فنّاوری ارائه کردهاند. آنها اشاره میکنند که نظریه استیگلر (Stigler,1951) برای تبیین علل ظهور نهادهای میانجی بسیار ارزشمند است. استیگلر به این نظریه ادام اسمیت که تخصصی شدن به‌اندازه بازار بستگی دارد رسمیت بخشیده و به‌این ترتیب، یک نظریه بسیار کاربردی بر اساس نظرات اسمیت (Smith,1776) ارائه کرد. طبق این نظریه، رشد بازار میتواند تقسیم کار را تخصصی‌تر کند؛ یعنی منجر به ظهور بازیگران جدیدی در بازار (نهادهای میانجی) که در زمینه انجام کارهای خاص تخصص دارند بشود. البته قبل از وی کواس (Coas,1937) گفته بود بنگاهها زمانی ظهور میکنند که هزینه مبادله کمتر از زمانی باشد که آنها وجود ندارند و فقط نیروهای بازار کار میکنند. بنابراین، نهاد واسطهای زمانی میتواند به وجود آید (و موفق باشد) که فعالیتهایش منجر به کاهش هزینه مبادله بین بازیگران بازار شود و در نتیجه، برونداد بازار ارتقا بخشد.
طبق نظر استیگلر (Stigler,1951)، وقتی هزینه یک کارکرد (بنگاه) با افزایش تعداد محصول کاهش می‌یابد ولی هزینه کل محصول (که جمع هزینههای همه کارکردهای مربوط به آن محصول است)کاهش نمی‌یابد، بنگاه باید آن کارکرد را به بنگاه دیگری واگذار کند تا بنگاه دیگر در آن تخصص پیدا کند و ارزان‌تر تولید کند. البته در هر نقطه از زمان ممکن است تعداد محصول به حدی نرسد که برای بنگاه دیگری مقرون به‌صرفه باشد. در این صورت بنگاه باید کماکان آن کارکرد را خودش انجام دهد هرچند کارایی پایین باشد. استیگلر در ادامه این بحث می‌گوید که با گسترش صنعت، ممکن است برای بنگاه‌های دیگر مقرون به‌صرفه شود که در آن کارکرد متخصص شوند و آن را انجام دهند. در این صورت، بنگاه اول، کارکرد مذکور را کنار نهاده و یک بنگاه جدید به وجود میآید تا آن کارکرد را انجام دهد. به این ترتیب، در طول عمر یک صنعت، زمانی که صنعت در حال رشد باشد، بنگاه به کارکردهای مختلف تجزیه میشوند و زمانی که صنعت در حال رکورد باشد کارکردهای مختلف در یک بنگاه یکپارچه میشوند.
این بحث استیگلر (Stigler,1951) را میتوان برای تبیین دلایل شکلگیری و موفقیت میانجی‌های بازارهای فنّاوری تعمیم داد.
در حال حاضر سه پدیده مختلف را میتوان در بازارهای فنّاوری مشاهده کرد که عبارتند از:
در مقایسه با دهه قبل بازار فنّاوری رشد چشمگیری داشته است؛
بنگاهها در مبادله داراییهای فکری با موانع گوناگونی روبرو هستند که در بین آنها میتوان به عدم قطعیت و عدم تقارن اطلاعات اشاره کرد این عوامل، موجب هزینه بالای مبادله برای داراییهای مذکور شده است؛
میانجی‌های بازار فنّاوری به‌عنوان نوع جدیدی از بازیگران بازار که خدمات نوآوری ارائه میدهند پدیدار شدهاند.
با توجه به نظریه استیگلر (Stigler,1951) که در بالا به آن اشاره شده، ظهور نهادهای واسطه یا میانجی‌های بازار فنّاوری ناشی از پدیده‌های اول و دوم است.
از آنجا که طبق نظر استیگلر (Stigler,1951)، در صنایع در حال رشد، تجزیه عمودی اتفاق می‌افتد و در زمینه مبادله دارایی فکری و دانش فنی نیز رشد قابل توجهی روی داده است پس میتوان گفت که در این صنعت در حال رشد، شرایط کسب‌وکار برای ظهور شرکتهای تخصصی فراهم گردیده است. این فرصتهای کسب‌وکار، انگیزه کافی برای کارآفرینان فراهم آورده است تا این افراد مدل‌های کسب کار تخصصی جدیدی را برای بخشهای معینی از مبادلات دارایی فکری ابلاغ کنند و در نتیجه " میانجی‌های بازار فنّاوری" ظهور کنند. این میانجی‌ها با ارائه خدمات تخصصی به شرکت‌هایی که دارای سبدهای بزرگ فنّاوری هستند و می‌خواهند مبادلات متعددی انجام دهند، به اقتصاد مقیاس (صرفه‌های ناشی از مقیاس بالا) می‌رسند. بنابراین، برای شرکتهای صاحب فنّاوری بسیار اقتصادی است که به‌جای استفاده از توان داخلی خود با این نهادهای میانجی قرارداد ببندند. پس میتوان گفت ظهور میانجی‌های بازار فنّاوری به‌عنوان نوعی نوآوری سازمانی بیانگر یک تغییر نهادی است که موجب شده است شرکتهای صاحب فنّاوری بخشهایی از وظایف مدیریت مبادلات را "جداسازی عمودی روبه جلو"و به عبارت دیگر، برون سپاری کنند.
بحث فوق را میتوان با بحثی که توسط نورث (North,1996) ارائه‌شده تقویت کرد. به نظر او "محدودیت تکمیل‌شده توسط چارچوب نهادی (در کنار سایر محدودیتها)، مجموعه فرصت‌ها و در نتیجه، نوع سازمان‌هایی که به وجود خواهند آمد را مشخص میکند." اگر این بحث به بازار فنّاوری تعمیم داده شود میتوان گفت که رشد بازار فنّاوری (تدریجاً) آرایش نهادی را چنان تغییر داده که فرصت‌هایی برای کسب‌وکار پدید آمده است. این فرصت‌ها کارآفرینان را بر آن داشتهاند که مدل‌های جدیدی برای تسهیل مبادلات (نوآوری خدمات) ابداع کنند و این مدل‌ها موجب ظهور"میانجی‌های بازار فنّاوری" به‌عنوان نوع جدیدی از سازمان (نوآوری سازمانی) که تأثیر بیشتری بر سیستم نوآوری دارد شدهاند. به نظر نورث، این کارآفرینان بهره حاصل از تخصیص منابع برای تغییر چارچوب موجود مقایسه میکنند و بر اساس این مقایسه، الگوهای رفتاری جدیدی شکل میگیرد. پس ظهور نهادهای میانجی بازار فناوری میتواند موجب تغییر ساختارهای اداره مبادلات بازار-و یا نحوه مدیریت مبادلات نوآوری باز توسط بنگاهها-شود.
مدل‌های جدید مبادله در مجموع موانع مبادله را کاهش میدهند؛ هر چند در بعضی موارد به دلیل اینکه ممکن است پیچیدگی کار را بالا ببرند. میتوانند مشکلاتی را ایجاد کنند. با توجه به کارایی مدل‌های جدید، بنگاهها به‌تدریج شروع به نوآوری باز میکنند و مبادلات فنّاوری در شبکه‌ها افزایش می‌یابد. پس در کل، میانجی‌های بازار فنّاوری موجب نوآوریهای اثربخش بیشتری از طریق مبادله اقتصادی‌تر فنّاوری میشوند.
نورث نیز بحث مشابهی ارائه کرده که نشان میدهد چگونه "نهادها،سازمانها و مدل‌های ذهنی بازیگران در تعامل قرار میگیرند تا تغییر نهادی ایجاد کنند" او نیز همچون چندلر (Chandler,1977) معتقد بوده که" وقتی سازمانها تکامل پیدا میکنند تا از فرصت‌ها بهرهبرداری کنند، بهره‌ورتر میشوند.. و تدریجاً چارچوب نهادی را نیز تغییر میدهند." در مورد نهادهای میانجی بازار فنّاوری نیز چنین بخشی صادق است. میانجی‌های تقسیم‌کار سنتی را تحت تأثیر قرار داده و تدریجاً موجب تغییر فرایندهای مبادله میشوند که میتوان آن را تغییر نهادهای غیررسمی (تغییر رفتاری در مدیریت مبادلات) و در نتیجه، نوآوری نهادی به‌حساب آورد. با الهام از نورث، نوآوریهای نهادی میتوانند هزینه مبادله را پایین آورند و اجازه دهند که شرکتها بهره بیشتری از تجارت برند و در نتیجه موجب گسترش بازار شوند.
به همین دلیل، نورث گفته است که "تعامل مستقیم بین نهادها و سازمانها در شرایط کمبود منابع اقتصادی و رقابت، کلید تغییرات نهادی است" شکل (1) علت ظهور و موفقیت میانجی‌های بازار فناوری را بر اساس بحث فوق نشان میدهد.
نکته آخر اینکه طبق نظر (Stigler,1951) شرکتهای تخصصی (میانجی‌های بازار فناوری) "نمیتوانند برای فرایندهایی که بنگاهها به بیرون واگذار کردهاند مبلغی بیشتر از آنچه خودشان باید هزینه میکردند طلب کنند" تنها در صورتی مدلهایی کسب‌وکار نهادهای میانجی در بلند مدت باقی خواهند ماند که این نهادها ثابت کنند کسب و کاری پایدارند (و سودمند هستند)
27743153076440014471372868542752868255موانع مبادله (عدم قطعیت, عدم تقارن،..)00موانع مبادله (عدم قطعیت, عدم تقارن،..)17929360هزینه زیاد مبادله00هزینه زیاد مبادله31867618255شکست بازار00شکست بازار
477078252758003507132268632
4246576216535تغییر نهادی از طریق ظهور نوع جدیدی از بازیگران بازار (نهادهای میانجی بازار فناوری)00تغییر نهادی از طریق ظهور نوع جدیدی از بازیگران بازار (نهادهای میانجی بازار فناوری)980744225425رشد بازار فناوری00رشد بازار فناوری2270539225425فرصتهای کسب‌وکار برای شرکتهای متخصصی که مدل‌های جدید مبادله ارائه میکنند00فرصتهای کسب‌وکار برای شرکتهای متخصصی که مدل‌های جدید مبادله ارائه میکنند
39188891659561939594134620
4748198125316
422749934925تغییر نهادی از طریق ظهور نوع جدیدی از بازیگران بازار (نهادهای میانجی بازار فناوری)00تغییر نهادی از طریق ظهور نوع جدیدی از بازیگران بازار (نهادهای میانجی بازار فناوری)
شکل 3-2، علت ظهور (و موفقیت) میانجی‌های بازار فناوری و تاثیر آنها بر مبادلات دارایی فکری (Tietze & Herstat, 2010)
باتوجه به تحلیل‌های فوق، دلایل موفقیت فنبازاردر کشورهای غربی را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد:
حاکم بودن اقتصاد در بازار جامعه سرمایهداری که موجب شده بنگاهها برای بقا و موفقیت تلاش کنند؛
افزایش نیاز بنگاهها به فناوری به دلیل شدت گرفتن رقابت و لزوم نوآوری برای ماندن در بازار؛
رشد بازار فناوری به دلیل نیاز بنگاهها به آن؛
روبرو شدن بنگاهها با مشکلات گوناگون در بازار فناوری (مشکلاتی از قبیل عدم قطعیت و عدم تقارن اطلاعات)؛
افزایش هزینه مبادله فناوری به دلیل مشکلات فوق؛
ظهور نهادهای میانجی (فن‌بازارها) به عنوان حلال مشکلات فوق (که با استفاده از اقتصاد مقیاس، هزینه مبادله را پایین می آورند)؛
پس به‌طور خلاصه میتوان گفت که علت موفقیت فن‌بازارها این بوده که توانسته‌اند مشکلات مبادله فناوری را از طریق جمعآوری اطلاعات و دانش و کاهش مخاطرات حل کنند و کاری کنند که مبادلات فناوری (نسبت به زمانی که فنبازاروجود نداشته) با هزینه کمتری برای بنگاهها انجام شود.
به بیان دیگر، فنبازاررا به عنوان یک نوآوری نهادی، هزینه مبادله را پایین آورده و به همین دلیل، مدیران آنرا پذیرفته و رفتار خود را با آن منطبق ساخته اند؛ یعنی پذیرفتهاند که از فنبازار استفاده کنند تا مشکلات دانش و اطلاعات آنها برطرف شود و هزینههای خرید یا فروش فناوری بر آنها کاهش یابد.
12-6-2.مدلهاي پياده‌سازي فنبازار
فن‌بازارها در جهان اگرچه نقشۀ راه و رسالت عمومي مشابه دارند، اما در مناطق مختلف جهان با ساختارها و حتي نام‌هاي متفاوتي ديده ميشوند که ممکن است در مدلهاي اجرايي آنها از کشوري به کشور ديگر نيز تفاوت‌هايي وجود داشته باشد. به‌طورکلی، به نظر ميرسد بين ميزان توسعه کشورها و ساختارهايي مانند فنبازار ارتباط وجود دارد که جهت مديريت فناوري مورد استفاده قرار ميگيرند. به اين صورت که در کشورهاي توسعهيافته که زيرساخت‌هاي توسعه فناوري مهياتر هستند، فن‌بازارها بيشتر وظيفۀ اطلاعرساني فناوري را بر عهده دارند. اين در حالي است که در کشورهاي درحال توسعه، فن‌بازارها بايد جبران نقص کارکرد بعضي از زيرساخت‌ها (مانند قوانين، مشوق‌ها و ...) را با به وجود آوردن بعضي از مکانيسم‌ها بنمايند. در خصوص توسعۀ فنبازار دو ديدگاه کلي وجود دارد:
الف) ديدگاه توسعه‌اي در پياده‌سازي فنبازار
به‌طورکلی فن‌بازارها در جهان با توجه به ملاحظاتي مانند جهانی‌شدن و گسترش مناسبات کشورها با يکديگر دچار رشد و تکامل ميشوند. به‌صورت کلي، يک فنبازار به‌صورت مرحله به مرحلۀ جهاني ميشود. مرحلۀ اول راه‌اندازی يک فنبازار ملي است که به‌تدریج از توسعۀ يک فنبازار محلي به وجود خواهد آمد.
فنبازار محلي، بازار ويژۀ مبادلات فناوري را شکل ميدهد که در آن نمايشگاههاي فناوري و همايش‌هاي فناوري به‌صورت رسمي يا غيررسمي جهت گسترش مبادلات فناوري بين تأمین‌کنندگان و استفاده‌کنندگان در يک محل به‌خصوص برگزار ميشوند. فنبازار ملي از طرفي مبادلات فناوري را در سطح يک کشور از طريق بازار مجازي و فيزيکي شکل ميدهد و از طرف ديگر خدمات پشتيباني لازم را در بازار مجازي و فيزيکي براي ترويج مبادلات در دو سطح ملي و محلي ارائه مي‌نمايد.
در مرحلۀ دوم، يک فنبازار دوجانبه راه‌اندازی مي‌گردد فنبازار دوجانبه يک سيستم جامع ارتباطي است که در آن هر فنبازار ملي در دو کشور با ارتباطات جغرافيايي، اقتصادي و فناورآنهاي عميق به يکديگر ارتباط داده ميشوند.
سومين مرحله، راه‌اندازی يک فنبازار منطقهاي است .اين نمونه سيستم بازتر و توسعه يافته‌تر از يک فنبازار دوجانبه بوده و بازاري براي گسترش مبادلات فناوري در بين کشورهاي منطقهاي است که داراي تشابهات جغرافيايي، اقتصادي و فرهنگي هستند.
مرحلۀ چهارم، راه‌اندازی فنبازار جهاني است. در اين مرحله لازم است که محدوده‌ها و مواردي که قابل تجارت هستند را به دليل تغييرات سريع در اقتصاد جهاني و محيط‌هاي فناورانه، وسعت داد. بنابراين بسيار مفيد است که يک فنبازار جهت عمل در سطح جهاني به‌عنوان يک بازار مخصوص مبادلات فناوري راه‌اندازی گردد که به‌وسیله دولت‌ها، دانشگاه‌ها، آزمايشگاه‌ها و شرکتها اداره ميشود.
ب) ديدگاه وظيفهاي در پياده‌سازي فنبازار
فن‌بازارها بر اساس شاخصهاي مختلف به صورت‌‌‌هاي متفاوتي دسته‌بندی ميشوند. فن‌بازارها بر اساس وظيفۀ اصلي، به سه دسته تقسيم ميشوند. فنبازار اطلاعات فناوري، فنبازار مبادلات فناوري و نوع ترکيبي آنها.
فنبازار اطلاعات فناوري، سيستم جامع گسترش اطلاعات است که به جمعآوری و توليد اطلاعاتي دربارۀ مبادلات انتقال فناوري مي‌پردازد و آنها را براي استفاده‌کنندگان فناوري منتشر ميکند. متقاضي ميتواند به جستجوي فناوري مناسب و شريک فناوري خود با توجه به دسترسي آسان و سريع به اطلاعات بپردازد که از طريق شبکۀ پخش اطلاعات انتقال مي‌يابد. فنبازار ژاپن، نمونهاي از اين فنبازارهاست.
فنبازار مبادلات فناوري موسوم به بازار معاملات فناوري، سيستم تجارت فناوريهاي شناخته‌شده‌ای است که از طريق معرفي مستقيم آنها بين خريدار و فروشنده، برگزاري نمايشگاههاي منظم و نامنظم نمونههاي محصولات فناوريها و.. (بازار فيزيکي و بازار مجازي) عمل مي‌نمايد.
فعاليتهاي مبادلات فناوري مي‌توانند جامع بوده يا مورد به مورد بر حسب زمينه، محصول و هدف متفاوت باشند. سمينارهاي انتقال فناوري و ارائۀ فناوري همراه با مبادلات فناوري و همزمان با آن برگزار مي‌گردند. اين بازارها مي‌توانند در سطح منطقه، ناحيه، بخش يا ترکيبي از هرکدام ايجاد شوند. فنبازار انور فرانسه نمونهاي از اين نوع فنبازار است.
نمونۀ ترکيبي فنبازار فوق، فن‌بازاري است که مشاوره‌ها، واسطه‌ها و مبادلات انتقال فناوري را ارائه مي‌نمايد و اطلاعاتي را که با انتقال فناوري مرتبط مي‌باشند را تأمين کرده و فرايند کانال تحقيقات فناوري تا سرمايه‌گذاري تجاري را پشتيباني ميکند. يک نمونه از فنبازار ترکيبي فنبازار يونيدو است (موحدي و طباطبايي، 1389).
13-6-2. عوامل مؤثر بر موفقيت فنبازار
بنياد فنبازار ژاپن (JTM) در سال 1985 تأسيس شده و تا سال 2000، 15000 درخواست به اين بنياد ارسال شد که 600 مورد از آنها منجر به موارد موفق انتقال فناوري شدند. به عبارت ديگر، نرخ موفقيت اين فنبازار 4% بود که نرخ پاييني است. يکي از دلايل ذکر شده براي اين موفقيت کم، «فقدان متخصصان اعطاي ليسانس» ميباشد. (Albors & Sweeney, 2005 )
يکي از يافته‌‌‌هاي کليدي «مميزي موقعيتي اطلاعات بلااستفاده پتنت در سال 1995»، کمياب بودن «هماهنگکنندهها» براي از بين بردن شکاف بين مالکان و کاربران فناوري بود. اين يافته منجر به ايجاد شبکه‌اي از «مشاوران توزيع پتنت» و توسعه «پايگاه داده توزيع پتنت» شد (Japan Technomart Foundation, 1996)
بخشی از فعاليت طراحي و بازاريابي فناوري، عبارت است از غلبه بر شکاف بين نوآوران و پذيرندگان اوليه و شکاف بين پذیرندگان بعدي و اقليت (پذيرندگان) اوليه که نياز به مهارت‌هاي ارتباطي دارد.
البرز و اسويني به BTG اشاره ميکنند که يک شرکت انتقال فناوري است که مانند يک سرمايهگذار خطرپذير عمل ميکند. کارکنان اين شرکت داراي مهارت‌هاي تخصصي -علمي، تجاري، قانوني، حقوق مالکيت معنوي، بازاریابی و ...- بوده و روي فناوريهاي خاص تمرکز ميکنند. اين شرکت هزينه و ريسک حقوق مالکيت معنوي و بهره‌برداري از آن را متحمل ميشود. شرکت، در صورت موفقيتآميز بودن انتقال فناوري، در منافع حاصل از آن شريک ميشود. از جمله عوامل و دلايل موفقيت اين شرکت عبارتند از: 1). داشتن يک سبد گسترده، 2). کاهش ريسک از طريق بررسي دقيق و ظريف (فناوريها)، 3). تمرکز روي بخشهاي هدف که شرکت از تخصص فناوري و بازار آنها برخوردار ميباشد و 4). پيشفعال بودن در جستجو، يافتن و انجام معامله.
البرز و اسويني معتقدند پايگاههاي داده اينترنتي/ برخط، شبکه‌هاي غيرفعالي هستند که در اصل به‌عنوان «مجراي فروش» عمل کرده، در افزايش آگاهي از تقاضا و عرضه فناوري مفيد بوده و فاقد خدمات عيني مناسب براي انتقال عملي فناوري هستند (Albors & Sweeney, 2006) .
اندازه و شکل سازماني ايدهآلي براي شبکه‌هاي انتقال فناوري وجود ندارد. اما شبکه‌هاي کوچکتر، به دليل ارتباطات سادهتر و قابل کنترل بودن پويايي گروهي، کارآمدتر هستند. اما شبکه‌هاي بزرگتر نيز به منابع قابل توجهي دسترسي داشته و سبد گستردهتري از فناوريها و مهارت‌هاي مشتريان دارند.
از نظر ساختار، يکي از شبکه‌هاي انتقال فناوري عبارت است از نوع «ستارهاي» که سادهترين شکل بوده و معمولاً در آنها يک شريک مجرب وجود دارد که نقش هماهنگکننده و برقرارکننده ارتباط را ايفا ميکند. نوع بعدي، «خاص و تکمنظوره» است که ساختار رسمي نداشته و براي شبکههايي مناسب است که شرکا يکديگر را ميشناسند و ارتباط قبلي بين شرکا وجود دارد. نوع سوم، «شبکه ارتباط گرهاي» است که در ارتباطات موجود در آن هيچ يک از اعضا نسبت به سايرين برتري ندارد و براي شبکه‌هاي سازمانهاي پژوهشي مناسب است. نهايتاً، «شبکههايي از شبکه‌هاي منطقهاي»، نوع پيچيدهاي از شبکه‌ها هستند که داراي يک ساختار چند رده‌ای بوده و شبکه‌هاي محلي را با يک ساختار هماهنگکننده بين‌المللي، مرتبط ميکنند. براي اينکه شبکه‌هاي انتقال فناوري بتوانند با اثربخشي کامل به تسهيل معامله فناوري بپردازند، بايد از مهارت‌هاي خاصي -از جمله مهارت‌هاي مربوط به حقوق مالکيت معنوي و درک روش سازماندهي و انجام معامله- برخوردار باشند.
ارزيابي شبکه مراکز واسطه نوآوري (IRC) در 8 کشور اروپايي نشان داد که IRCهاي کشورهاي شمال اروپا موفقتر بوده و فعاليت بيشتري انجام ميدهند. دليل اين موفقيت اقدام متمرکزتر، تيمهاي ميزبان قويتر و پشتيباني قوي سياستهاي منطقهاي است.
تحليل‌هاي این محققان نشان ميدهند که استفاده از مدل تقاضامحور نسبت به مدل فشار فناوري، نتايج بيشتري در پي دارد.
کولودني و همکاران (Kolodny et al, 2001)، نيازمنديهاي ضروري براي عملکرد مناسب واسطههاي نوآوري که شرکتهای کوچک و متوسط (SME) را هدف قرار دادهاند، بدين شرح بيان ميکنند:1). در دسترس بودن شرکتهای کوچک و متوسط؛ 2). قابل اعتماد بودن براي شرکتهای کوچک و متوسط؛ 3). دسترسي به منابع مناسب دانش و اطلاعات مرتبط با فرايند نوآوري؛ 4). اعتبار سازمان ميانجي؛ 5).پاسخ سريع به درخواستهاي شرکتهای کوچک و متوسط؛ و 6). مکمل بودن براي رفع نقاط ضعف شرکتهای کوچک و متوسط.
از يک طرف حضور بازيگران دولتي و خصوصي در زيرساخت دانشي، از طريق پشتيباني از راه‌اندازي يک ميانجي نوآوري، منجر به بهينهسازي کارکرد سيستم نوآوري ميشود و از سوي ديگر، منافع، انتظارات و سياستهاي واگراي اين بازيگران تأثیر منفي بر عملکرد واسط خواهد داشت (Klerkx & Leeuwis, 2008)
بنديس و همکاران (Bendis, et al, 2008) معتقدند که نهادهاي ميانجي براي تسريع نوآوري بايد دانش علمي، آگاهي از بازار، دانش فني کسب‌وکار و برنامههاي سرمايه‌گذاري مکمل را تحت يک چتر واحد با هم ترکيب کنند.
بنديس (Bendis, 2006) اصول راهنماي راه‌اندازي و عمليات موفق يک نهاد ميانجي براي توسعه مدل نوآوري رقابتي در قرن 21 را به شرح زير بيان ميکند:
مالکيت مشارکتي
مشارکت گسترده و تنوع منافع
قهرمانان و حاميان
اصول عملياتي
رسميت بخشيدن به مشارکت
تصميم‌گيري مبتني بر شايستگيها
انعطافپذيري
تسهيم هزينهها
دسترسي به سرمايه
ارزيابي و
تعهد و پايداري بلندمدت
آرورا، فسفوري و همکاران (Arora, Fosfuri et al, 2001)، دلايل ناکارآمدي بازارهاي فناوري را شناسايي کردهاند. مشکلات اصلي عبارتند از مسئله ارزشگذاري داراييهاي ناملموس بدون حضور بازار و بدون وجود رويکردهاي استاندارد ارزشگذاري، وابستگي فناوريها به بافتار، چسبندگي اطلاعات و رفتار فرصتطلبانه بازيگران بازار. در نتيجه اين مشکلات، هزينههاي معامله براي فروش فناوريها بالا بوده و در نتيجه فرصت‌هاي کسب سود براي شرکتهايي که مايل به بهره‌برداري از فناوري بيروني (ETE) هستند، کاهش مي‌يابد(Tietze, 2008).
تانگ و مت، به بررسي مراکز ملي انتقال فناوری (NTTC) دانشگاه‌ها پرداخته‌اند. آنها با بررسي نمونهاي شامل 7 دانشگاه، اندازه و توانمندي کارکنان این مراکز را به‌عنوان مهم‌ترين عوامل موفقيت آنها شناسايي کردهاند. علاوه بر اين عوامل، هزينه پژوهش و توسعه دانشگاه، افزايش آگاهي از مديريت حقوق مالکيت معنوي، تأمين مالي مراکز، ارتباط صنعت و دانشگاه و نحوه عملکرد مراکز (داشتن يا نداشتن يک شرکت) نيز بر کارايي مراکز ملي انتقال فناوری تأثیر دارند. دو عامل اول، تأثیر مثبت و قوي بر افزايش پتنت‌هاي دانشگاه دارند و سه عامل بعدي، بهرهوري این مراکز در تجاريسازي دستاوردهاي پژوهشي را تحت تأثیر قرار ميدهند(Tang & Matt, 2009)
14-6-2. چارچوب تحلیلی برای ارتقاء فنبازار
تحلیل‌های مربوط به سیستمهای نوآوری عمدتاً با رویکرد نهادی یا کارکردی انجام میشوند. در مورد فنبازار، با توجه به ادبیات موجود میتوان از کارکردهایی که برای نهادهای میانجی پیشنهاد شده است، استفاده کرد. جدیدترین نمونه این نوع تحلیل که توسط کیللو و همکاران (Kilelu etal, 2011) مورد استفاده قرار گرفته، شش کارکرد مختلف را برای تحلیل نهادهای میانجی در سیستم کشاورزی کنیا مورد بررسی قرار داده است. اخیراً نیز هنون و همکاران (Hannon etal, 2014) نیز از این رویکرد برای تحلیل بخش انرژی انگلستان استفاده کردهاند. کارکردهای مورد استفاده این چارچوب تحلیلی عبارتند از :
تحریک و بیان تقاضای فناوری
شبکه‌سازی
دلالی دانش و فناوری
مدیریت فرایند نوآوری
ایجاد ظرفیت نوآوری
پشتیبانی نهادی
علاوه بر کارکردهای شش‌گانه فوق، هنون به سه موضوع دیگر به‌عنوان ویژگیهای میانجی اشاره میکند:
اول اینکه اگر فرض بر این گذاشته شود که هدف نهادهای میانجی (و فنبازار) توسعه نوآوری است در آن صورت میتوان گفت که نوآوری از چند مرحله پیاپی تشکیل‌شده و عبور از یک مرحله به مرحله دیگر دشوار و همراه با هزینه است. در میان عبور از توسعه به تجاریسازی که در ادبیات به آن عبور از "دره مرگ" میگویند بسیار دشوار است. نهادهای میانجی در واقع مانند پلی هستند که عبور را ممکن میسازند. به‌بیان‌دیگر، نهادهای میانجی تنها سازمان‌هایی هستند که به‌صورت هدفمند بین این دو مرحله قرار میگیرند و جامعه تحقیقات و توسعه فناوری را به کسب‌وکار متصل میکنند.
دوم اینکه نهادهای میانجی، سازمان‌هایی خنثی، مستقل و بی‌طرف هستند یعنی از شرکت، سازمان و یا استراتژی خاصی طرفداری نمی‌کنند و باید از اعتبار کافی برخوردار باشند . در رابطه با این موضوع بر اساس نظر کولدونی و همکاران (Kolodny etal, 2001) ، شش عامل در اعتبار و در نتیجه در ارتقاء نهادهای میانجی دخیل است:
آگاهی شرکتها از وجود فنبازار و امکان دسترسی به آن
قابل اطمینان بودن فنبازار برای شرکتها
دسترسی داشتن فنبازار به منابع دانش و اطلاعات و فناوری و نوآوری (منظور شرکتها و سازمانهای دارای دانش و فناوری است)
معتبر بودن فنبازار از دید منابع فوق
توانایی فنبازار در پاسخگویی سریع به نیاز شرکتها
برخورداری فنبازار از توانمندی‌هایی که شرکتها در آنها ضعف دارند
سوم اینکه نهادهای میانجی طبق نظر وینچ و کورتنی (Winch & Courtney, 2007)، باید اختصاصاً نقش میانجی را ایفا کنند، نه اینکه میانجیگری یکی از نقشهای جانبی و فرعی آنها باشد.
با توجه به مطالب فوق چارچوب تحلیلی زیر را برای ارتقاء فنبازار میتوان پیشنهاد نمود:
تبیین تقاضا
فنبازار باید بتواند تقاضای فناوری را برای دارندگان و توسعه‌دهندگان فناوری مشخص کند. برای این هدف باید اطلاعات لازم را از صنایع و سازمانها جمعآوری نماید. با استفاده از روش‌های ارزیابی نیاز فناوری و ارزیابی شکاف دانش، نسبت به تعیین و تبیین نیازهای فناوری اقدام کند.
شبکه‌سازی
فنبازار باید همکاران بالقوه را شناسایی و انتخاب کند و مکانیزهایی را برای ارتباط آنها و همچنین همکاری آنها با یکدیگر فراهم کند
ظرفیت سازی
فنبازار باید قادر باشد به صنایع در ظرفیت‌سازی برای ایجاد شرکتهای جدید، دریافت مجوزهای لازم، استانداردسازی، توسعه مهارت‌های فردی و توسعه مهارت‌های مدیریتی کمک کند
مدیریت فرآیند نوآوری
فنبازار باید به طرفین عرضه و تقاضا در مدیریت تعارض، انجام مذاکرات، ایجاد اعتماد متقابل و اشتراک داراییهای مکمل کمک کند و فضای یادگیری را برای طرفین فراهم نماید
دلالی دانش و فناوری
فنبازار باید امکان مبادله دانش و فناوری را از طریق اطلاعرسانی، ارائه مشاوره و زمینه‌سازی برای تماس مستقیم بین افراد فنی فراهم آورد و عرضه و تقاضا را با هم جفت‌وجور کند
پشتیبانی نهادی
فنبازار باید در زمینه سیاستگذاری و تدوین قوانین و مقررات مناسب برای مبادلات دانش و فناوری نیز فعالیت کند
اطلاعرسانی
فنبازار باید با اطلاعرسانی مناسب، شرکتها و سازمانها را از وجود امکانات خود مطلع سازد و اعتماد و اطمینان آنها را نسبت به توانایی خود جلب نماید
پاسخگویی
فنبازار باید بتواند آنچه شرکتها در آن ضعف دارند را برای آنها فراهم کند و بتواند در کمترین زمان به نیاز آنها پاسخ گوید.
15-6-2. ذينفعان فنبازار
در فعاليتهاي اقتصادي، ذينفعان به دو دسته اصلي و فرعي تقسيم‌بندي ميشوند (رمضاني، 1391):
ذينفعان اصلي: آن دسته از عوامل که مستقيماً در تبادل اقتصادي در بازار فعاليت ميکنند يا بر آن اثر مي‌‌گذارند؛ مانند عرضه‌کنندگان يا مشتريان.
ذينفعان فرعي: آن دسته از عوامل که غيرمستقيم بر تبادل اقتصادي بازار اثر مي‌‌گذارند يا اثر ميپذيرند؛ مانند بخشهاي پشتيبان کسب‌وکار و رسانهها.
فنبازار، يک ابر مدل براي بازارهاي خاص فناوري است. موضوع ويژه فنبازار داراي دو ويژگي مهم زير است:
فنبازار بستر کسب‌وکار است.
فنبازار، بر پايه يک شبکه شکل ميگيرد.
با توجه به اين دو ويژگي و از نظر فعاليت مستقيم و غيرمستقيم، ذينفعان اصلي و فرعي فنبازار عبارتند از:
ذينفعان اصلي: عرضه‌کنندگان، مشتريان، تأمین‌کنندگان مناسب مالي، سرمايهگذاران، مالکان يا سهامداران و حکومت
ذينفعان فرعي: بخشهاي پشتيبان کسب‌وکار، جامعه، گروههاي اجتماعي و رسانهها.
رمضاني (1391) با بررسي دستاوردهاي نظري مربوط به فنبازار، تجارب الگوهاي نمونه و اسناد بالادستي کشور به استخراج ذينفعان فنبازار با توجه به شرايط بومي ايران پرداخته است. در جدول زير، ذينفعان در سه سطح «ذينفعان کلان»، «گروه ذينفعان» و «ذينفع» ارائه شدهاند.
جدول 5-2. ذينفعان فنبازار
ذينفع کلانگروه ذينفعانذينفععوامل تبادل تجاريمتقاضيان فناوريتوليدکنندهارائهکننده خدماتسرمايهگذارعرضهکنندگان فناوريشرکت فناوري داخليشرکت فناوري خارجيتأمین‌کنندگان سرمايهتأمین‌کننده سرمايه داخليتأمین‌کننده سرمايه خارجيمشاوران سرمايهگذاريمشاور سرمايه‌گذاري داخليمشاور سرمايه‌گذاري داخليمشاوران بازاريابيمشاور بازاريابيشرکاي کسب‌وکارشرکاي بالفعلشريک کسب‌وکارشرکاي بالقوهواحدهاي صنعتي/ خدماتي اولويتدارمرکز/ خوشه صنعتي (مانند شهرک‌ها)بنگاه کوچک و متوسطشرکت چندمليتيجوامع پوياي کسب‌وکارانجمن کارآفرينياتحاديه صنفياتاق بازرگاني (ملي/ محلي)نهادهاي حکومتيمجلسدولتهيأت دولتسازمان‌هاي دولتي (حکومتي)مقامهاي دولتي حمايتگرکارمندان سازمانهاي دولتينهادهاي فراملينمايندگيهاي کشور در خارج يا خارجي در کشورسفارت يا کنسولگرينمايندگي کشور در نهادهاي اقتصادي، علمي و صنعتي و خدمات فني فرامليانجمن بين‌المللي فناوري/ توسعه اقتصاديدولتهامديريت شبکه‌ها/ پايگاههامديريت شبکه‌ها/ پايگاههامديريت پايگاه فناوري (ثبت، فروش، انتقال)مديريت شبکه علميمديريت شبکه اقتصاديمديريت شبکه توليديمديريت شبکه خدماتيمديريت شبکه اجتماعيمديريت شبکه شرکاي تجاريفنبازار (عمومي/ تخصصي)شرکاي توسعه اقتصاديشبکههاي فراملينهادهاي علمي و فنيدانشگاههاي معتبرواحد تحقيق و توسعهپارک علم و فناوريمرکز رشدموسسه پژوهشينهادهاي عمومي و مردميشهرداريسازمان غيردولتي (NGO)منابع انساني ويژههيات علميپژوهشگرکارآفرينکارشناس/ متخصصعلاقمند/ داوطلبپشتيبان‌هاي فنبازارمراکز خدمات عموميارائهکننده خدمات نمايشگاهيارائهکننده خدمات همايشهادفاتر حقوقيارائهکننده خدمات قراردادي/ مالکيت معنويرسانههامطبوعات/ صداوسیما
7-2. فنبازار در ايران
در اين قسمت ابتدا اسناد بالادستي مرتبط با فنبازار مرور میشود و اهميت فنبازار در آنها بررسي مي‌گردد. سپس وضعيت موجود فنبازار در کشور بررسي شده و محدوديتهاي مربوط به شکل‌گيري فن‌بازارها در کشور بيان ميشود. پس از آن تحت سرفصل پژوهش‌هاي انجام شده، سه نمونه پژوهش ميداني صورت گرفته در حوزه فنبازار معرفي ميشود.
1-7-2. اسناد بالادستي
رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیش از یک دهة گذشته تأکید فراوانی در پیشرفت علم و توسعه دستاوردهای علمی و بهرهبرداری حداکثری از علوم و فناوریهای کسب شده داشتهاند، در این بخش به گزیدهای از فرمایشهای ایشان پیرامون اهمیت بهره برداری از ظرفیتهای علمی ملی و بین المللی اشاره می شود.
یک مسئلهی مهم این است که دستگاههای دولتی ما اختراعات و ثبت اختراعات را رصد کنند و خود آنها به سراغ صاحبان اختراعات و نخبگان فکری بروند و از آنها بخواهند که همکاری کنند، کمک کنند، تا آنها بتوانند بیایند در ایجاد یک شرکت دانشبنیان در آن بخش مورد نظر سهیم شوند. دستگاههای ما ننشینند که مخترعان به آنها مراجعه کنند، کار بیفتد توی پیچ و خمهای اداری و بوروکراسی و مشکلاتی که وجود دارد؛ اینها یقیناً شوقها و استعدادها را تضعیف خواهد کرد. آنطور که من گزارش دارم، خارجیها دارند استعدادهای موجود کشور ما را رصد میکنند؛ هر جائی که به دردشان میخورد، میآیند سرمایهگذاری میکنند و میبرند. خب، استعداد انسانی، نیروی انسانی، ارزشمندترین موجودی یک کشور است.
مسئلهی تجاریسازی خیلی مهم است. یافته‌های علمی و صنعتی بایستی بتوانند در کشور تولید ثروت کنند. برادران مسئول در دفتر ما یک محاسبه‌ای کردند؛ نظر آنها این است که تا سال 1404 ما باید بتوانیم حداقل بیست درصد از درآمد کشور را از راه صنایع دانشبنیان و فعالیتهای تجاری دانشبنیان تأمین کنیم؛ یعنی از محل فروش محصولات علمی. این چیزی است که باید خیلی از دسترس دور نباشد. دانش، منشأ تولید ثروت است؛ البته به شکل صحیح، به شکل نجیبانه، نه آنچنان که دنیای غرب از دانش برای تحصیل ثروت استفاده کرد؛ که من بعد ان‌شاءاللَّه اشاره‌ی مختصری خواهم کرد. البته تجاری کردن اگر در ذهنیت دستگاههای مسئول باشد، بایستی از آغاز - یعنی از وقتی که ما پروژه‌ی علمی و پروژه‌ی صنعتی را تعریف میکنیم - به فکر تجاری کردنش باشیم؛ نگذاریم بعد از آنکه کار تمام شد، به فکر بیفتیم که بازاریابی کنیم. از اول باید این مسئله در محاسبات بیاید؛ که البته این مربوط به دستگاههای مسئول کشور است که دنبال کنند.
نکته‌ی بعدی در مسئلهی پیشرفت علم این است که زنجیره‌ی علم، فناوری، تولید محصول و تجاریسازی - که این زنجیره‌ی بسیار مهمی است - در حال شکلگیری است؛ یعنی دانش را تولید میکنند، آن را تبدیل به فناوری میکنند، محصول را تولید میکنند، محصول را به بازار تجارت جهانی می‌آورند و برای کشور تولید ثروت میکنند. این دانش فقط دل‌خوشکنک نیست، که ما بدانیم حالا در این زمینه پیشرفت کردیم؛ نه، این دانش کشور را ثروتمند میکند، سودش به همه‌ی مردم میرسد. این، کشاندن مسیر تولید علم به ثروت ملی کشور است و پاسخگوئی به نیازهای ملت. این در زمینه‌ی علم، که حقاً و انصافاً همت مضاعف و کار مضاعف در آن مشهود است.
در اين قسمت به بررسي اسناد بالادستي مرتبط با فنبازار پرداخته ميشود.
1-1-7-2. سند چشم‌انداز جمهوري اسلامي ايران در افق 1404
در اين سند دو بند مرتبط با فناوري به شرح زير مطرح شده است:
ايران کشوري است برخوردار از دانش پيشرفته، توانا در توليد علم و فناوري، متکي بر سهم برتر منابع انساني و سرمايه اجتماعي و توليد ملي؛
دستيابي به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فناوري در سطح منطقه آسياي جنوب غربي (شامل آسياي ميانه، خاورميانه، قفقاز و کشورهاي همسايه) با تأکيد بر جنبش نرمافزاري و توليد علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادي، ارتقاي نسبي درآمد سرانه و رسيدن به اشتغال کامل.
تحصيل علم و فناوري ميتواند از طريق توليد فناوري، مبادله يا هر دو صورت گيرد. فن‌بازارها از جمله ابزارهاي مبادله فناوري هستند و تجربه کشورهاي آسياي جنوب شرقي گواه مناسبي بر توانايي فن‌بازارها در توسعه فناوري است(رمضاني، 1391).
2-1-7-2. ابلاغيه مقام معظم رهبري راجع به سياستهاي کلي برنامه پنجم توسعه
در اين ابلاغيه (مورخ 31/10/1387)، بندهاي زير مربوط به فناوري و توسعه و تسهيل انتقال آن است:
جدول6-2. پردازش رهنمودهاي مقام معظم رهبري
نشاني در مرجعمتنموضوعها يا سيستم‌هاي مرتبطبند 2-7دستيابي به جايگاه دوم علمي و فناوري در منطقه و تثبيت آن در برنامۀ پنجمتوسعه مرزهاي دانشبند 3-7ارتباط مؤثر بين دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشي با صنعت و بخشهاي مربوط جامعهتوسعه ارتباطاتبند 4-7توانمندسازي بخش غيردولتي براي مشارکت در توليد علم و فناوريتوانمندسازي بخش غيردولتيبند 5-7دستيابي به فناوريهاي پيشرفته مورد نيازتوسعه مرزهاي دانشبند 10گسترش حمايتهاي هدفمند مادي و معنوي از نخبهها و نوآوران علمي و فناوري از طريق ارتقاء منزلت اجتماعي، ارتقاء سطح علمي و مهارت، رفع دغدغه خطرپذيري مالي در مراحل پژوهشي و آزمايشي نوآور‌ي‌ها و کمک به تجاريسازي دستاوردهاي آن‌هاتوسعه منابع انسانيحمايت از تحقيق و توسعه
همانطور که در جدول فوق ديده ميشود، توسعه مرزهاي دانش و توانمندسازي بخش غيردولتي، به‌عنوان دو موضوع کلان مطرح شده است. فنبازار به علت ارتباط با سازمانهاي کوچک و متوسط که عمدتاً خصوصي هستند، در تقويت آنها مؤثر خواهد بود. از طرف ديگر با برقراري ارتباط بين عرضهکننده و متقاضي فناوري و گردهم آوردن اين دو گروه باعث ايجاد همافزايي در مسير توليد دانش ميشود و مداومت بر اين امر، توسعۀ مرزهاي دانش را تسهيل ميکند.
3-1-7-2 قانون برنامۀ پنجم توسعۀ کشور
موضوع فصل دوم قانون برنامه پنجم توسعۀ کشور، علم و فناوري است. جدول زير، مادهها و بندهاي مرتبط را نشان ميدهد. طبق ماده 17، دولت مجاز است به‌منظور توسعه و انتشار فناوري و حمايت از شرکتهاي دانشبنيان، اين اقدامات را انجام دهد:
جدول 7-2. بندهاي مرتبط با موضوع فناوري و فنبازار در برنامۀ پنجم توسعه
نشاني در مرجعمتنموضوعها يا سيستم‌هاي مرتبطماده 17-الفحمايت مالي از پژوهش‌هاي تقاضامحور مشترک با دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي، پژوهشي و فناوري و حوزه‌‌‌هاي علميه در موارد ناظر به حل مشکلات موجود کشور، مشروط به اینکه حداقل 50% از هزينههاي آن را کارفرماي غيردولتي، تأمين و تعهد کرده باشد؛توسعه منابع مالينيازسنجيتوسعه ارتباطاتماده 17-بحمايت مالي و تسهيل شکل‌گيري و توسعه شرکتهاي کوچک و متوسط خصوصي و تعاوني که در زمينه تجاريسازي دانش و فناوري به‌ویژه توليد محصولات مبتني بر فناوريهاي پيشرفته و صادرات خدمات فني و مهندسي فعاليت ميکنند و نيز راه‌اندازي مراکز رشد و پارک‌هاي علم و فناوري از طريق بخش غيردولتي؛توسعه منابع ماليتوسعه حقوقيماده 17-جحمايتهاي قانوني لازم در راستاي تشويق طرف‌هاي خارجي قراردادهاي بين‌المللي و سرمايه‌گذاري خارجي براي انتقال دانش فني و بخشي از فعاليتهاي تحقيق و توسعه مربوط به داخل کشور و انجام آن با مشارکت شرکتهاي داخلي؛توسعۀ حقوقيتوسعۀ ارتباطاتتحقيق و توسعهماده 17-دحمايت مالي از ايجاد و توسعه بورس ايده و بازار فناوري به‌منظور استفاده از ظرفيت‌هاي علمي در جهت پاسخگويي به نياز بخشهاي صنعت، کشاورزي و خدمات؛توسعۀ منابع مالينيازسنجيماده 17-وتأمين و پرداخت بخشي از هزينه ثبت اختراعات، توليد دانش فني و حمايت مالي از توليدکنندگان براي خريد دانش فني و امتياز اختراعات؛توسعۀ منابع ماليماده 17- تبصره 2در راستاي توسعه و انتشار فناوري به دستگاههاي اجرايي اجازه داده ميشود مالکيت فکري، دانش فني و تجهيزاتي را که در چارچوب قرارداد با دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشي و فناوري دولتي ايجاد و حاصل شده است، به دانشگاه‌ها و مؤسسات يادشده واگذار نمايند
همانطور که در جدول فوق مشاهده ميشود، از نظر قانوني، دو موضوع توسعۀ منابع مالي و تحقيق و توسعه، براي دولت الزامي شده است. با توجه به ماهيت فن‌بازارها، از نظر توان اجرايي و مالي، دو مورد يادشده ميتواند در چارچوب توسعه ارتباطات -که يکي از فرايندهاي اصلي فنبازار است- اجرايي شود. فنبازار ميتواند در چارچوب اين فرايند يک شبکه مناسب براي ارتباط فعالان حوزه فناوري با تأمین‌کنندگان منابع مالي فراهم نموده و همچنين آنها را از خدمات مشاوره بهرهمند نمايد.
4-1-7-2. رهنمودهای مقام معظم رهبري براي نقشۀ جامع علمي کشور
از آنجايي که همۀ فعاليتهاي علمي و فناوري کشور بايد با نقشه جامع علمي همخواني داشته باشد؛ اين سند يکي از اسناد مهم بالادستي فنبازار است. در ابتداي نقشه جامع علمي کشور، 19 رهنمود از مقام معظم رهبري آورده شده است. در جدول زير مي‌توان ارتباط رهنمودها را به موضوعها و يا سيستم‌هاي مربوط به فنبازار نشان داد.
جدول 8-2 رهنمودهای مقام معظم رهبري براي نقشه جامع علمي کشور
نشاني در مرجعمتنموضوعها يا سيستم‌هاي مرتبطبند 6سمتگيري دانش به‌سوی عمل و کاربردي کردن آن بر اساس نيازهاي کشور؛برآوردن نيازهاي مليبهرهگيري از علوم کاربرديبند 8تکميل زنجيره علم و فناوري؛يکپارچگي علم و فناوريبند 14کاربردي کردن تحقيقات و ثروتآفريني علوم؛تحقيق و توسعه
در رهنمودهاي مقام معظم رهبري، موضوعات کلان زير با فناوري و انتقال آن مرتبط است:
برآوردن نيازهاي ملي
بهره‌گيري از علوم کاربردي
يکپارچگي علم و فناوري
تحقيق و توسعه
5-1-7-2. نقشۀ جامع علمي کشور
اين مجموعه شامل 13 راهبرد کلان است. هر يک از راهبردهاي کلان دربرگيرندۀ تعدادي راهبرد ملي و اقدام ملي است. برخي از اقدامهاي ملي با ويژگيهاي فنبازار همخواني دارد. جدول 9-2 اين موارد را نشان ميدهد.
جدول 9-2. پردازش نقشه جامع علمي کشور
نشاني در مرجعمتنموضوعها يا سيستم‌هاي مرتبطراهبرد کلان (1)؛ راهبرد ملي (3)؛ اقدام ملي (3)توانمندسازي بخش غيردولتي در نظام علم و فناوري و کاهش تصديگري دولت همزمان با تقويت ابعاد نظارتي آنتوانمندسازي بخش غيردولتيراهبرد کلان (1)؛ راهبرد ملي (4)؛ اقدام ملي (8)اصلاح، ترميم و تکميل نظام پشتيبان ثبت اختراع و اکتشاف از جمله دفاتر خصوصي تنظيم و پيگيري حقوقي ثبت اختراع و اکتشاف، دفاتر خصوصي تحليل اختراع و اکتشاف و مراکز اطلاعرساني فناوريتوسعه حقوقيتوسعه ارتباطاتسنجش و ارزيابيراهبرد کلان (1)؛ راهبرد ملي (6)؛ اقدام ملي (10)ساماندهي نظام استاندارد علم و فناوري با حفظ وظايف برنامه‌ريزي و نظارت براي دولت؛ ارائه خدمات آزمايشگاهي با مشارکت بخش غيردولتي؛ بومي کردن استانداردها و تدوين استانداردهاي جديد با مشارکت نهادهاي علمي و مدني و دانشبنيانتوسعه استانداردتحقيق و توسعهراهبرد کلان (1)؛ راهبرد ملي (7)؛ اقدام ملي (15)استفاده از سازوکارها و مشوقهاي مالي متنوع از جمله معافيت مالياتي، کمک، وام، معافيتهاي گمرکي و تعرفهاي براي تقويت نقش بخش خصوصي و بنگاههاي نوآور در حوزه علم و فناوريتوسعه منابع ماليراهبرد کلان (3)؛ راهبرد ملي (2)؛ اقدام ملي (6)حمايت از بازارسازي براي محصولات نوآورانه به‌ویژه از طريق اولويتدهي به محصولات و خدمات داخلي در خريدهاي دولتي، اطلاعرساني در مورد نيازهاي آينده آنها و حمايت از استقرار شرکتهاي علمي نوآور داخلي در مناطق آزاد به‌منظور توسعه صادرات توسعه ارتباطاتنيازسنجيراهبرد کلان (3)؛ راهبرد ملي (3)؛ اقدام ملي (8)ساماندهي فن‌بازارهاي عمومي و ايجاد فن‌بازارهاي تخصصي در حوزه‌‌‌هاي اولويتدار کشور توسعه نهادهاي مبادله فناوريراهبرد کلان (3)؛ راهبرد ملي (3)؛ اقدام ملي (9)حمايت از ايجاد مراکز ارائه خدمات پشتيبان ايده تا بازار و نهادهاي واسط حقوقي، مالي، فني و اداري در موضوعات اولويتدار علم و فناوريتوسعه نهادهاي مبادله فناوريتوسعه حقوقيراهبرد کلان (3)؛ راهبرد ملي (3)؛ اقدام ملي (10)کمک به بازاريابي و صادرات و خدمات پس از فروش محصولات فناورانه شرکتهاي دانشبنيان از طريق ساماندهي و هدايت جوايز و مشوقهاي صادراتي و حمايت از ايجاد سازوکارهاي تبليغاتي براي بازاريابي و توسعه شرکتهاي واسط بازرگاني و پشتيبانيتوسعه نهادهاي مبادله فناوريتوسعه منابع ماليتوسعه ارتباطاتراهبرد کلان (3)؛ راهبرد ملي (3)؛ اقدام ملي (13)پشتيباني از تعامل بخشهاي تحقيقاتي و صنعتي از طريق حمايت از شکل‌گيري نهاد تحقيق و فناوري ملي، ايجاد و گسترش مراکز انتقال و تجاريسازي فناوري و دريافت خدمات و محصولات فناوري تحت مجوز (ليسانس) مؤسسات معتبر داخليتوسعه نهادهاي مبادله فناوريراهبرد کلان (4)؛ راهبرد ملي (2)؛ اقدام ملي (2)حمايت از ايجاد و توسعه شبکه‌هاي تحقيقاتي و فناوري به‌منظور افزايش تعاملات و تسهيل انتقال و انتشار دانشتوسعه نهادهاي مبادله فناوريراهبرد کلان (4)؛ راهبرد ملي (2)؛ اقدام ملي (3)تقويت و انسجامبخشي به‌نظام اطلاعات علمي و فناوري کشور با مأموريت استانداردسازي و اصلاح فرايندهاي توليد، ثبت، داوري و سنجش و ايجاد بانکهاي اطلاعاتي يکپارچه براي رسانهها، پاياننامهها، طرح‌هاي پژوهشي و فناوري، مقالات، مجلات و کتب علمي و اختراعات و اکتشافات پژوهشگرانتوسعه پايگاه دانشتوسعه استانداردراهبرد کلان (4)؛ راهبرد ملي (6)؛ اقدام ملي (10)ايجاد نهادهاي رصد علم و فناوري در حوزه‌‌‌هاي اولويتدار با مشارکت انجمن‌‌‌هاي علمي و مراکز دانشگاهي و مؤسسات غيردولتيتوسعه نهادهاي رصد فناوريراهبرد کلان (9)؛ راهبرد ملي (2)؛ اقدام ملي (6)ايجاد و توسعه نمايندگيهاي علمي و فناوري در سفارتخانههاي جمهوري اسلامي ايران در حوزه‌‌‌هاي اولويتدار به‌منظور انتقال دستاوردها و تجارب جهاني در فناوريهاي پيشرفته و صادرات دستاوردهاي جمهوري اسلامي ايران در عرصه فناوري به ساير کشورهاتوسعه ارتباطاتراهبرد کلان (9)؛ راهبرد ملي (3)؛ اقدام ملي (18)اصلاح قوانين و مقررات مربوط به انتقال فناوري به کشور و ايجاد و توسعه نهادهاي انتقال و بومي‌سازي فناوري از خارج به داخل و بالعکستوسعه ارتباطاتتوسعه نهادهاي مبادله فناوريتوسعه حقوقيراهبرد کلان (11)؛ راهبرد ملي (1)؛ اقدام ملي (4)ساماندهي بازار محصولات و تجهيزات سلامت در کشور به‌منظور حمايت از توليد علم و فناوريهاي بوميتوسعه نهادهاي مبادله فناوريتوسعه ارتباطاتراهبرد کلان (12)؛ راهبرد ملي (1)؛ اقدام ملي (3)ايجاد سازوکارهاي لازم به‌منظور تحصيل و تشويق صادرات و خدمات فني و مهندسيتوسعه ارتباطات
با توجه به جدول فوق، موارد مرتبط با فنبازار در نقشه جامع علمي کشور عبارتند از:
توسعه ارتباطات؛
توسعه منابع مالي؛
توسعه پايگاه دانش؛
توسعه نهادهاي مبادله فناوري؛
توسعه نهادهاي رصد فناوري؛
توسعه حقوقي؛
توسعه استاندارد؛
سنجش و ارزيابي؛
نيازسنجي؛
توانمندسازي بخش غيردولتي.
به‌طور کلي، فرايندهاي زير در ارتباط با «فرايندهاي فنبازار» از اسناد بالادستي قابل استخراج است:
توسعۀ ارتباطات؛
توسعۀ استاندارد؛
توسعۀ پايگاه دانش؛
توسعۀ حقوقي؛
توسعۀ منابع مالي؛
توسعۀ منابع انساني؛
سنجش و ارزيابي؛
نيازسنجي؛
در زمينه رويکردها، سياست‌ها و راهحلها نيز موارد زير از اسناد بالادستي استخراج ميشوند (رمضاني، 1391):
برآوردن نيازهاي ملي؛
بهره‌گيري از علوم کاربردي؛
توانمندسازي بخش غيردولتي؛
توسعه مرزهاي دانش؛
توسعه نهادهاي رصد فناوري؛
توسعه نهادهاي مبادله فناوري؛
حمايت از تحقيق و توسعه؛
يکپارچگي علم و فناوري.
6-1-7-2. سیاستهای کلی علم و فناوری کشور
سیاستهای کلی علم و فناوری به شرح جدول زیر میباشند
جدول 10-2. سیاستهای کلی علم و فناوری
موضوع سیاستسیاستردیفتولید علم و توسعه نوآوری و نظریه‌پردازیجهاد مستمر علمی باهدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان1ارتقاء جایگاه جهانی کشور در علم و فناوری و تبدیل ایران به قطب علمی و فناوری جهان اسلامتوسعه علوم پایه و تحقیقات بنیادیتحول و ارتقاء علوم انسانی به‌ویژه تعمیق شناخت معارف دینی و مبانی انقلاب اسلامی با تقویت جایگاه و منزلت این علوم، جذب افراد مستعد و باانگیزه، اصلاح و بازنگری در متون، برنامه‌ها و روش‌های آموزشی و ارتقاء کمی و کیفی مراکز و فعالیتهای پژوهشی مربوطدستیابی به علوم و فناوریهای پیشرفته با سیاستگذاری و برنامه‌ریزی ویژهمدیریت دانش و پژوهش و انسجام‌بخشی در سیاستگذاری، برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی در حوزه علم و فناوری و ارتقاء مستمر شاخصها و روزآمدسازی نقشه جامع علمی کشور با توجه به تحولات علمی و فنی در منطقه و جهانبهینه‌سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور به‌منظور دستیابی به اهداف سند چشم‌انداز و شکوفایی علمی2اصلاح نظام پذیرش دانشجو و توجه ویژه به استعداد و علاقه‌مندی دانشجویان در انتخاب رشته تحصیلی و افزایش ورود دانشجویان به دوره‌های تحصیلات تکمیلیساماندهی و تقویت نظام‌های نظارت، ارزیابی، اعتبارسنجی و رتبهبندی در حوزههای علم و فناوریساماندهی نظام ملی آمار و اطلاعات علمی، پژوهشی و فناوری جامع و کارآمد.حمایت از تأسیس و توسعه شهرک‌ها و پارک‌های علم و فناوریتوزیع عادلانه فرصت‌ها و امکانات تحصیل و تحقیق در آموزش عالی در سراسر کشورشناسایی نخبگان، پرورش استعدادهای درخشان و حفظ و جذب سرمایه‌های انسانیافزایش بودجه تحقیق و پژوهش به حداقل ۴% تولید ناخالص داخلی تا پایان سال ۱۴۰۴ با تأکید بر مصرف بهینه منابع و ارتقاء بهره‌وریاهتمام به‌نظام تعلیم و تربیت اسلامی و اصل پرورش در کنار آموزش و پژوهش و ارتقاء سلامت روحی و معنوی دانش‌پژوهان و آگاهی‌ها و نشاط سیاسی آنانحاکمیت مبانی، ارزش‌ها، اخلاق و موازین اسلامی در نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری و تحقق دانشگاه اسلامی3تربیت اساتید و دانشجویان مؤمن به اسلام، برخوردار از مکارم اخلاقی، عامل به احکام اسلامی، متعهد به انقلاب اسلامی و علاقه‌مند به اعتلای کشورحفظ موازین اسلامی و ارزش‌های فرهنگی و اجتماعی در استفاده از علم و فناوریتقویت و گسترش گفتمان تولید علم و جنبش نرمافزاری در کشورتقویت عزم ملی و افزایش درک اجتماعی نسبت به اهمیت توسعه علم و فناوری4ارتقاء روحیه نشاط، امید، خودباوری، نوآوری نظام‌مند، شجاعت علمی و کار جمعی و وجدان کاریتشکیل کرسی‌های نظریه‌پردازی و تقویت فرهنگ کسب‌وکار دانشبنیان و تبادل آراء و تضارب افکار، آزاداندیشی علمیارتقاء منزلت و بهبود معیشت استادان، محققان و دانش‌پژوهان و اشتغال دانش‌آموختگاناحیاء تاریخ علمی و فرهنگی مسلمانان و ایران و الگوسازی از مفاخر و چهره‌های موفق عرصه علم و فناوریگسترش حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران و فعالیتهای عرصه علم و فناوریافزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی، ازدیاد توان ملی و ارتقاء کارآمدیایجاد تحول در ارتباط میان نظام آموزش عالی، تحقیقات و فناوری با سایر بخش‌ها5حمایت مادی و معنوی از فرآیند تبدیل ایده به محصول و افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش پیشرفته و فناوری داخلی در تولید ناخالص داخلی باهدف دستیابی به سهم ۵۰ درصدتحکیم و تعمیق پیوند حوزه و دانشگاه و تقویت همکاری‌های مستمر راهبردیتنظیم رابطه متقابل تحصیل با اشتغال و متناسب‌سازی سطوح و رشته‌های تحصیلی با نقشه جامع علمی کشور و نیازهای تولید و اشتغالتعیین اولویت‌ها در آموزش و پژوهش با توجه به مزیت‌ها، ظرفیتها و نیازهای کشور و الزامات نیل به جایگاه اول علمی و فناوری در منطقهحمایت از مالکیت فکری و معنوی و تکمیل زیرساخت‌ها و قوانین و مقررات مربوطافزایش نقش و مشارکت بخشهای غیردولتی در حوزه علم و فناوری و ارتقاء سهم وقف و امور خیریه در این حوزهتوسعه و تقویت شبکه‌های ارتباطات ملی و فراملی میان دانشگاه‌ها، مراکز علمی، دانشمندان و پژوهشگران و بنگاه‌های توسعه فناوری و نوآوری داخلی و خارجی و گسترش همکاری‌ها در سطوح دولتی و نهادهای مردمی با اولویت کشورهای اسلامیتوسعه صنایع و خدمات مبتنی بر علوم و فناوریهای جدید و حمایت از تولید و صادرات محصولات دانشبنیان و متکی بر فناوریهای بومی به‌ویژه در حوزههای دارای مزیت و ظرفیت، با اصلاح امر واردات و صادرات کشورگسترش همکاری و تعامل فعال، سازنده و الهام‌بخش در حوزه علم و فناوری با سایر کشورها و مراکز علمی و فنی معتبر منطقهای و جهانی به‌ویژه جهان اسلام همراه با تحکیم استقلال کشور6اهتمام بر انتقال فناوری و کسب دانش طراحی و ساخت برای تولید محصولات در داخل کشور با استفاده از ظرفیت بازار ملی در مصرف کالاهای وارداتیاستفاده از ظرفیتهای علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان و محققان برجسته سایر کشورها به‌ویژه کشورهای اسلامی حسب نیازتبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و جذب نتایج پژوهش‌های محققان، نخبگان علمی و نوآوران سایر کشورها به‌ویژه جهان اسلام
همان‌گونه که مشاهده میشود در ردیف پنجم سیاستها موارد متعددی از جمله:
افزایش سهم علم و فناوری در اقتصاد و درآمد ملی، ازدیاد توان ملی و ارتقاء کارآمدی؛
حمایت مادی و معنوی از فرآیند تبدیل ایده به محصول و افزایش سهم تولید محصولات و خدمات مبتنی بر دانش پیشرفته و فناوری داخلی در تولید ناخالص داخلی باهدف دستیابی به سهم ۵۰ درصد؛
حمایت از مالکیت فکری و معنوی و تکمیل زیرساخت‌ها و قوانین و مقررات مربوط؛
توسعه و تقویت شبکه‌های ارتباطات ملی و فراملی میان دانشگاه‌ها، مراکز علمی، دانشمندان و پژوهشگران و بنگاه‌های توسعه فناوری و نوآوری داخلی و خارجی و گسترش همکاری‌ها در سطوح دولتی و نهادهای مردمی با اولویت کشورهای اسلامی
و همچنین در ردیف ششم این سیاستها موارد:
توسعه صنایع و خدمات مبتنی بر علوم و فناوریهای جدید و حمایت از تولید و صادرات محصولات دانشبنیان و متکی بر فناوریهای بومی به‌ویژه در حوزههای دارای مزیت و ظرفیت، با اصلاح امر واردات و صادرات کشور؛
توسعه صنایع و خدمات مبتنی بر علوم و فناوریهای جدید و حمایت از تولید و صادرات محصولات دانشبنیان و متکی بر فناوریهای بومی به‌ویژه در حوزههای دارای مزیت و ظرفیت، با اصلاح امر واردات و صادرات کشور؛
استفاده از ظرفیتهای علمی و فنی ایرانیان مقیم خارج و جذب متخصصان و محققان برجسته سایر کشورها به‌ویژه کشورهای اسلامی حسب نیاز؛
تبدیل ایران به مرکز ثبت مقالات علمی و جذب نتایج پژوهش‌های محققان، نخبگان علمی و نوآوران سایر کشورها به‌ویژه جهان اسلام؛
همگی به‌طور بارز به توسعه مبادلات فناوری، رونق فنبازار و اقتصاد فناوری کمک شایانی میکنند.
2-7-2. وضعيت کشور در زمينۀ فنبازار
براي توصيف وضعيت کشور در اين زمينه بايد گفت، با وجود تلاشهاي صورت گرفته براي تسريع مبادلات فناوري تاکنون مدل کاملي از فنبازار در ايران شکل نگرفته است. اين تلاش‌ها با ايدههاي خوبي شکل‌گرفته ولي هیچ‌کدام دوام نداشته است (حسيني و سهرابي،1389). برخي از اين اقدامات عبارتند از:
الف. بولتن دانش فني طي سالهاي ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۰؛
ب. بانک اطلاعات توسعه فناوريهاي مورد عرضه و تقاضا (در مرحله طرح)؛
ج. بانک اطلاعات فناوري (وزارت صنايع)؛
د. تدوين مجموعه‌ها و بانکهاي اطلاعاتي توسط شرکت کارآفرينان بصير
از طرف ديگر شاهد فعاليت پراکنده و نامنسجم صندوقهاي مالي حمايت از طرح‌ها و فناوريها مانند طرح اعطاء کمک‌‌‌هاي فني (وابسته به وزارت صنايع و معادن)، طرح دو در هزار (تاوا بند پ تبصرۀ ۳ قانون بودجه)، صندوق حمايت از فناوريهاي الکترونيکي، طرح توسعه کاربري فناوري اطلاعات (تکفا) و ... هستيم. ايجاد ارتباط منصفانه و دقيق بين متقاضيان و صندوق‌ها توسط مرکزي معين، بسيار مفيد و مغتنم خواهد بود. پارک فناوري پرديس موسسۀ گسترش و موسسۀ آموزشی و تحقيقات IT نوسازي صنايع ايران با پيشنهاد برگزاري نمايشگاه مجازي وزارت دفاع، هر يک تلاش‌های را در راستاي پيشبرد مفهوم و راه‌اندازی فنبازار داشتهاند.
با گسترش روزافزون اهميت فن‌بازارها در دنيا به‌عنوان يک ابزار قدرتمند توسعه و تبادل فناوري، ايدۀ ايجاد فنبازار در کشور در سال 1381 شکل گرفت. با توجه به نبود تجربۀ مشابه در داخل کشور، فاز مطالعاتي فنبازار ملي ايران در همان سال در دو مجموعه پارک فناوري پرديس و انديشکدۀ صنعت و فناوري آصف آغاز شد. مدل مناسب براي پياده‌سازي در ايران با توجه به مطالعات انجام شده و نيز شرايط و زيرساخت‌هاي موجود در کشور در سال 1382 استخراج گرديد و منجر به شکل‌گيري اولين فن‌بازارها در پارک فناوري پرديس و انديشکدۀ صنعت و فناوري آصف شد که تحت عنوان فنبازار ملي ايران و فنبازار دفاعي به کار خود ادامه دادند. در ادامه، به مهم‌ترين اقدامات انجام‌شده در راستاي ايجاد فنبازار در کشور اشاره مي‌گردد.
1-2-7-2. فنبازار دفاعي؛ تجربۀ فنبازار در وزارت دفاع و پش ن م
مفهوم فنبازاردر وزارت دفاع از نیمة دوم دهة 70 شکل گرفت. که منتهی به تهیة ادبیات گسترده‌ای در قالب کتاب فنبازار و 6 بولتن در ابتدای دهة 80 شد. در سال 81 فرم شناسایی عرضه و تقاضای فناوری تهیه و برای تکمیل توسط سازمانهای صنعتی ارسال گردید.
اولین اقدامات تعاملاتی و نهادسازی در ودجا در موضوع فنبازار در اواخر سال 81 در ارتباط با وزارت علوم شکل گرفت که بصورت هستة مشترک و با تدوین سند مشترک همکاری کلید خورد.
در اولین جشنوارة تحقیقات دفاعی در سال 82 در هفتة پژوهش؛ فنبازارشکل گرفت و سازمانهای صنعتی در سالن نمایشگاه صدا و سیما نسبت به ارائة دستاوردهای دفاعی مبادرت نمودند. از همان زمان به بعد فنبازار همراه با جشنوارههای مرتبط برگزار گردید.
در فنبازارهای ملی نیز بخش دفاعی به فراخور و متناسب با شرایط نسبت به ارائة دستاوردهای فناورانه خود اقدام نموده است.
در نمایشگاه هفتة پژوهش سال 83 وزیر دفاع وقت از نمایشگاه فنبازار دفاع دیدن نموده و طی توصیهای تمامی مدیران را نسبت به بازدید از نمایشگاه مذبور فعال نمودند. پس از بازدید مدیران؛ معاون طرح و برنامه وزارت دفاع و رئیس مؤسسه وقت مسؤول جمعآوری گزارش بازدید مدیران از نمایشگاه هفتة پژوهش و فنبازار شدند. طبق نظر وزیر وقت؛ غنا و حجم دستاوردهای فناوری ارائه شده حائز توجه بوده است.
توسعة فنبازاربدون شک از بخش دفاعی شکل گرفته و به بخش ملی گسترش یافته است. اولین همایش فنبازار ملی در وزارت دفاع در دانشگاه مالک اشتر برگزار شده که در آن چند کارگاه از جمله تجاریسازی برقرار گردید.
یکی دیگر از فعالیتهای فنبازار که توسط مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی انجام گرفت برگزاری اولین دورة آموزشی فنبازار بود که برای فرهنگسازی صورت گرفت. در این دوره از اساتید بخش ملی و دفاعی برای آموزش بهره برده شد.
در قالب کارگروه فنبازار 20 جلسة توجیهی و هماهنگی از نمایندگان سپاه و ارتش و سازمانهای صنعتی ودجا دعوت بعمل آمد. از جمله سازمان هوافضا اطلاعات فناوری خود را که قابل فروش بودند در یک مرحله ارائه نمود. از طرف ارتش نیز نسبت به معرفی یک فناوری که برای بخش ملی می توانست جذاب باشد اقدام نمود.
پس از سال 84 در بیشتر موارد در هفتة پژوهش ملی، غرفههایی برای نمایش فناوری بخش دفاعی اختصاص داده شده است.
از جمله اقدامات دیگر از سال 86 به بعد تشکیل دفاتر فنبازار در تعدادی از سازمانهای صنعتی وزارت دفاع از جمله هوافضا و سازمان صنایع دفاع (ساصد) بوده است. که در ساصد به اندازهای پیش رفت که ساختارسازی صورت گرفت
در سال 86 با نمایندگان حفاظت اطلاعات پیرامون محدودیتهای امنیتی در فروش فناوری جلساتی برگزار گردید. این موضوع اگرچه منفصل شد اما در سال بعد در قالب کتاب طبقهبندی امنیتی فناوریهای دفاعی تدوین گردید.
یکی دیگر از اقداماتی که صورت گرفت تحقیق پیرامون نحوة قیمتگذاری فناوری بود که خروجی آن بصورت کتاب در اختیار علاقهمندان قرار داده شده است.
در سال 87 بدلیل تشکیل صندوق حمایت از تحقیقات در مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی فعالیتهای فنبازار ذیل دو معاونت این صندوق یعنی معاونتهای تجاریسازی و اقتصادی قرار گرفت.
یکی از اقداماتی که به ایجاد زیرساخت لازم برای برقراری فنبازار کمک شایانی مینماید سازوکار ثبت پتنت است که در قالب دفتر ثبت اختراعات و اکتشافات دفاعی در مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی تشکیل گردیده و هم اکنون فعالیت مینماید.
در سال 91 در معاونت صنعتی وزارت دفاع شرکتی بنام شرکت رشد فناوری (شرف) شکل گرفت. این شرکت در خصوص تجاریسازی فناوریهای ودجا اطلاعات 170 طرح از سازمانهای وزارت را دریافت نموده و 30 طرح از آن را که قابلیت تجاری دارند انتخاب نموده و تاکنون 4 طرح را تجاری نموده و به بخش خصوصی انتقال داده است. طرحهای ارسالی از سازمانها در سایت شرف ارائه گردیده و آماده ارائه به مشتریان است.
در سازمان صنایع هوایی از سال 90 شناسنامه فناوریهای احصاء شده در سازمان در دستور کار قرار گرفته و در سال جاری 200 مورد فناوری، شناسنامهدار شده است. شناسنامههای تهیه شده در نمایشگاههای شرکتهای دانشبنیان، نانوفناوری و صنعت هوایی کیش در معرض دید متخصصین قرار گرفته و در زمینة نانو 3 تا 4 عنوان درخواست قرارداد شده است (چسب/پوششهای ضدخوردگی). شرکتهای دانشبنیان در چند حوزة فناوری درخواست همکاری نموده (کامپوزیت، سیستمهای کنترل، بیودیزل). برخی از این مجموعههای که درخواست همکاری دادهاند با محدودیت مالی روبرو بودند که تلاش شده تا از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری حمایت شوند. همچنین سازمان صنایع هوایی با سازمان صنایع دفاع و صنایع دریایی در زمینة مبادلات فناوری مواردی را به انجام رساندند. در زمینة صادرات نرمافزار و خدمات فناوری در چندین مورد بطور موفق انجام شده و درآمد فروش فناوری کسب شده است. با انجام فعالیتهای تحقیقاتی و صنعتی در طول سال‌های گذشته تا کنون، سازمان صنایع هوایی مشحون از فناوریهای پیشرفته و دومنظوره میباشد که با سازوکار فنبازار، نرخ مبادلات فناوری بشدت افزایش و متناسب با موجودی فناوریهای احصاء شده سازمان خواهد شد.
در ساصد از جمله اقدامات مرتبط با فنبازار "احصاء فناوری" بود. در سازمان هوافضا اقدام مهمی که برای فنبازار ضروری است یعنی اطلس فناوری، استخراج گردید. در این اطلس فناوریهای کسب شده در قالب فرم مشخصات فهرستبرداری گردید.
اخیراً میز فنبازار دفاعی در مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی ستاد کل ایجاد گردیده است. همچنین معاونت صنعتی وزارت دفاع برروی تجاریسازی و فنبازار دفاعی29 کمیتة راهبری تشکیل داده است.
همچنین در بهمن ماه 93 نمایشگاه تولیدات صنعتی غیردفاعی در وزارت دفاع برگزار گردیده است.
مطالب ذکر شده در فوق حاصل یک دهه فعالیتهای فنبازار بوده که متاسفانه نتوانسته است به موفقیت لازم که همانا بالا بردن نرخ مبادله فناوری میباشد در سطح وزارت دفاع دست یابد.
بیان مطالب بالا بدین معنی نیست که در وزارت دفاع خرید یا فروش فناوری صورت نگرفته است. برای مثال در سازمان صنایع هوایی ودجا با نیروهای نظامی و با شرکتهای دانش بنیان خرید و فروش انجام گرفته است اما در سازوکاری غیرنهادینه بوده است.
2-2-7-2. ویژگی فنبازار دفاعی
مقولة دفاع با علم، فناوری و نوآوری یک ارتباط دو طرفه دارد. از یک طرف تولید روزافزون قدرت دفاعی، وابسته به علوم و فناوریهای نوین بوده و از طرف دیگر بخش دفاعی با معرفی فناوریهای جهشی و نوظهور، نقش بسزایی در تحولات فناورانه داشته است. بهدلیل مأموریت بخش دفاعی در تولید مؤلفة قدرت نظامی و نقش کلیدی آن در دفاع و امنیت در مسیر تحقق اهداف انقلاب اسلامی موجب میشود تا درآمیختگی علم و دفاع همچنان باقی و یکی از نتایج این شالودة ارتباطی، ظهور نسلهای تحقیق و توسعه از جمله توجه به نیاز کاربر دفاعی و فشار فناوری بوده که همچنان مورد توجه بخشهای دفاعی میباشد.
اهمیت نیاز بخش دفاعی به علم، فناوری و نوآوری و همچنین تقویت این ارتباط متقابل با تغییراتی که در
ماهيت و شكل نبرد ایجاد گردیده و تغيير در ماهيت تهديدات نظامي؛
نياز نيروهاي مسلح به سمت تنوع بالا، شمارگان پايين، فناوري و كيفيت برتر، زمان و هزينه كمتر و انعطاف بالاتر؛
مناسبات سياسي، اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و فناورانه دنيا و تأثیر آن بر كشور،
ساختار جامعه جوان و اقبال به تسریع در رشد (و دیدن این رشد در کسب علم، فناوری و نوآوری) و تأثیر این مجموعه بر حوزه دفاع
ایجادشده و بیش از پیش مورد توجه میباشد.
نکتة مهم دیگر در بخش دفاعی تنوع محصولات، تجهیزات، تسلیحات، تأسیسات و زیرساختهای لازم در حوزههای نرم فناوری همچون مدیریت تا حوزههای نیمهسخت همچون علومشناختی، طب رزم و جیرة نظامی و در نهایت حوزههای سخت ادوات نظامی همچون موشک، پهپاد، زیردریایی باعث شده است تا بخش دفاعی به‌مثابه کشوری کوچک از جهت تنوع فناوریهای موردنیاز تبدیل گردد.
نکتة بارز دیگر، سکوهای مشترک فناوری در محصولات مختلف بخش دفاعی است که زمینة به اشتراکگذاری و بهرهوری فناوری را در حد قابل توجهی باعث گردیده است. به بیانی دیگر فناوریهای موضوعی و شیئی کسب‌شده در صنایع مختلف، همزمان درخواستکنندههای دیگری خواهد داشت.
این نوع ویژگیها باعث گردیده تا فنبازاربهعنوان سازوکار رونقبخش جریان توسعة فناوری در بخش دفاعی از نیروهای پیشران بیشتری برای شکلگیری برخوردار باشد.
در چند سال گذشته وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در صدد برآمده تا با مهندسی نظام جامع اکتساب، طراحی و پیادهسازی نظام نوآوری ودجا را در دستور کار قرار دهد. نگاشت نهادی نظام نوآوری و یکپارچهسازی نظام دستیابی به فناوری از جمله تأسیس مراکز توسعة فناوری، دفاتر طراحی، دفاتر مطالعات و نوآوری؛ ظهور نهادهای مبادلهکنندة فناوری را بیش از پیش مهیا نموده زمینة تقویت شکلگیری فنبازار ایجاد میگردد. در این شرایط فنبازار به‌عنوان مکانیزمی برای تحریک طرفهای عرضه و تقاضا به مبادلات دانش و فناوری جایگاه ویژه‌ای دارد.
همچنین با مطرح شدن سیاستهای هسته و شبکه به‌عنوان سیاست اصلی در تقسیم کار ملی، بخش دفاع و نیز با توجه به‌ضرورت فرهنگسازی برای رواج فرهنگ کسب‌وکار در صنایع دفاعی و مبنا قرار دادن اقتصاد دفاع در تصمیمگیریهای مربوط به صنعت و تحقیقات دفاعی، فنبازار دفاعی به‌عنوان سازوکاری برای پیادهسازی این سیاستها بیش از پیش اهمیت می‌یابد.
با توجه به موارد فوق، در این تحقیق فنبازار دفاعی به‌عنوان سازوکاری برای کمک به مبادلات فناوری، بین صنایع و سازمانهای دفاعی تعریف میشود. بر اساس این تعریف، فنبازار دفاعی محلی حقیقی یا مجازی است که صنایع و سازمانهای دفاعی میتوانند دانش و فناوریهای خود را اعم از دانش و فناوریهای دارای طبقهبندی و یا عادی را، در معرض فروش به سایر صنایع و سازمانهای دفاعی قرار دهند.
همچنین وزارت دفاع با راه‌اندازی دفتر حسابداری مدیریت دفاعی (حمد) در سال‌های اخیر در تلاش بوده تا نسبت به محاسبه ارزش داراییهای نامحسوس (فناوری)، وضعیت توانمندی فناورانه را مشخص نماید.
شایان ذکر است که در این تحقیق فنبازاردفاعی بر مفهومی بیش از خریدوفروش فناوری دلالت داشته و به‌عنوان یک ابزار سیاستی برای اجرای سیاست هسته و شبکه، رواج فرهنگ کسب‌وکار و ارتقاء مبادلات دانش و فناوری در نظام نوآوری دفاعی مدنظر قرار گرفته است.
در شرایط فعلی فنبازار دفاعی، باید معطوف به یكی از چالش‌های كلیدی صنعت دفاعی، یعنی گسترش شرکتهای قطعه ساز باشد. برپایی فنبازار دفاعی به ودجا كمك خواهد كرد تا شرکتهای مستعد قطعه‌سازی در كشور را شناسایی و در چارچوب یك استراتژی مشخص، بعضی از فناوریهای خود را به این شرکتها واگذار كند. شاید این شرکتها در آغاز كار، فاقد توان مالی لازم برای خرید فناوریهای موردنظر از سازمان باشند؛ اما با استفاده از روش‌های بیع متقابل میتوان بر این مشكل غلبه كرد: شرکتهای قطعهساز از سازمان فناوری خریداری نموده و در ازای آن، مقدار معینی از قطعات و زیرسیستمها را به سازمان می‌فروشند. با برگزاری این فنبازار، سایر صنایع كشور نیز فرصت می‌یابند تا با توانمندی‌های فناورانه صنایع آشنا شده و با خرید این فناوریها بر قدرت نوآوری و رقابت‌پذیری خود بیفزایند.
فنبازار دفاعی خصوصیات و الزامات متعددی دارد، از جمله:
دارا بودن شبکه‌های دفاعی و ملی نقش‌آفرينی همانند خريداران و فروشنده‌ها، به‌منظور حصول آمادگی‌های لازم براي حضور در بازارهای مربوطه؛
وجود سازوكارهای لازم در بخشهای مختلف تحقیقات بازار و تحقیقات فناوري جهت حضور مؤثر،
دارا بودن تفکر و نگرش نوین به مقوله فنبازار دفاعی در زمینه تعریف دقیق سطح دسترسی‌ها (مثلاً محرمانه و عادی)، مثلاً فنبازار دفاعی را میتوان به دو بخش عادی و محرمانه طبقهبندی کرد به‌طوری‌که فنبازار دفاعی بتواند اتصالات لازم را با بخش ملی و فراملی برقرار نماید تا بتواند از ظرفیتهای ملی و فراملی استفاده نماید. چراکه اساساً فنبازار دفاعی به‌تنهایی نمی‌تواند موفق گردد.
دارا بودن قانون مالکیت فکری و معنوی در سطح فنبازار دفاعی و الزام پیادهسازی آن
برنامه‌ریزی فرهنگی جهت ارتقاء سطح فرهنگی فنبازار، چرا که باید بر روی نیروها، دانشمندان سازمان، طراحان و متخصصان فناوری این فرهنگ پیادهسازی شود که مدیریت فناوری بایستی مبتنی بر اصول علمی و چرخه عمر باشد.
ایجاد یک سیستم انگیزشی و حمایتی در سطح دفاع جهت رونق گرفتن بازار الزامی میباشد، چرا که برای اینکه یک فناوری از بین نرود، نیازمند آن است تا به‌وسیله یک سازوکار انگیزشی، در یک صنعت دیگر (که احتیاج دارد) مورد استفاده قرار بگیرد تا بتواند روال توسعه خود را طی نماید.
طبقهبندی فنبازار دفاعی مبتنی بر ویژگیهای فناوریها، ازجمله زرد، سبز و قرمز. البته استراتژی‌های ترکیبی و اساسی باید برای این نوع فن‌بازارها ایجاد گردد.
داشتن برنامه‌ریزی و زمان‌بندی دقیق در سطح فنبازار، به‌طوری‌که بتوان از تأخیرها در مبادلات جلوگیری نمود. فنبازار دفاعی باید دارای این سازوکار باشد که در بین فرآیندهای عرضه و تقاضای فناوریها، تأخیری صورت نگیرد.
ایجاد یک مرکز اطلاعرسانی پویا و منظم و قوی، به‌طوری‌که بتواند بین سازمانهای نظامی ارتباط ایجاد نمایند.
از دیگر ویژگیهای فنبازار دفاعی، تقویت اصول مذاکره حرفه‌ای در سطح تبادلات داخلی فنبازار میباشد چرا که آفت فنبازارهای کنونی تفکرات سنتی در مذاکرات خریدوفروش میباشد. این ویژگی در فنبازارهای اروپایی و آمریکایی موفق بسیار دیده میشود.
یکی از رویکردهای اخیر موثر در شکلگیری فنبازار، تشکیل هسته‌های دانا و شبکه‌های توانا میباشد؛ الگوی بومیسازی فناوریهای دفاعی بر پایه رویکرد هسته و شبکه توسعه می‌یابد، تدارکات لازم برای فعالسازی فنبازار را مهیا میکند.
ویژگی اساسی فنبازار دفاعی، توجه به عوامل امنيتي و حفاظتي در تبادلات میباشد. البته رویکردها و دستورالعمل‌های مختلف و جزئی و در سازمانها موجود میباشد که باید همگی یکپارچه و با یک دستورالعمل و قانون، وارد فضای فنبازار گردند.
فنبازار دفاعی باید یک متولی مجزا و مستقل داشته باشد. البته در بسیاری از کشورها این کار در قالب معاونت فناوری در سطح وزارتخانه ایجاد شده که در ودجا ایجاد نشده است.
فنبازار دفاعی، تفکر، مدل، دستورالعمل و واژگان یکسان و هماهنگ نیاز دارد. البته این امر در سطح موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی راه‌اندازی شده است اما نیاز به بهبود و ارتقاء دارد.
فنبازار باید دارای یک سیستم مناسب قیمتگذاری و خریدوفروش مناسب باشد؛ که متأسفانه در ایران و بخش دفاع این عمل صورت نگرفته است.
بعد آگاه‌سازي آموزشي در فنبازار بسیار مهم و اساسی میباشد که بایستی به صورت سیستماتیک و منطقی آغاز شود. شرایط کنونی به‌صورت مقطعی و جزیرهای است (مثلاً بحث تسهيلات، آموزش، دوره‌هاي تكميلي، حقوق فناوري، مالكيت فكري، مالكيت معنوي).
3-2-7-2. ضرورت تمرکز بیشتر بر جایگاه سکوهای فناوری در شکلگیری فنبازار دفاعی کشور
سکوهای مشترک فناوری در بخش دفاعی زمینههای بسیار مناسبی را برای به اشتراکگذاری فناوری برای صنایع مورد نیاز ایجاد مینماید. با توجه به الگوی شکست فناوری از سطح سامانه تا ماژول که در ستاد بومیسازی فناوری دفاعی طراحی و با کمک سازمانهای صنعتی که خود از طریق wbs پروژههای سامانهای خود را خرد نمودهاند طراحی و بکارگرفته شده است، با استفاده از نرمافزار مربوط ریزفناوریهای بسیاری در فناوریهای سیستمی میتوان یافت که خوراک مبادلاتی فناوری را در بین صنایع دفاعی و غیردفاعی ارتقاء خواهد بخشید. فنبازار با توجه به این حجم از فناوریهای مشترک در حال اکتساب زمینة ایجاد و بکارگیری مناسبی را خواهد داشت.
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر، بودجه دفاعی دولت‌ها کاهش‌یافته و متقابلاً توانایی آنها برای خرید از شرکتهای دفاعی کاهش‌یافته، علاقه‌مندی این شرکتها برای توسعه محصولات در زمینه سکوهای مشترک بیش از پیش افزایش‌یافته است. موسسه مکنزی در سال 2012، در پژوهشی به مصاحبه با مدیران 20 شرکت دفاعی پرداخته و از آنها در رابطه با حوزههایی که بیشترین ظرفیت برای سودآوری در چند سال آینده را دارند، سؤال شده است. از میان گزینههای مختلف، هوافضای تجاری با 81% ، سیستمهای بیسرنشین با 71% و امنیت سایبری با 52% بیشترین گزینههای انتخاب شده بودهاند، این گزینهها نشان میدهد که گرایش و علاقه این شرکتها به سمت سکوهای مشترک فناوری بیش از سایر فناوریها است و این خود نشان از موفقیت انتقال فناوری در این نوع از فن‌بازارها است.
نوعی دیگر از انتقال فناوری در فنبازارهای دفاعی را میتوان در شرکتهای تولید کننده تجهیزات نظامی یافت. این شرکت به‌واسطه رقابتشان در عرصه بازارهای تسلیحاتی و جنگافزاری، به تحقیق و توسعه گسترده‌ای در زمینه فناوریهای پیشرفته پرداخته و با توجه به انحصاری بودن فناوری و نداشتن موانع خاص، با بررسی و پیدا کردن نیاز بازار، به راحتی از فناوری کسب‌شده در راستای ساخت تجهیزات غیرنظامی استفاده میکنند یا به عبارت بهتر، انتقال فناوری در داخل خود شرکت صورت میگیرد. در همین راستا 10 شرکت با بیشترین سود دفاعی در سال 2013 بررسی گردید.
جدول 11-2. سود شرکتهای دفاعی
کل سود سال 2013درصد سود دفاعیشرکترتبه45,358.0089.30%لاکهید مارتین186,623.0036.90%بوئینگ229,802.5094.00%BAE سیستم323,706.0093.00%رایتون424,661.0079.10%نورث گرامن531,218.0060.30%جنرال دینامیک681,192.6020.40%ایرباس762,600.0019.00%یونایتد تکنولوژی819,456.8050.30%تالس921,968.4049.60%فینمکانیکا10
همانطور که در جدول بالا مشخص است، شرکت‌هایی مانند بوئینگ، ایرباس، یونایتد تکنولوژی، تالس و فینمکانیکا با اینکه جزو سودآورترین شرکتهای دفاعی هستند اما تنها در حدود 50% سودشان حاصل از فروش تجهیزات دفاعی بوده است و باقی سودشان از بخشهای تجاری غیرنظامی بوده است. برای مثال شرکت بوئینگ هم به تولید هواپیمای غیرنظامی میپردازد و هم جنگنده تولید میکند. رباتها و سیستمهای بیسرنشین نیز همینگونه هستند، هم برای اهداف نظامی تولید میشوند و هم برای اهداف غیرنظامی.
4-2-7-2 نقش مؤسسه در مبادلات فناوری ودجا
در اجراي ماده 7 قانون تشكيل وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران مصوب 28/5/1368 مجلس شوراي اسلامي، موسسه آموزشي و تحقيقاتي صنايع دفاعي آموزش و پژوهش جهت ارتقاي سطح علوم و فناوری دفاعي و نيل به خودكفايي در صنايع نظامي تشكيل گردیده است: برخی وظایف مؤسسه به شرح زیر است (اساسنامه موسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی تصویب 8/10/1370 کمیسیون امور دفاعی مجلس) :
هدايت و هماهنگ نمودن و تأييد اعتبارات مورد نیاز امور تحقيقات صنعتي نظامي نيروهاي مسلح و سازمانهاي وابسته به وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران و بهره‌گيري از امكانات تحقيقاتي، آموزشي و صنعتي آنها و پشتيباني علمي، فني و اطلاعاتي آنها در زمينه تحقيقات صنايع نظامي.
تهيه و تدوين استانداردهاي اقلام و مصنوعات نظامي كشور.
كسب آگاهي از پيشرفت‌هاي حاصله در صنايع نظامي و شناخت سيستم‌هاي تسليحاتي و تجهيزات نظامي پيشرفته در جهان از طريق برقراري ارتباطات لازم با مراكز و مؤسسات اطلاعاتي، علمي، پژوهشي و صنعتي ذی‌ربط در داخل و خارج از كشور.
به‌كارگيري و مصرف درآمدهاي اختصاصي حاصله از ارائه خدمات و دستاوردهاي تحقيقاتي خود پس از واريز به حساب خزانه و دريافت صد در صد آنها در حدود اعتبارات مصوب با تصويب رييس هیئت‌امنا در جهت گسترش امكانات و توسعه فعاليتهاي موسسه.
همكاري با مؤسسات دولتي و غيردولتي داخلي و خارجي در زمينه آموزش، پژوهش، توسعه و انتقال هرگونه فناوری قابل‌استفاده در صنايع نظامي.
اداره و تأسيس مراكز تحقيقاتي و آموزي و پژوهشكده‌هاي موجود و مورد نياز وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح جمهوري اسلامي ايران و سازمانهاي وابسته با رعايت قوانين و مقررات مربوط.
با توجه به ظرفیت قانونی فوق مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی بمنظور تقنین مالی و معاملاتی تحقیقات و فناوری دفاعی مبادرت به تنظیم آئیننامهای نموده است که از طرف ستاد کل نیروهای مسلح بعنوان مبنای قانونی مالی در این حوزه برای نیروهای مسلح مورد تأکید قرار گرفته است.
آئیننامة مالی معاملاتی مؤسسه آموزشی تحقیقاتی صنایع دفاعی
برخی از مفاد این آئیننامة ارتباط نزدیکی با ایجاد زیرساختهای فنبازار دارد در این قسمت ارائه میگردد:
ماده 6 – اختراع، اکتشاف و نوآوری‌ای مورد حمایت این آیین‌نامه قرار خواهد گرفت که یک یا چند مورد از موارد ذیل دارا باشد:
1-6) قابلیت کاربری دفاعی داشته باشد.
2-6) نتایج برجسته و قابل توجهی داشته باشد.
3-6) توان دفاعی و امنیتی کشور را افزایش دهد.
4-6) قبلاً در کشور به ثبت نرسیده باشد.
5-6) در کمیسیون به تصویب رسیده باشد.
فصل سوم آئیننامة - حقوق و امتیازات مخترعین، مکتشفین و نوآوران
ماده 7 – حقوق ناشی از اختراع، اکتشاف و نوآوری منحصراً به مخترع، مکتشف یا نوآور تعلق دارد. اگر دو یا چند شخص مشترکاً اختراعی کرده باشند و یا اکتشاف و یا نوآوری داشته باشند، حقوق ناشی از آنها مشترکاً به آنان تعلق خواهد داشت.
تبصره- تعیین سهم هر یک از اشخاص نسبت به حقوق ناشی از اختراع، اکتشاف و یا نوآوری بر عهده کمیسیون است.
ماده 8- حقوق مادی ناشی از اختراع، اکتشاف و یا نوآوری، با صدور معرفی‌نامه و تعیین مبلغ حمایت مادی از طرف کمیسیون برای موسسه از محل صندوق ویژه حمایت از اختراعات پرداخت میشود.
تبصره1- صندوق ویژه حمایت از اختراعات با تأمین میزان مشخصی از بودجه سازمانهای دفاعی در بودجه سالیانه موسسه ایجاد میشود.تعیین میزان بودجه سازمانها و مراجع ذی‌ربط برای تأمین مالی حساب ویژه حمایت از اختراعات بر عهده کمیسیون است.
تبصره2- تشخیص کمیسیون در خصوص میزان مبلغ حمایت از مخترع، مکتشف و یا نوآور برای صندوق لازم‌الاجرا است.
ماده9- در صورتی که اختراع، اکتشاف و نوآوری دارای جنبه نظامی – امنیتی و جنبه غیرنظامی – غیر امنیتی باشد، صاحب اختراع اکتشاف و نوآوری میتواند جنبه غیرنظامی- غیر امنیتی آن را طبق قوانین جاری کشور به ثبت برساند مشروط بر اینکه اسرار نظامی- امنیتی،اختراع، اکتشاف و یا نوآوری را افشا ننماید. تشخیص این امر بر عهده کمیسیون میباشد.
تبصره 1- درصورتیکه اختراع یا اکتشاف و یا نوآوری متضمن تقویت بنیه دفاعی و امنیتی کشور بوده و یا افشاء آن باعث ورود هرگونه خسارات به سیستم و یا توان دفاعی کشور شود بایستی قبل از هرگونه اقدام برای ثبت مراتب به کمیسیون ارجاع گردد.
تبصره 4- در صورت تشخیص کمیسیون، مبلغی بابت جبران خسارت (بازار عادی یا دو منظوره) به مخترع، مکتشف یا نوآور اعطاء میشود.
ماده 10- اختراع، اکتشاف و نوآوری که در سازمانهای دفاعی حاصل میشود حقوق ناشی از آن مشترکاً به سازمان و مخترع یا مکتشف یا نوآور حسب مورد تعلق خواهد گرفت.
تبصره 1- درصد حقوقی که در اینگونه موارد به اشخاص حقیقی تعلق میگیرد توسط کمیسیون موضوع ماده 13 تعیین میگردد. اما میزان آن کمتر از 10% ارزش اقتصادی یا ارزش انحصاری ثبت اختراع، اکتشاف و نوآوری نخواهد بود.
تبصره 2- در صورتیکه بیش از یک نفر و با نسبت‌های مساوی و یا متفاوت در اینگونه اختراعات، اکتشاف و یا نوآوری‌ها حق داشته باشند، میزان و نسبت حقوق افراد توسط کمیسیون موضوع ماده 13 تعیین خواهد شد.
تبصره 3- برای مخترعین، مکتشفین و نوآوران شاغل در سازمانهای دفاعی به ازاء اختراع، اکتشاف و نوآوری و به میزان تأثیر آن در افزایش توان دفاعی یا امنیتی کشور و ارزش اقتصادی آن علاوه بر حقوق مادی مصرح در این آیین‌نامه ممکن است مواردی نظیر امتیازات ذیل در نظر گرفته شود:
درجه، نشان و ارشدیت
اعطای بورسیه تحصیلی
فرصتهای مطالعاتی
مزایای مستمر
بازدید از نمایشگاه‌هایی صنعتی و دفاعی خارج از کشور نوع، میزان و نحوه اهداء پاداش و روش انجام آن به تصویب کمیسیون خواهد رسید.
ماده 11- اختراع، اکتشاف و نوآوری که خارج از سازمانهای دفاعی توسط اشخاص حقیقی و یا حقوقی حاصل میشود و کاربرد خاص دفاعی، انتظامی و اطلاعاتی داشته باشد، در ازاء پرداخت ارزش اقتصادی یا ارزش انحصاری کارشناسی شده آن به اشخاص مزبور، به قطب صنایع دفاعی مربوطه واگذار میشود. موسسه هماهنگی لازم جهت انتقال اختراع، اکتشاف و نوآوری و پرداخت حقوق مالک آن را انجام خواهد داد.
ماده12- درصورتیکه بنا به تشخیص سازمانهای دفاعی، استفاده از اختراع، اکتشاف و یا نوآوری که برابر مفاد این آیین‌نامه به ثبت رسیده و جهت منافع عمومی به‌خصوص توان دفاعی و امنیتی کشور حیاتی یا ضروری باشد مخترع، مکتشف و یا نوآور حق مخالفت با استفاده از اختراع، اکتشاف و یا نوآوری خود را ندارد و تنها میتواند حقوق خود را طبق این آیین‌نامه و مقررات جاری کشور مطالبه نماید. در صورت مخالفت صاحب حق، ضرورت و حیاتی بودن استفاده از اختراع، اکتشاف و یا نوآوری بایستی به تائید بالاترین مقام سازمان که رتبه سازمانی آن از وزیر یا هم‌ردیف آن کمتر نباشد برسد.
فصل چهارم آئیننامة - مرجع و چگونگی تشخیص و ثبت اختراعات،اکتشاف و نوآوریهای صنایع دفاعی
ماده13- کمیسیونی تحت عنوان (( کمیسیون عالی ثبت اختراعات، اکتشاف و نوآوریهای صنایع دفاعی و مراکز تحقیقاتی وابسته به نیروهای مسلح)) متشکل از افراد ذیل تشکیل و به تقاضاهای ثبت اختراع، اکتشاف و نوآوری رسیدگی و صلاحیت ثبت یا عدم ثبت آن را بررسی و با اکثریت حداقل 6 نفر تصمیم‌گیری نموده و در صورت وجود هرگونه اختلاف و به رفع آن میپردازد و میزان حقوق و نحوه اعطای آن به افراد ذی‌حق را تعیین مینماید.
رئیس موسسه که ریاست کمیسیون را بر عهده خواهد داشت.
نماینده تام‌الاختیار وزیر دفاع (معاونت امور صنعتی و تحقیقاتی)
نماینده تام‌الاختیار ستادکل نیروهای مسلح (معاونت تحقیقات و امور صنعتی)
نماینده تام‌الاختیار ارتش (اداره تحقیقات و خودکفایی سماجا)
نماینده تام‌الاختیار سپاه (اداره تحقیقات ستاد مشترک سپاه)
نماینده تام‌الاختیار نیروی انتظامی
ریاست حوزه تحقیقات و توسعه فناوری موسسه
ریاست مرکز استاندارد دفاعی ایران
مسئول دفتر حقوقی و مالکیت معنوی موسسه (دبیر کمیسیون)
تبصره 1- نمایندگان فوق‌الذکر برای مدت دو سال انتخاب و انتخاب مجدد آنان بلامانع است. نمایندگان منتخب بایستی صلاحیت دسترسی به اسناد طبقهبندی تا ((سری)) را داشته باشند.
تبصره 2- در بررسی اختراعات، اکتشاف و نوآوریهای هر یک از سازمانهای دفاعی، نماینده سازمان ذینفع میتواند بدون حق رأی در جلسات کمیسیون شرکت نماید.
تبصره 3- کمیسیون میتواند متناسب با موضوع اختراع، اکتشاف و یا نوآوری، از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به‌عنوان مشاوران عالی علمی و تخصصی، برای حضور در جلسات کمیسیون دعوت نماید.
5-2-7-2. نهادهای میانجی و واسطهای نظام نوآوری ودجا
به‌منظور یکپارچهسازی کلیه فعالیتهای حمایتی، زیرساختی و میانجی توسعه نوآوری در بخش دفاع، باید معاونت امور صنعتی، معاونت طرح و برنامه، موسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی و ... این نقش کلیدی را به صورتی پررنگتر ایفا کنند. به‌طور مثال این نهاد واسطهای باید فعالیتهای مختلفی انجام دهد. برخی از مهمترین این نقشها عبارتند از: کمک به ایجاد شبکه‌ها و خوشه‌های تحقیقاتی و صنعتی؛ ایجاد بانک‌ها و شبکه‌های اطلاعاتی؛ حمایت از مراکز انتقال فناوری و اطلاعرسانی فناوری (مانند فن بازار)؛ ایجاد و بهرهبرداری از مراکزی برای توسعه همکاری‌های بین‌المللی؛ توسعه سازوکارهای تعامل بخشهای علمی (دانشگاه و مراکز تحقیقاتی) و صنعتی از طریق نهادهایی مانند مراکز انتقال فناوري و مراکز مجوز فناوري و اصلاح ابزارهای نهادی مانند نظام ارتقا محققان، نظام ارزیابی تحقیقات، نظام استخدام محققان، نظام مالکیت فکری و نحوه بهرهبرداری از منافع دستاوردهای تحقیقاتی؛ شکل‌دهی به شورای تحقیقات دفاعی و شوراهای تخصصی تحقیقات دفاعی؛ استانداردسازی محصولات دفاعی؛ توسعه صندوق‌های حمایت از نوآوری با استفاده از سازوکار سرمایهگذاری خطرپذیر به‌ویژه به‌منظور تعامل با بخش خصوصی و حمایت از شکلگیری شرکتهای نوپا و دانشبنیان؛ برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، همایشها، و ....
نقشها و نهادهاي موردنياز بر اساس کارکردهاي نظام نوآوري ودجا
در اين بخش اقدام به تبيين نقشها و نهادهاي نظام نوآوري ودجا به تفکيک اين کارکردها ميشود. مجموعه اين نقشها و نهادها، شکل‌دهنده نظام نوآوري ودجا هستند. (سند نظام نوآوری ودجا مصوب وزیر وقت دفاع در 29/8/1389میباشد.)
جدول 12-2 نقشها و نهادهاي نظام نوآوري ودجا بر اساس کارکردهاي مورد انتظار
کارکردهانقش‌ها در نظام نوآوري ودجانهادهاي مربوطه در نظام نوآوري ودجا1. سیاستگذاری، راهبری و سازمان‌دهی نوآوریتدوين و تصويب سياست‌هاموسسه (از طریق هيئت امناي موسسه)/ستاد ودجاپياده‌سازي سياست‌هااجرا در کليه سازمانهاي تحقيقاتي و صنعتي موجود در ودجاارزيابي و نظارت بر سياست‌هاموسسه /ستاد ودجا2. تأمین و تسهيل مالی و توسعه‌ی زيرساخت‌هاي نوآوريتخصيص بودجه‌هاي تحقيقاتي و حمايت از تحقيقات دست‌اول و پيشرومعاونت صنعتي با همکاري موسسه و معاونت طرح و برنامه حمايت از نوآوريصندوق حمايت از نوآوري در موسسه يا در بخش خصوصيتوسعه زيرساخت‌هاي تحقيقاتيمعاونت صنعتي با همکاري موسسه و معاونت طرح و برنامه توسعه استانداردهاي محصولات دفاعيمرکز استاندارد دفاعي در موسسه تقويت حمايت از مالکيت فکريبخش ثبت اختراع و نوآوري دفاعي در موسسه 3. توسعه‌ي منابع انسانی نوآوراصلاح و تقويت برنامههاي توسعه و ارتقاي منابع انساني تحقيقاتيمعاونت منابع انساني با کمک معاونت امور صنعتی و موسسه و صنایع دفاعیمهندسي مجدد و اصلاح ترکيب نيروي انسانيمعاونت منابع انساني با کمک معاونت طرح و برنامه و موسسه و صنایع دفاعیتقويت دوره‌هاي تحصيلات تکميلي متناسب با نيازهادانشگاه مالک اشتر با همکاري موسسه و صنایع دفاعیتوسعه آموزش‌هاي فني و حرفه‌اي و پرورش فن‌ورزان ماهرصنایع دفاعی با همکاري دانشگاه مالک اشتر توسعه آموزش‌هاي فني و تخصصيمعاونت منابع انساني با همکاري صنایع دفاعی و دانشگاه مالک اشترجذب و به‌کارگیری نخبگانسازمان‌های صنعتی با همکاری موسسه 4. توسعه‌ي ظرفيت‌هاي نوآوری و ارتقاي اثربخشي تحقيق و توسعه4. توسعه‌ي ظرفيت‌هاي نوآوری و ارتقاي اثربخشي تحقيق و توسعهانجام تحقيقات دست‌اول و پيشرودانشگاه مالک اشتر و صنایع دفاعینظريه‌پردازي و تعامل با نيازهاي عملياتيهسته‌هاي نوآوري در صنایع دفاعیايجاد محصول جديد (تبديل ايده به محصول جديد)دفاتر طراحي در صنایع دفاعیانجام تحقيقات روتين و نوآوري‌هاي تدريجيمراکز تحقيقاتي صنعتي با همکاري دفاتر طراحيمراکز تحقيقاتي دانشگاهي تحقيق و توسعه به‌منظور جذب، بومي‌سازي و انتشار فناوريدانشگاه مالک اشتر و صنایع دفاعیايجاد هماهنگي و جلوگيري از دوباره‌کاري‌ها و موازي‌کاري‌ها در حوزه تحقيقاتشوراهاي تخصصي تحقيقاتي در موسسه 5. انتقال و انتشار دانش، تجاريسازي و کارآفرینی فناورانهارتقاي تعامل بخشهاي علمي و صنعتيمراکز انتقال فناوري و تجاريسازي فناوري در ودجا يا دانشگاههاي ملياستفاده از پارک‌هاي فناوري و مراکز رشد ملياصلاح قوانين و برنامههاي لازم براي افزايش تعاملات دانشي در ودجاموسسه به کمک معاونت‌هاي منابع انساني، امور صنعتي و طرح و برنامه ودجاافزايش تعامل ميان سازمانهاي تحقيقاتي و صنعتي ودجا و استفاده از ظرفيت‌هاي مکملشبکه‌هاي تحقيقاتي و صنعتي با نظارت معاونت امور صنعتي و موسسه شبکه‌هاي تأمین‌کنندگان دفاعيايجاد و انتشار اطلاعات درباره توانمندي‌هاي مکمل موجود در ودجابانک اطلاعات توانمندي‌هاي فناورانه ودجا در موسسه فنبازار دفاعي در نقش مرکز انتقال فناوري و اطلاعرساني فناورينمايشگاه‌ها و جشنواره‌هاي تحقيقاتي و فناوري دفاعي با هدايت موسسه برون‌سپاري توسعه محصولات جديد و استفاده از ظرفيت‌هاي موجود در بخش خصوصيشرکت‌هاي مستقل کوچک و متوسط فناوري محور در بخش خصوصيصندوق حمایت از تحقیقات و نوآوری در موسسهپارک‌هاي فناوري و مراکز رشد ملیتوسعه همکاريهاي بين‌المللي تحقيقاتي و صنعتيمرکز همکاريهاي بين‌المللي در موسسه 6. افزايش توان اقتصادی در راستاي تقويت بنيه‌ي دفاعيو7. ارتقاي توانمندی‌ها و خلق شايستگي‌هاي جديد دفاعی (ارائه‌ی محصولات و خدمات دفاعي جديد)بازارسازي و تضمين خريد محصولات نوآورانهمعاونت صنعتي با همکاري موسسه و معاونت طرح و برنامه افزايش توان تأمین‌کنندگان بخش خصوصيانجمن يا شبکه‌هاي تأمین‌کنندگان بخش خصوصيتشويق و حمايت از فروش فناوري و اعطاي مجوزمعاونت صنعتي با همکاري موسسه و معاونت طرح و برنامه تشويق و حمايت از صادراتمعاونت صنعتي با همکاري موسسه و معاونت طرح و برنامه
همان‌گونه که ملاحظه میگردد مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی ظرفیت قانونی بسیار مناسبی برای فعالسازی فنبازار دفاعی دارد.
6-2-7-2. وضعیت فنبازار دفاعی در کشور از نگاه نهادی
2621915637169موسسه(میانجی)00موسسه(میانجی)فنبازاریک نهاد میانجی در درون سیستم نوآوری دفاعی کشور است. قدرت این سیستم نوآوری اولاً به نهادهای تشکیل‌دهنده آن و ثانیاً به روابط بین این نهادها بستگی دارد.
34139815900016211559936400
29489401774964258641124460صنعتیا دانشگاه(عرضه)00صنعتیا دانشگاه(عرضه)965835159385صنعت(تقاضا)00صنعت(تقاضا)
1854200203697
432357715251000132593512865700
1477010238456وزارت / ستاد کل/ دولت00وزارت / ستاد کل/ دولت
شکل4-2. نظام نوآوری دفاعی
در این سیستم، صنایع دفاعی به‌عنوان نهادهای اصلی فاقد ویژگیهای یک بنگاه اقتصادی هستند و رفتار دوگانه "ماموریتی-اقتصادی" دارند. مدیران این صنایع بیش از آنکه به بقای صنعت به‌عنوان یک بنگاه بیاندیشند به رضایت ذینفعان خود فکر میکنند. در چنین فضایی، "کاهش هزینه مبادله" جای خود را به "انجام مأموریت از راحت‌ترین مسیر ممکن" میدهد و این نیز جای خود را به " فراهم کردن رضایت ذینفعان به هر طریق مقدور" می‌سپارد.
دانشگاه نیز در این سیستم شرایط خاص خود را دارد و به‌جای توسعه علم به دنبال رضایت ذینفعان از طریق پر رنگ نشان دادن سهم خود در توسعه محصولات دفاعی و کسب درآمد به هر روش ممکن است. نهادهای بالادست نیز مرتباً این نقش را که دانشگاه باید مشکل صنعت را حل کند - و به عبارتی دنباله‌رو صنعت باشد- تکرار میکنند.
موسسه به‌عنوان نهاد میانجی تلاش‌هایی را برای مرتبط کردن نهادهای فوق با یکدیگر صورت داده است اما به دلیل فقدان اطلاعات و دانش لازم برای یک نهاد میانجی و ناتوانی در کاهش هزینههای مبادله در نقش خود موفق نبوده است.
پس در مجموع طرفین عرضه و تقاضا و نیز نهاد میانجی فاقد شرایط لازم برای برقراری ارتباط و انجام مبادلات فناوری بودهاند. به‌طورکلی زمانی میتوان به مبادله فناوری در سیستم نوآوری دفاعی امیدوار بود که اولاً صنایع نیاز شدیدی به تأمین فنّاوری حس کنند، ثانیاً هزینه تأمین فناوری برای آنها مهم باشد، ثالثاً نهادهای میانجی بتوانند هزینه مبادله را به سطحی پایین‌تر از زمانی که صنعت رأساً اقدام میکند، برسانند.
وضعیت فعلی صنایع دفاعی و سیستم نوآوری دفاعی به‌گونه‌ای است که شرط اول برقرار است، یعنی بسیاری از صنایع دفاعی کشور برای پیشبرد اهداف خود به فناوریهای خاصی نیاز دارند. شرط دوم تاکنون برقرار نبوده اما شاید بعد از این برقرار باشد. در مورد شرط سوم بعید است که نهادهای فعلی بتوانند چنین نقشی ایفا کنند.
درصورتیکه در آینده سیاستهای انقباض اقتصادی در بخش دفاع تداوم یابد، صنایع دفاعی، شکلگیری نهادی که بتواند با انباشت اطلاعات و مهارت‌های کارشناسی هزینههای مبادله را به حداقل برساند، مطالبه خواهند کرد.
7-2-7-2. پشتوانههای قانونی برای معاملات فناوری
یکی از مهمترین پشتوانههای قانونی که زمینة معاملات فناوری را در فرآیند نوآوری و فنبازار در بخش دفاعی تسهیل نموده و در نوع خود بینظیر میباشد آئین نامة مالی معاملاتی مؤسسة آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی میباشد که در تاریخ ...به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است. در این آئیننامه که از طرف ستاد کل نیروهای مسلح سند پایه و قانونی برای بهرهگیری از مدیریت معاملات در حوزة تحقیقات نیروهای مسلح به تمامی سارمانهای عمدة نیروهای مسلح ابلاغ گردیده است بطور شفاف به مقولة مالکیت مادی معنوی پرداخته است. در مادة 10 فصل سوم آن که اختصاص به حقوق مخترین، مکتشفین و نوآوران دارد آمده است: " اختراع، اکتشاف و نوآوری که در سازمانهای دفاعی حاصل میشود حقوق ناشی از آن مشترکا به سازمان و مخترع یا مکتشف یا نوآور حسب مورد تعلق خواهد گرفت. تبصره: در صد حقوقی که در اینگونه موارد به اشخاص حقیقی تعلق میگیرد توسط کمیسیون ماده 13 تعیین میگردد. اما میزان آن کمتر از 10% ارزش اقتصادی یا ارزش انحصاری ثبت اختراع، اکتشاف یا نوآوری نخواهد بود".
چنین ظرفیتهای قانونی اگر در فرآیند نوآوری و مبادلات فناوری جاگرفته و بهرهبرداری گردد بعنوان یک کاتالیزور دارای نیروی کشندگی اقدامات پیشینی و دارای نیروی پیشرانی برای اقدامات پسینی فنبازار بحساب میآید
8-2-7-2. سابقۀ فنبازار در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري
موضوع فنبازار و تصمیم‌گیری و سیاستگذاری در مورد آن در وزارت علوم، تحقيقات و فناوري از ابتدا تاکنون با چالشهاي بسيار روبرو بوده و فرازونشيب‌‌‌هاي زيادي را پشت سر گذاشته است. از مهم‌ترين اقدامات اين وزارتخانه از سال 1382 تا 1385، برگزاري چهار دوره نمايشگاه فنبازار در حاشيۀ هفتۀ پژوهش بود که با هدف زمينهسازي و تسهيل دادوستد فناوري با مشارکت مراکز مختلف فعال در عرصۀ فناوري از سراسر کشور برگزار گرديد.
9-2-7-2 فنبازار منطقهاي؛ تجربۀ فنبازار در پارک‌هاي علم و فناوري
موضوع راه‌اندازی فنبازار، از سال 1385 مورد استقبال پارک‌هاي علم و فناوري نيز قرار گرفت. در زمان نگارش اين تحقيق، سه فنبازار به‌عنوان فن‌بازارهاي منطقهاي در پارک‌هاي علم و فناوري خراسان، اصفهان و يزد، مشغول فعاليت بودهاند. از آنجايي که رسالت اصلي پارک‌هاي علم و فناوري، حمايت از تحقيق و توسعه است، اين مراکز عمدتاً به شبکه گستردهاي از صاحبان فناوري، متقاضيان، سرمايهگذاران و فعالان حوزۀ علم و فناوري در منطقۀ خود دسترسي دارند. بنابراين شکل‌گيري فنبازار با هدف ايجاد بازار فناوري در دستور کار پارک‌هاي علم و فناوري قرار گرفته است و اين مراکز سعي کردهاند تا با بهره‌گيري از فرصت‌هاي موجود در سطح منطقه، بازار مذکور را ايجاد و ساماندهي نمايند.
10-2-7-2 کریدور نانو
فرآيند تبديل ايده به محصول نيازمند زيرساخت‌هاي مختلف اطلاعاتي، مديريتي، حقوقي و مالي است. موسسه خدمات فناوری تا بازار ستاد نانو (کریدور) به‌منظور استانداردسازی بازاریابی اینترنتی محصولات نانویی و همچنین ایجاد مرجعی برای خرید محصولات مطمئن نانویی در بازار داخل و بین‌الملل، سامانه بازار مجازی نانو را به آدرس www.enanomarket.com راه‌اندازی نموده است. این سامانه مرجع اصلی فروش محصولات نانویی دارای تأییدیه نانومقیاس (تأییدیه نانومقیاس اعطاشده توسط کریدور ستاد ویژه توسعه فناوری نانو) بوده و بر مبنای فروش مستقیم بدون واسطه از طریق ثبت سفارش به تولیدکننده عمل مینماید. بازاریابی محصولات از طریق این سامانه تحت حمایت ستاد ویژه توسعه فناوری نانو بوده و هزینه‌ای برای شرکتهای تولیدی و یا خریداران ندارد.
خدمات قابل ارائه در کريدور شامل موارد زير است:
متدولوژی (سنجش مقياس):
خدمات انتقال فناوري به صنعت
خدمات مستندسازي فناوري
مشاوره و امکان‌سنجي پروژه‌ها و طرح‌هاي صنعتي و خدماتي
خدمات حقوقي و مالکيت فکري
خدمات حمايتي براي اخذ مجوزها و استانداردهاي لازم
خدمات سرمايه‌گذاري و تأمين مالي
توسعه و هدايت همکاريهاي شرکتهاي فناوری
خدمات بازاريابي و بازرگاني داخلي و خارجي
11-2-7-2. تجربۀ فنبازار در سازمان پژوهش‌هاي علمي و صنعتي
پروژه راه‌اندازي فنبازار از سال 1385 در دستور کار سازمان قرار گرفت و يک سال بعد در سال 1386، فنبازار مجازي سازمان پژوهش‌هاي علمي و صنعتي توسط دفتر ارتباط با صنعت معاونت توسعۀ فناوري اين سازمان شکل گرفت.
12-2-7-2. فنبازار پارک فناوري پرديس
فنبازار پارک فناوري پرديس که از آن به‌عنوان فنبازار ملي ايران نيز ياد ميشود، در سال 1382 با هدف رفع نيازهاي اطلاعاتي افرادي که با مقولۀ تجاريسازي دانش فني و مبادلۀ آن سروکار دارند و نيز کمک به رفع مشکلات تجاریسازی نوآور‌ي‌ها تأسيس گرديده است. برخي از اقدامات اجرايي راه‌اندازي اين فنبازار از ابتدا عبارتند از: ايجاد بانکهاي اطلاعات فناوري در محيط وب، راه‌اندازي سايت جهت دسترسي به بانکهاي اطلاعاتي، طراحي لوح فشردۀ محصولات داراي فناوري پيشرفته، برنامه‌ريزي براي اجراي نشست‌هاي تبادل فناوري و نيز طراحي مجتمع فنبازار.
3-7-2. محدوديتهاي فعاليت فن‌بازارها در ايران
در اين بخش بر مبناي مطالعات انجام‌شده توسط صمدي و همکاران (1385)، به بيان برخي محدوديتهاي موجود در راه فعاليت فن‌بازارها در ايران پرداخته ميشود.
1-3-7-2. محدوديتهاي فرهنگي
از بنياديترين مشکلات ايجاد يک فنبازار، مسئله فرهنگ استفاده از خدمات آن در ميان مخاطبان است. برخي از عواملي که سبب ايجاد و يا تشديد محدوديتهاي فرهنگي ميشوند، به شرح زير مي‌باشند:
ميزان رقابت در کشور ما بسيار پايين است و کارخانه‌ها خطر عقب ماندن در صنعت را حس نميکنند.
صنایع به علت نبود جو رقابتي در صنعت، اغلب به آنچه دارند اکتفا ميکنند و درنتيجه فناوريهاي موجود تبديل به فناوريهاي راهبردي يا حياتي آنان ميشود و در اين شرايط موضوعي با عنوان انتقال فناوري موضوعيت پيدا نميکند.
مراکز پژوهشي ما چندان پيگير کاربردي کردن نتايج تحقيقات خود نيستند.
2-3-7-2. محدوديتهاي اقتصادي
ساختار اقتصاد سنتي و متکي بر منابع طبيعي؛
عدم توانايي مالي مراکز توليدي؛ فعاليتهاي پژوهشي نيازمند صرف هزينه و زمان زيادي هستند. همچنين موفقيت اين پژوهشها قطعي نيست و اين مخاطره، خود مستلزم توانايي مالي و مديريتي بالايي است.
گران بودن قيمت کالاهاي فناورانه و نوين به علت بالا بودن هزينههاي توليد و عدم توانايي خريد؛
پايين بودن نسبت سرمايه‌گذاري به توليد و اتکاء به بازارهاي داخلي؛
اقتصاد درونگرا، ساختار انعطافناپذير بازارها، بيتوجهي و بهره نبردن از بسياري از مزيتهاي موجود؛
هزينههاي سنگين کارهاي نو و زيربنايي؛ از جمله راه‌اندازي فنبازار نيازمند پشتوانۀ مالي قوي است و بايد از جانب مراکز دولتي حمايت شود.
3-3-7-2. محدوديتهاي قانوني
عدم وجود قوانين مدون در مورد حقوق مالکيت معنوي، ثبت اختراع و قوانيني از اين دست که براي حمايت از مبادلات فناورانه حياتي است؛
ساختار حقوقي کشور به‌شدت قديمي است و براي پشتيباني انجام مبادلات فناوري به‌هیچ‌وجه آمادگي ندارد.
4-3-7-2. محدوديتهاي نيروي انساني
مقولۀ مديريت فناوري به‌تازگي در کشور مطرح‌شده و نميتوان انتظار داشت که در زمينۀ مديريت مبادلات فناورانه، متخصصين زبده و ورزيده در اختيار داشته باشيم.
5-3-7-2. محدوديتهاي دولتي و سياست‌گذاري
عدم نظارت دقيق و مستمر بر مراکز توليدي؛
عدم حمايتهاي مالي سازمانهاي دولتي از صنايع؛
عدم توجه به تبليغات و فرهنگ‌سازي و به وجود آوردن فضاي رقابتي در صنعت؛
تخصيص بودجه و يارانه به سازمانهاي غیر راهبردی.
4-7-2. پژوهش‌هاي انجام‌شده
در اين قسمت سه نمونه پژوهش ميداني که در کشور، در حوزه فنبازار صورت گرفته است، معرفي ميشود.
1-4-7-2. مطالعه حسيني و سهرابي
حسيني و سهرابي در مقالهاي با عنوان طراحي مدل پيشنهادي فنبازار در سطح ملي در ايران با بررسي مباني نظري فنبازار به ارائه مدلي براي فنبازار ملي پرداخته‌اند. در قسمتي از اين تحقيق به بررسي پیش‌نیازهای ايجاد فنبازار پرداخته شده است که نظر خبرگان تحقيق در جدول 12-2 ارائه شده است:
جدول 13-2: پیش‌نیازهای ايجاد فنبازار
10491395572400
همچنين حوزه‌‌‌هاي مختلف فناوري از حيث اولويت براي برپايي فنبازار رتبه‌بندي شدهاند:
جدول 14-2: اولويت‌‌‌هاي ايجاد فنبازار
18421471211300
در نهايت مدل پيشنهادي آنها مؤلفه‌هاي ساختاري فنبازار را معرفي ميکند که به شرح برخي از آنها مي‌پردازيم.
مأموريت و اهداف:
الف. مأموریت: مرجع و مرکز مبادلات و انتقال فناوري در سطح کشور.
ب. اهداف:
تهيه بانکهاي اطلاعاتي از صاحبان و منابع فناوري و ارائۀ آنها به افراد متقاضي و بانکهاي اطلاعاتي مشابه مانند خدمات، نخبگان و شرکتهاي ارائه‌دهنده و خدمات صندوقهاي حمايت از ايده‌ها و فناوريها و ... مانند سرمايه‌گذاري ريسک‌پذير؛
برقراري ارتباط مبتني بر کار کارشناسي بين عرضهکننده، متقاضي فناوري و پيگيري عقد قرارداد مبادله فناوري بين دو طرف؛
ارائۀ خدمات پشتيباني لازم براي تحقق مبادله و معامله فناوري مانند ارزيابي، قيمت‌گذاري، حمايت قانوني و حقوقي، مشاوره تأمين مالي و پيشبيني فناوري؛
کمک به شرکتهاي کوچک و متوسط جهت ارتقا و توسعه و همچنين فروش فناوريهاي آنها؛
تسهيل در امر صادرات يا واردات فناوري با سرعت عمل و ارزيابي دقيق؛
فرهنگ‌سازي در جهت نظام‌مند کردن مبادلات فناوري و تلقي فناوري به‌عنوان کالاي قابل تجارت؛
حفاظت از فناوریهای ارائه‌شده و سعي در مشاوره ثبت پتنت.
بخشهاي مختلف فنبازار
الف. بخش اطلاعرسانی و بازاريابي. با توجه به تأييد وجود مشکلاتي چون نبود بانک اطلاعاتي دارندگان و متقاضيان فناوري در کشور و عدم اطلاعرساني قوي در رابطه با آن، همچنين ضرورت وجود نمايشگاههاي دائمي و موقت بازاريابي، اطلاعرساني و بانکهاي اطلاعاتي در فنبازار، ايجاد بخشي به نام بخش اطلاعرساني جهت وظايف زير در فنبازار ضروري مي‌نمايد.
جمعآوری اطلاعات دارندگان و صاحبان فناوري، سرمایه‌گذاران و متقاضيان فناوري؛
ارزيابي اوليه آنها؛
اطلاعرساني اطلاعات از طرق مختلف مانند سايت اينترنتي، مجله‌هاي ادواري،
نمايشگاه‌ها، سمينارها و ... ،CD
در اين بخش، فعاليتهاي مجازي و بخش اطلاعات فنبازار فعال خواهد بود.
ب. بخش مشاوره حقوقی، با توجه به اهميت بيش از حد بسترهاي حقوقي مناسب براي مبادلات و قراردادهاي فناوري، مشاوره حقوقي در زمينۀ ثبت پتنت، عرضه يا تقاضا و عقد قرارداد، در هر سطحي از طرف فنبازار ضروري مي‌نمايد. البته مي‌توان اين خدمات را به بخش خصوصي واگذار کرد، ولي نظارت جدي بخش مديريت فنبازار براي جلب اعتماد مراجعان لازم است.
ج. بخش ارزيابي فناوري: در اين بخش، فنبازار با استفاده از انجمن‌‌‌هاي تخصصي و افراد خبره در هر حيطه فناوري و با تأييد مراکز استاندارد و صدور مجوز در کشور و جهان، اقدام به ارزيابي فناوريهاي ارائه‌شده به فنبازار و قیمتگذاری آنها مي‌پردازد.
د. بخش مشاوره تأمين مالي: فنبازار با ارتباط نزديک وزارتخانه‌ها، صندوقهاي حمايت از فناوريها و سرمايهگذاران ریسک‌پذیر بايد به افراد نيازمند سرمايه، مشاوره تأمين مالي داده و آنها را در اين راه، ياري نمايد.
ه. بخش مطالعه و آينده‌نگاري و آموزش فناوري: در اين بخش، فنبازار به آموزش افراد جهت واسطهگري فناوري، مشاوره روش‌هاي انتقال فناوري، پيشبيني و آينده‌نگري فناوريهاي موجود و نوظهور و ارائۀ راه‌کارهايي براي حل مشکلات مبادلات فناوري در کشور مي‌پردازد.
فرايند داخلي فنبازار
بر اساس تجربه افراد مصاحبه‌شونده و همچنين مطالعات موردي از ديگر فن‌بازارها به‌طورکلی دو دسته رجوع کننده براي فنبازار در نظر گرفته ميشود:
الف. کساني که داراي سرمايه هستند. اين افراد خواهان خريد و يا شريک شدن در آن فناوري مي‌باشند.
ب. کساني که داراي ايده و فناوري هستند. اين افراد به دنبال خريدار، شريک و يا سرمایه‌گذار مي‌گردند.
در رابطه با گروه اول، فنبازار در صورت شفاف و عملياتي بودن تقاضا، به اطلاعرسانی و زمینه‌چینی مذاکره جهت عقد قرارداد مي‌پردازد. در غير اين صورت، فنبازار تقاضا را براي عملیاتی‌تر شدن به متقاضي ارجاع ميدهد.
گروه دوم خود به دو دسته تقسيم ميشود:
الف. کساني که داراي فناوري ثبت‌شده مي‌باشند؛
ب. کساني که براي اولين بار فناوري را عرضه ميکنند.
در مورد اول، فنبازار بعد از ارزيابي اوليه و اطمينان از شفافيت طرح، از طريق کانال‌هاي اطلاعرساني به بازاريابي و جذب مشتري مي‌پردازد. همچنين به گروه دوم مشاوره ثبت فناوري ارائه ميدهد.
در کنار اين دو دسته، فنبازار با مطالعه روي وضعيت موجود فناوريها و ارزيابي آنها سعي در نمايش و جهت‌دهي فناوريهاي سودآور به جامعه ميکند. همچنين در تمام اين فرايندها از مشاوران قرارداد مبادله فناوري، مشاوران تأمين مالي و آموزش مديريت فناوري استفاده ميکند.
در شکل زير فرايند فعاليت فنبازار براي هر دسته را مي‌توان مشاهده کرد:
14141091333500
شکل 5-2: ارائۀ خدمات فنبازار به متقاضي فناوري (حسيني، سهرابي،1382)
170540000شکل6-2: ارائۀ خدمات فنبازار به عرضه‌کنندۀ فناوري
در شکل 7-2 نيز مدل پيشنهادي اين مطالعه براي فنبازار در سطح ملي در ايران ارائه‌شده است.
141910022021300
شکل 7-2: مدل پيشنهادي فنبازار ملي
2-4-7-2. مطالعه موحدي و طباطبايي
موحدي و طباطبايي (1389) نيز در مقالهاي تحت عنوان شناسايي و رتبهبندی موانع توسعۀ سامانۀ ملي خریدوفروش فناوري (فنبازار) در ايران به بررسي چالشهاي توسعه فنبازار در ايران پرداخته‌اند.
آنها عوامل مؤثر در شکل‌گيري و توسعه فنبازار را در 8 سازه تقسيم‌بندي کردند.
سازه E1: متشکل از نه متغير مربوط به‌نظام ملي نوآوري
سازه E2: متشکل از هشت متغير مربوط به بسترها و ساختارهاي قانوني
سازه E3: متشکل از چهار متغير مربوط به وضعيت ارائه خدمات فناوري
سازه E4: متشکل از پنج متغير مربوط به فاکتورهاي اقتصادي
سازه E5: متشکل از هفت متغير مربوط به شبکه داخلي و خارجي
سازه I1: متشکل از شش متغير مربوط به استراتژي‌ها و برنامههاي فنبازار
سازه I2: متشکل از چهار متغير مربوط به فعاليتهاي اطلاعرساني و ترويج
سازه S: سازه متشکل از ده متغير (شاخص) مربوط به موفقيت فنبازار
همانطوري که مشاهده ميشود، سازههاي E مربوط به عوامل خارجي، I مربوط به عواملي دروني و S هم دربردارندۀ متغيرهاي مربوط به عوامل موفقيت است. فرضيههاي تحقيق نيز بر اساس اين سازه‌ها بنا شده است. جدول شماره 12-2 فرضيههاي تحقيق را نشان ميدهد. عوامل مؤثر بر موفقيت فنبازار نيز در شکل شمارۀ 6-2 به نمايش گذاشته شده است.
جدول 15-2 . فرضیههای تحقیق
سازهمعیار آزمونفرضیه آزمونE1نظام ملی نوآوریهر چه مؤلفههای نظام ملی نوآوری منسجمتر باشد، فنبازار عملکرد موفقتری خواهد داشتE2بسترها و ساختارهای قانونیهر چه بسترها و ساختارهای قانونی در حوزه فناوری کاملتر باشد، فنبازار عملکرد موفقتری خواهد داشتE3وضعیت ارائه خدمات فناوریهر چه خدمات فناوری به‌صورت کاملتر و هدفمندتر ارائه شوند، فنبازار عملکرد موفقتری خواهد داشتE4عوامل اقتصادیهرچه عوامل و پارامترهای اقتصادی مدنظر از وضعیت بهتری برخوردار باشند، فنبازار عملکرد موفقتری خواهد داشتE5شبکه‌های داخلی و خارجیهرچه شبکه‌های داخلی و خارجی فنبازار فعالتر باشند، فنبازار عملکرد موفقتری خواهد داشتI1استراتژیها و برنامههاهرچه مؤلفههای درونی فنبازار متمرکزتر و همراستاتر باشند، فنبازار عملکرد موفقتری خواهد داشتI2فعالیتهای اطلاعرسانی و ترویجیهرچه فعالیتهای اطلاعرسانی و ترویجی فنبازار بیشتر و بهتر انجام شوند، فنبازار عملکرد موفقتری خواهد داشت
44380153443605ماتریس مربوط به عوامل درونی00ماتریس مربوط به عوامل درونی34829751597660348297570675544869102269490اطلاعرسانی و ترویج00اطلاعرسانی و ترویج4487545409575استراتژیها و برنامه‌ها00استراتژیها و برنامه‌ها444468700022501271336040عوامل موفقیت فنبازار00عوامل موفقیت فنبازار4318003453765ماتریس مربوط به عوامل بیرونی00ماتریس مربوط به عوامل بیرونی1434465398145001386840962025001416050169862514224001680845142176516510004908552162175عوامل اقتصادی00عوامل اقتصادی4927601503680خدمات فناوری00خدمات فناوری495935777875بسترهای قانونی00بسترهای قانونی4959352796540شبکه فنبازار00شبکه فنبازار501650118745نظام ملی نوآوری00نظام ملی نوآوری395292635000
شکل8-2: عوامل مؤثر بر موفقيت فنبازار
3-4-7-2. مطالعه صمدي و همکاران
صمدي و همکاران (1385) در مقالهاي تحت عنوان فنبازار، جايگاه و کارکرد آن در نظام صنعتي و فناورانه، به بررسي مفهوم فنبازار و مبادلات فناوري؛ چالشهاي پيش‌روي مبادلات فناوري؛ اهداف، کارکردها و خدمات فنبازار و ارتباط فنبازار با اجزاي نظام صنعتي و فناوري پرداخته و پس از بررسي محدوديتهاي فعاليت فن‌بازارها در ايران به ارائه الگوي پيشنهادي خود براي فنبازار پرداخته‌اند. الگوي پيشنهادي اين مقاله، ايجاد شبکه‌اي از فن‌بازارهاي محلي در حول يک هستۀ مرکزي است که حاصل تجربيات نويسندگان در ايجاد و سازماندهي يک فنبازار منطقهاي ميباشد.
مدل شبکه‌اي در مواردي پيشنهاد ميشود که قرار است حوزۀ وسيعي، چه از نظر جغرافيايي و چه از نظر تنوع خدمات، پوشش داده شود. يک شبکه از تعدادي مرکز محلي تشکیل‌شده است که از نظر مديريت اجرايي و مخصوصاً اقتصادي مستقل هستند و در ساختار داخلي خود تابع استانداردهاي مشخصي مي‌باشند. در اصل يک ناظر خارجي، وجود فيزيکي شبکه را به‌صورت مستقيم احساس نميکند و تنها از مزاياي آن برخوردار ميشود. اما از نماي داخلي، بين اعضاي شبکه، روابط مختلف علمي، تجاري، بازاريابي و ... برقرار است. اين روابط از طريق توافقنامهاي که مورد قبول اعضاي شبکه است، تنظيم ميشوند. مسئولیت نظارت بر عملکرد شبکه و هماهنگي و تغييرات در شبکه بر عهدۀ ستاد مرکزي شبکه قرار دارد. اين ستاد بسته به حجم فعاليت شبکه و اهميت آن ميتواند به‌صورت مرکزي مستقل يا هيأتي از نمايندگان اعضاء تشکيل شود. شکل زير، نمايي از اين الگو را نشان ميدهد.
شکل 9-2: الگوي شبکه‌اي فنبازار
در مدل شبکه‌اي، ستاد مرکزي، مسئول هماهنگي بين اعضاي شبکه، نظارت بر اجراي توافقنامه شبکه و نيز توسعه و بهبود شبکه است. فنبازار به علت ارتباط با طيف وسيعي از مخاطبين، نيازمند همراهي بازيگران مختلف در اين عرصه است. در پياده‌سازي فنبازار با الگوي شبکه‌اي، بايد شورايي متشکل از نمايندگان سازمانهاي ذی‌ربط مانند وزارت علوم، تحقيقات و فناوري؛ وزارت صنعت، معدن و تجارت؛ پارک‌هاي علم و فناوري و نيز نمايندگان صنايع و مراکز صنعتي مسئول هماهنگي و پيگيري اجراي شبکه در سطح کشور ايجاد شود. همچنين در مراکز محلي (مانند استان‌ها) نيز بايد نهادهايي مانند پارک علم و فناوري و نيز مراکز آموزش عالي در کنار بخش خصوصي در ايجاد فن‌بازارهاي محلي مشارکت جويند.
از جمله مزاياي مدل شبکه‌اي مي‌توان به موارد زير اشاره کرد:
کم شدن هزينههاي مديريت: صرفنظر از همافزايي که شبکه ميتواند ايجاد کند، اصلي‌ترين مزيت فعاليت در قالب شبکه، کم شدن نسبت هزينههاي مديريتي به گسترۀ خدمات، چه از نظر جغرافيايي و چه از نظر تنوع محصولات است.
کم شدن هزينههاي تأسيس و هزينههاي جاري: با وجود شبکه، مي‌توان بدون نياز به ايجاد زيرساخت‌هاي جديد براي فعاليت و تنها با جاگذاري صحيح و سازماندهي منابع موجود در شبکه تا حد زيادي از هزينههاي تأسيس کاست. با استفاده از اين مدل، هزينههاي نسبتاً بالاي فعاليتهاي فرهنگ‌سازي، آموزش نيروي انساني، تبليغات و نظاير آن تا حد زيادي بين اعضاي شبکه سرشکن ميشود.
انتشار تجربه و دانش: کساني که با شرايط بازارهاي جهاني آشنايي دارند، به خوبي به اين نکته واقفند که بازار روز جهاني، هيچ روند ثابت و مشخصي ندارد. به همين دليل است که عنوان مديريت در ابهام را براي مديريت در اين دوره برگزيدهاند. براي بقا در اين بازار متلاطم، بايد اطلاعات و تحليل‌هاي بهروز را در اختيار داشت. يک شبکه با ايجاد جريان دانش و تجربه در بين اعضاي شبکه اين وظيفه را به خوبي ايفا ميکند.
8-2. جمعبندی ادبیات
با توجه به ادبيات موضوع، عملكرد و در نتيجه موفقيت فن‌بازارها و به‌طورکلی "نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری" تحت تأثیر "عوامل طرف عرضه" و "عوامل طرف تقاضا" قرار دارد(Klerk & Leeuwis, 2009; Edler & Georghiou, 2007; Mowery, 1992؛ حسيني و سهرابي 1382(. به‌علاوه، موفقيت نهادهاي فوق تحت تأثیر عوامل و سازوكارهاي دروني آنها نيز ميباشدMunkongsujarit & Srivannaloom, 2011) ؛ موحدي و طباطبايي 1389(. يعني هرچه اين عوامل دروني مساعدتر و اين سازوكارها روان‌تر و كاراتر باشند احتمال موفقيت فنبازار بيشتر خواهد بود. از طرف ديگر، از آنجا كه نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری و به‌طور خاص فنبازار، در خلأ عمل نمي‌كنند مي‌توان گفت كه تحت تأثیر شرايط محيطي نيز قرار دارند. به عبارت ديگر، موفقيت فن‌بازارها به مساعد بودن عوامل محيط بيروني نيز بستگي دارد.
به‌عنوان جمعبندی میتوان گفت که موفقيت يا عدم موفقيت فن‌بازارها - كه منظور از آن بالا بودن كميت و كيفيت مبادلات فناوری انجام شده از طريق فنبازار در يك دوره زماني مشخص است - تحت تأثیر چهار دسته از عوامل قرار دارد:
عوامل طرف عرضه: كه به كليۀ عوامل مؤثر بر عرضۀ فناوری توسط اشخاص حقيقي و حقوقي در فنبازار اشاره دارد؛
عوامل طرف تقاضا: كه به كليۀ عوامل مؤثر بر تقاضاي اشخاص حقيقي و حقوقي برای خرید فناوری از فنبازار اشاره دارد؛
عوامل و سازوكارهاي دروني: منظور از اینها كليه عواملي است كه طرف عرضه را به طرف تقاضا متصل كرده و موجب تسهيل مبادلات فناوری ميشوند؛
عوامل محيطي: منظور از اين عوامل، عواملي غير از عوامل طرف عرضه و تقاضا است كه با تأثیر نهادن بر طرف عرضه، طرف تقاضا و سازوكارهاي دروني و يا به‌طور مستقيم بر موفقيت فنبازار تأثیر مي‌‌گذارند.
در فصل بعد، این چهار دسته از عوامل مبنای ساخت مدل تحقیق قرار میگیرند.
فصل سوم
روش تحقیق
1-3. مقدمه
انتخاب روش تحقیق، اولین و مهمترین گام پس از انتخاب عنوان تحقیق است. روش تحقیق مجموعهای از قواعد، ابزارها و راه‌های قابل اطمینان و سیستماتیک برای بررسی واقعیت‌ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه‌حل مسائل است. در واقع، دستیابی به اهداف تحقیق و شناخت علمی مسائل بدون انتخاب روش تحقیق صحیح، میسر نخواهد شد؛ به عبارت دیگر، تحقيق به همت روش اعتبار مي‌يابد، نه موضوع تحقيق (خاکي، 1378، ص 155). از این‌رو، انتخاب یک روش تحقیق صحیح بر اساس اهداف و سؤالات تحقیق، یکی از گام‌های اساسی در مسیر انجام پژوهش است.
هدف از انتخاب روش تحقيق اين است كه مشخص كنيم چه روش تحقيقي براي بررسي موضوع مورد نظر لازم است. انتخاب روش انجام تحقيق بستگي به هدف‌ها و ماهيت موضوع تحقيق و امكانات اجرايي آن دارد؛ پس هنگامي مي‌توان در مورد روش بررسي انجام يك تحقيق تصميم گرفت كه ماهيت موضوع تحقيق، هدف‌ها و نيز وسعت دامنه آن مشخص باشد (خاكي، 1378، ص 156). روش‌شناسی تحقیق در واقع چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافته‌ها در فرایند تحقیق میباشد.
در این فصل، طرح تحقیق مشتمل بر نوع و استراتژی تحقیق، فرآیند انجام تحقیق، روش‌های جمعآوری اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات ارائه میشود. در ادامه؛ هر یک از این موارد بررسی و تشریح خواهد شد.
2-3. نوع روش
دسته‌بندي‌هاي متنوعي از روش‌هاي تحقيق ارائه‌شده است؛ اما به‌طورکلی هر تحقيق بر حسب متغيرهاي زير قابل دسته‌بندي است:
طبقهبندی تحقيق بر اساس دستاوردهاي تحقيق: هر تحقيق، تلاشي سيستماتيك و روشمند به‌منظور دست يافتن به پاسخ يك پرسش يا راه‌حلی براي يك مسئله است. با توجه به اینکه پرسش‌ها و مسئله‌ها ماهيت‌هاي گوناگوني دارند، لذا مي‌توان بر پايه چگونگي اين پرسش‌ها و مسئله‌ها تحقيقات را طبقهبندی نمود. بايد توجه داشت كه طبقهبندي تحقيقات بر اساس نوع دستاوردهایشان ضرورتاً به معناي وجود مرزهاي مشخص و دقيقي بين انواع تحقيقات نيست، بلكه اكثر اين تحقيقات در يك امتداد قرار دارند و با هم، وابستگي‌هاي مفهومي دارند. در اکثر منابع علمي دو نوع تحقيق بنيادي و کاربردي از منظر دستاورد مورد تأکید قرار گرفته است و در برخي منابع تحقيق ارزيابي و توسعه‌اي نيز به‌عنوان نوع دیگر دسته‌بندی برمبناي هدف، مورد اشاره قرارگرفته است. تحقيقات بنيادي با هدف افزودن به مجموعه دانش بشري در زمينه خاصي که مورد علاقه محقق است انجام ميشود و تحقيق کاربردي در جستجوي حل مشکلاتي است که در حال حاضر در سازمانها وجود دارد (سکاران،1381). اين تحقيق از اين لحاظ که يکي از اهداف آن بررسی عوامل مؤثر در موفقیت فنبازارهای دفاعی و پیشنهاد راهکارهای برای ارتقای کارایی و اثربخشی این فن‌بازارها است، در دسته کاربردي قرار میگیرد.
طبقهبندي تحقيق بر اساس هدف تحقيق: هدف تحقيق میتواند:
الف) اکتشاف يا توصيف پدیده‌ها؛ یا
ب) تبيين چرایی آنها باشد.
در اين دسته‌بندی عمدتاً دو دستۀ کلي از روش‌هاي تحقيق موردتوجه قرار ميگيرند. روش‌هاي مبتني بر همبستگي (غير آزمايشي يا غير علّي) که منجر به تحليل توصيفي و يا اکتشافي از پديده‌ها مي‌گردند و روش‌هاي تبييني (آزمايشي يا علّي) که منجر به بيان علل وقوع يک پديده ميشوند. تحقيقات توصيفي با چگونگي امور و توصيف شرايط، پديده‌ها يا متغيرهاي مورد بررسي سروکار دارند و مي‌توانند منجر به شناخت بيشتر شرايط موجود شوند (سرمد و همکاران، 1385). تحقيق توصيفي آنچه را که هست توصيف و تفسير ميکند و با شرايط يا روابط موجود سروکار دارد (بست، 1371). تحقيقات تبييني براي برقراري رابطه علي و معلولي بين دو يا چند متغير استفاده ميشود و به چرايي امور مي‌پردازد.
براي دستيابي به يک رابطه علي لازم است متغير موردبررسی، يعني متغير مستقل، ساير متغيرها ثابت نگه‌داشته شوند تا بتوان تأثیر آن را بر متغير وابسته مشاهده کرد.
از منظر هدف، این تحقیق یک تحقیق توصیفی است که به‌منظور توصیف عناصر و ارتباطات موجود انجام میگردد. بنابراین، از تحلیل همبستگی برای توصیف روابط بین متغیرها استفاده خواهد شد.
طبقهبندي بر اساس نوع دادههاي تحقيق: در اين طبقهبندي عمدتاً دو دسته تحقيقات کمي و کيفي موردتوجه قرار ميگيرند. در تحقيقات کمّي دادهها به شکل عدد جمعآوری ميشوند و قابليت انجام تحلیل‌های آماري قوي وجود دارد، اما تحقيقات کيفي دادهها را در قالب کلمات يا عکس‌ها و اشکال جمعآوري ميکند. در اين مورد نيز ابزارهاي جمعآوري دادهها تا حد زيادي کمي يا کيفي‌بودن يک تحقيق را مشخص مي‌سازند. با توجه به اينکه در اين تحقيق از مصاحبه‌هاي عمیق و پرسشنامه خبرگان استفاده‌شده است، مي‌توان گفت که از منظر نوع داده، این تحقیق هم از دادههای کمی و هم از دادههای کیفی استفاده میکند و بنابراین دارای جنبههای کمی و کیفی در کنار یکدیگر میباشد.
طبقهبندي بر اساس استراتژي تحقيق: استراتژي تحقيق عبارتست از ساختار و جهت‌گيري کلي يک تحقيق (Bryman,1989). انواع استراتژي‌هايي که معمولاً در تحقيقات سازماني و مديريتي مورد استفاده قرار ميگيرد؛ عبارتند از: پيمايش، مورد کاوی، تحقيق در عمل، تحقیق آزمايشي، تحليل محتوا، تحليل تاريخي، بررسی تطبيقي و غيره. همان‌طوری که ديده ميشود، اين دسته‌بندی با برخي از موارد قبلي همپوشاني و تداخل دارد. به‌عنوان مثال، پيمايش‌ها را زيرمجموعه تحقيقات توصيفي مي‌دانند و تحقيقات آزمايشي را زيرمجموعه تحقيقات تبييني. از طرف ديگر توصيف و تعريف هر يک از اين استراتژي‌ها برمي‌گردد به نحوه استفاده آنها از شيوههاي مختلف گردآوري دادهها. به هرحال، با توجه به استفاده این تحقیق از پرسشنامه و نظرسنجی، میتوان گفت که از نوع پیمایشی است.
به‌عنوان جمعبندی، با توجه به فعاليتهاي اين پژوهش که شامل تعيين و طراحي يک مدل مفهومي و بهکارگيري آن در مجموعهاي از سازمانها و همچنين توصيف نتايج حاصل از کاربرد مدل در نمونههاي مورد بررسي است، مي‌توان گفت که پژوهش حاضر در هدف يا طرح تحقيق از نوع "توصيفي" و در نتيجه يا دستاورد از نوع "کاربردي" است. يادآوري ميشود که تحقيق کاربردي با هدف توسعه دانش کاربردي در يک زمينه خاص انجام ميشود و تحقيق توصيفي شامل مجموعه روش‌هايي است که هدف آنها توصيف شرايط يا پديده‌هاي مورد بررسي ميباشد. اجراي تحقيق توصيفي ميتواند صرفاً براي شناخت بيشتر شرايط موجود يا ياري‌دادن در فرايند تصميم‌گيري باشد (سرمد و همکاران، 1385). از نظر دادهها، نيز چون اين پژوهش از دادههاي کیفي مصاحبه و همچنين از دادههاي کمّي پرسشنامه استفاده ميکند؛ بنابراين مي‌توان گفت که هم از نوع "کیفي" و هم از نوع "کمّي" است. سرانجام اینکه از نظر استراتژي تحقيق از نوع پيمايشی است.
3-3. مراحل انجام تحقيق
این تحقیق بر اساس مراحل پیشنهادی توسط کیوی و کامپنهود (1388) طراحی و اجرا شد. جدول 1-3 جزئیات هر مرحله از اجرای تحقیق را نشان میدهد.
جدول 1-3. فرایند اجرای تحقیق
مرحلهروشدستاورداولمرور ادبیاتتبیین مفهوم، کارکرد و جایگاه نهادهاي ميانجي به‌طورکلی و فنبازار به‌طور خاص؛شناسايي عوامل مؤثر بر موفقیت نهادهاي ميانجي و فن‌بازارها.دوممطالعات اکتشافي وضع موجودبررسی موفقیت فنبازارهای دفاعی گذشته از طریق مصاحبه با خبرگان و دست‌اندرکاران؛بررسی عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازارهای دفاعی از طریق تحليل محتوای مصاحبه‌های انجام‌شده با خبرگان و دست‌اندرکاران؛سومتدوین مدل اولیهتعیین اجزا و رابط بين اجزاي مدل بر اساس نتایج مرور ادبیات و مصاحبه‌های اکتشافی؛شناسايي شاخصها جهت ساخت ابزار تحقیق (پرسشنامه)؛چهارمنظرخواهی از خبرگانغني‌سازي مدل از طریق نظرخواهی از خبرگان (با استفاده از پرسشنامه) در خصوص اجزا و رابط بين اجزاي مدل و همچنین مناسب بودن شاخصهای سنجش اجزای مدل.پنجم پیمایش آزمایشیتوزیع آزمایشی پرسشنامه و پالایش ابزار پیمایش (سؤال‌های پرسشنامه).ششمتوزیع و جمعآوری پرسشنامه نهاییجمع‌آوری دادهها (پاسخ‌های پرسشنامه) برای آزمون مدل.هفتمتجزیه‌وتحلیل با استفاده از تحلیل عاملی، تحلیل مسیر و مدلسازی معادلات ساختاریاعتبارسنجي روابط بين اجزای مدل.هشتممدل نهاییبحث، نتیجه‌گیری و توصیه‌ها.
1-3-3. چارچوب مفهومی تحقیق
چارچوب اولیه این تحقیق شامل عوامل اثرگذار بر موفقیت فنبازار با استفاده از مرور ادبیات موضوع شکل گرفت. سپس با توجه به‌ویژه بودن شرایط بخش دفاعی کشور، این چارچوب از طریق مصاحبه با خبرگان دفاعی و تحلیل محتوای مصاحبه‌ها محک زده شد. به‌این‌ترتیب، چارچوب، نهایی شد و با نهایی شدن چارچوب، شاخصهای اندازه‌گیری اجزای مدل نیز از ادبیات استخراج و با نظرسنجی از خبرگان علمی نهایی شد. در ادامه این فصل، فرایند استخراج چارچوب از ادبیات، مصاحبه‌های انجام‌شده و شیوه سنجش متغیرها در سه بخش جداگانه تشریح میشود.
1-1-3-3. استخراج چارچوب از ادبیات
چارچوب نظري، شبكه‌اي منطقي، توصيفي و پرورده از روابط موجود ميان متغيرهايي است كه در پي فرايندهايي چون مصاحبه، مشاهده و بررسي پيشينه (مرور ادبيات) شناسايي شدهاند (سكاران، 1386) در فرايند تحقيق، پس از شناسايي متغيرهاي مناسب بايد شبكه‌اي از روابط ميان متغيرها تدوين شود تا بتوان فرضيههاي مرتبط با آنها را پديد آورد و سپس آزمود.
با توجه به سؤال تحقيق، "موفقيت فنبازار" به‌عنوان متغير وابستۀ اين پژوهش در نظر گرفته شد. از سوي ديگر، با توجه به ادبيات موضوع، عملكرد و درنتيجه موفقيت فن‌بازارها و به‌طورکلی "نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری" تحت تأثیر "عوامل طرف عرضه" و "عوامل طرف تقاضا" قرار دارد (Klerk & Leeuwis, 2009; Edler & Georghiou, 2007; Mowery, 1992) به‌علاوه، موفقيت نهادهاي فوق تحت تأثیر عوامل و سازوكارهاي دروني آنها نيز ميباشد (Munkongsujarit & Srivannaloom, 2011). يعني هرچه اين عوامل دروني مساعدتر و اين سازوكارها روان‌تر و كاراتر باشند، احتمال موفقيت فنبازار بيشتر خواهد بود. از طرف ديگر، از آنجا كه نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری و به‌طور خاص فنبازار، در خلأ عمل نمي‌كنند، مي‌توان گفت كه تحت تأثیر شرايط محيطي نيز قرار دارند؛ به عبارت ديگر، موفقيت فن‌بازارها به مساعد بودن عوامل محيط بيروني نيز بستگي دارد (حسيني و سهرابي، 1382؛ موحدي و طباطبائي، 1389). اين عوامل محيطي كه شامل عوامل سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فناوریك مي‌باشند، اولاً ممكن است به‌صورت مستقيم بر عملكرد فن‌بازارها تأثیرگذارند و ثانياً ممكن است به‌صورت غيرمستقيم و با تأثيرگذاري بر طرف عرضه، طرف تقاضا و سازوكارهاي دروني فن‌بازارها، عملكرد آنها را تحت تأثیر قرار داده و موفقيت يا عدم موفقيت آنها را رقم بزنند.
به اين ترتيب، چارچوب نظري يا مفهومي تحقيق حاضر از 5 مفهوم (متغیر) اصلي به شرح زير تشكيل گردید:
موفقيت فنبازار: كه منظور از آن بالا بودن كميت و كيفيت مبادلات فناوری انجام شده از طريق فنبازار در يك دوره زماني مشخص است؛
عوامل طرف عرضه: كه به كليه عوامل مؤثر بر عرضۀ فناوری توسط اشخاص حقيقي و حقوقي در فنبازار اشاره دارد؛
عوامل طرف تقاضا: كه به كليه عوامل مؤثر بر تقاضاي فناوری در فنبازار اشاره دارد؛
عوامل و سازوكارهاي دروني: منظور از این موارد، كليۀ عواملي است كه طرف عرضه را به طرف تقاضا متصل كرده و موجب تسهيل مبادلات فناوری ميشوند؛
عوامل محيطي: منظور از اين عوامل، عواملي غير از عوامل طرف عرضه و تقاضا است كه با تأثیر نهادن بر طرف عرضه، طرف تقاضا و سازوكارهاي دروني و يا به‌طور مستقيم بر موفقيت فنبازار تأثیر مي‌‌گذارند.
در اينجا لازم است اشاره شود كه تدوين چارچوب مفهومي يا نظري شامل چهار گام اصلي است (Ticehurst& Veal, 2000):
گام اول: شناسايي مفاهيم؛
گام دوم: تعريف مفاهيم؛
گام سوم: مشخص كردن روابط بين مفاهيم؛
گام چهارم: عملياتي كردن (قابل اندازهگيري كردن) مفاهيم.
شكل 1-3 مراحل توسعه چارچوب نظري يا مفهومي را نشان ميدهد.
15008641091920038830256953252- تعریف مفاهیم002- تعریف مفاهیم243055738101- شناسایی مفاهیم01- شناسایی مفاهیم
611282184154- عملیاتی کردن مفاهیم004- عملیاتی کردن مفاهیم
23802692363114- تعیین روابط بین مفاهیم004- تعیین روابط بین مفاهیم
شكل1-3 مراحل توسعه چارچوب نظري يا مفهومي
با توجه به آنچه گفته شد، گام‌هاي اول و دوم؛ یعنی شناسايي و تعريف مفاهيم، برداشته شدند. از سوي ديگر با توجه به مطالبي كه در مورد تأثیر متغيرهاي مستقل تحقيق بر متغير وابسته در ابتداي اين بخش گفته شد، روابط بين متغيرهای اصلی (مفاهيم) مطابق شكل 2-3 در نظر گرفته شد.
57882058552 سیاست‌هاطرف عرضهموفقيت فن‌بازارطرف تقاضا00 سیاست‌هاطرف عرضهموفقيت فن‌بازارطرف تقاضا
1757045108585شکل2-3. طرح اولیۀ روابط متغیرها00شکل2-3. طرح اولیۀ روابط متغیرها
این طرح اولیة روابط بین متغیرها از نظرات موري استنتاج گردید. با توجه به نظر موري به‌طورکلی براي توسعه نوآوري (شامل اكتساب فناوری و فروش فناوری) بايد به دو طرف عرضه فناوری و تقاضاي فناوری توجه نمود و سياست‌هايي را براي اين دو طرف اتخاذ كرد (Mowery 1992).
علاوه بر اين مؤلفان ديگري بر اهميت توجه به دو طرف عرضه و تقاضا در ارتباط با نهادهاي ميانجي (شامل فنبازار) تأكيد كردهاند كه از آن جمله مي‌توان به (Johnson, 2008)، (Edler & Georghiou, 2007)، (Klerkx & Leeuwis, 2009) و (حسيني و سهرابي 1382) اشاره كرد.
به‌علاوه، آنگونه كه ادبيات مديريت استراتژيك نشان ميدهد (مثلاً David, 2000)، عملكرد و موفقيت نهادها تحت تأثیر عوامل محيط داخلي و خارجي قرار دارد؛ همچنین، برخي مقالات مرتبط با نهادهاي ميانجي و فنبازار نيز مشخصاً به تأثیر عوامل داخلي و خارجي اشاره كردهاند كه مي‌توان از (Munkongsujarit & Srivannadloon, 2011)، (Bidault, fischer1994) و (موحدي و طباطبايي 1389) نام برد.
center590164سازوکارهای داخليطرف عرضهموفقيت فن‌بازارعوامل خارجيطرف تقاضا00سازوکارهای داخليطرف عرضهموفقيت فن‌بازارعوامل خارجيطرف تقاضابا توجه به مطالب مطروحه در تحقیقات فوق، روابط بین متغیرهای این تحقیق را میتوان به‌صورت شکل 3-3 تبیین کرد:
367861121824600
شکل 3-3 ارتباط متغیرها در مدل‌های ساختاری
باید توجه داشت که منظور از "طرف عرضه"، نهادهايي همچون بنگاهها، مراكز تحقيقاتي و دانشگاه‌ها است كه فناوری را در فنبازار عرضه مي‌كنند و منظور از "عوامل طرف عرضه" عواملي است كه بر عرضۀ فناوری توسط اين عرضه‌كنندگان بالقوه تأثیر مي‌گذارد. با توجه به ادبيات مديريت فناوری اين عوامل شامل جذابيت (انگيزه) و توانمندي (منابع) است؛ همچنين "طرف تقاضا" به نهادهاي متقاضي فناوری – عمدتاً بنگاهها- اشاره دارد و منظور از "عوامل طرف تقاضا" نيز عواملي مثل نياز، انگيزه و منابع است كه منبعث از ادبيات ميباشد (Tschirky, 1998) ؛ همچنین، در پژوهشی که در داخل کشور انجام‌شده برای سازوکارهای داخلی و عوامل خارجی، شاخصها و ابعادی در نظر گرفته‌شده است (خداد حسینی 1388).
با توجه به آنچه گفته شد، طرح تحقیق مطابق شکل 4-3 تکمیل گردید. این شکل رابطۀ علّي بين متغيرها در دياگرام مسير را نیز نشان میدهد. بر این اساس، تغيير در محيط خارجي موجب تغيير در محيط داخلي، طرف عرضه و طرف تقاضا ميشود كه تغيير در این موارد نيز به‌نوبۀ خود موجب تغيير در ميزان موفقيت فنبازار مي‌گردد.
2-1-3-3 بررسی اکتشافی (مصاحبه)
در این بخش از پژوهش، برای تکمیل مرور ادبیات موضوع در تعیین عوامل مؤثر بر فنبازارهای دفاعی و نیز بررسی موفقیت فنبازارهای گذشتۀ بخش دفاع، از ابزار مصاحبه استفاده گردید. بدین منظور با 14 نفر از خبرگان دفاعی و دست‌اندرکاران فنبازارهای گذشته مصاحبه عمیق به عمل آمد؛ سپس، این مصاحبه‌ها مکتوب شد و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا و به شیوهای که در ادامه توضیح داده میشود، تحلیل گردید.
طبق تعریف، تحلیل محتوا عبارت است از یک روش تحقیق سیستماتیک برای تحلیل اطلاعات موجود در یک متن به شیوهای استاندارد و به‌گونه‌ای که محقق را قادر سازد تا مطالبی را از اطلاعات موجود در متن استنباط کند (1995 , Weber). در تحلیل محتوا، محقق به دسته‌بندی ایده‌های کلیدی موجود در یک متن میپردازد. در ادبیات تحلیل محتوا، به گام‌های مختلفی برای انجام این نوع تحلیل اشاره‌شده است. در این پژوهش، با استفاده از روش ارائه‌شده توسط دفتر حسابداری عمومی ایالات‌متحده (1996 , GAO) گام‌های زیر برای تحلیل محتوای مصاحبه‌های انجام‌شده برداشته شد:
1) تعریف متغیرها و دسته‌بندی آنها
برای تعریف متغیرهای پژوهش، باید به سؤال یا سؤال‌های تحقیق توجه کرد؛ به عبارت دیگر، متغیرهای پژوهش مستقیماً از سؤال‌های تحقیق ناشی میشوند. با این حال، در عمل، تعریف متغیرهای تحقیق به دو مرحله قابل تقسیم است: مفهوم‌سازی متغیر و مشخص کردن دسته‌بندی‌های آن. مفهوم‌سازی یک متغیر به معنای مشخص کردن موضوعات، چیزها و یا رویدادهای است که تغییر میکنند و به ما کمک میکنند تا به سؤال تحقیق پاسخ دهیم
در این پژوهش، با توجه به سؤال‌های تحقیق، دو مفهوم مختلف مطرح میباشد. مفهوم اوّل، "موفقیت فنبازارهای گذشته" و مفهوم دوّم ، "عوامل مؤثر در موفقیت فنبازار" است.
از سوی دیگر، دسته‌بندی متغیرها به معنی جداکردن یک موضوع، یک چیز یا یک رویداد از موضوعات، چیزها یا رویدادهای دیگر از طریق قرار دادن آنها در دسته‌های محدود است؛ بنابراین، در تحلیل محتوا برای تعریف کامل یک متغیر باید دسته‌های آن را مشخص نمود؛ همچنین، باید جامع و مانع باشد. امّا اینکه تعداد دسته‌ها چه باشد بستگی به متغیر دارد. برخی متغیرها دارای دسته‌های مشخصی هستند؛ مثلاً روزهای هفته را میتوان به هفت دسته (شنبه تا جمعه) و یا دو دسته (روزهای کاری و آخر هفته) تقسیم کرد. در سایر موارد، تعداد دسته‌ها بر اساس سؤال تحقیق و با قضاوت محقق مشخص میشود.
در این پژوهش برای مفهوم اول (موفقیت فنبازارهای گذشته)، سه دسته (کاملاً موفق، تا حدودی موفق و ناموفق) انتخاب شد. در مورد مفهوم دوّم (عوامل مؤثر در موفقیت فنبازار) با توجه به ادبیات موضوع پنج دسته (طرف عرضه، طرف تقاضا، سازوکار درونی، عوامل محیطی و سایر عوامل) در نظر گرفته شد. لازم است اشاره شود که چهار دسته اول (طرف عرضه، طرف تقاضا، سازوکار درونی و عوامل محیطی) همان‌های هستند که از مرور ادبیات حاصل شدند و دسته آخر (سایر عوامل) از آن جهت اضافه شد که اگر عامل یا عوامل دیگری - غیر از آنچه از ادبیات حاصل شد – وجود دارد، شناسایی شود.
2) تعریف سند و روش نمونهگیری
در این گام لازم است اسنادی که قرار است مورد تحلیل محتوا قرار گیرند مشخص‌شده و روشی برای نمونهگیری از آنها تعیین گردد. در این پژوهش، متن مکتوب هر یک از مصاحبه‌های انجام‌شده به‌عنوان یک سند در نظر گرفته شد؛ همچنین، با توجه به پایین بودن تعداد این مصاحبه‌ها، از نمونهگیری پرهیز گردید؛ زیرا نمونهگیری زمانی ضروری است که حجم بالایی از مستندات در کار باشد. به این ترتیب از مسئله تعمیم نمونه به جامعه هم پرهیز شد.
3) تعریف واحد ثبت
پس از تعیین متغیرها و متون، نوبت به تعریف واحد ثبت میرسد. واحد ثبت، بخشی از متن است که محقق باید آن را به یکی از دسته‌ها نسبت دهد. طبق نظر وبر، معمولاً از شش نوع واحد ثبت استفاده میشود که عبارتند از: کلمه، مفهوم کلمه، پاراگراف، تم و متن کامل.
در پژوهش حاضر، از پاراگراف به‌عنوان واحد ثبت استفاده شد و در مواردی که یک پاراگراف حاوی دو یا چند مفهوم بود (مثلاً مصاحبه‌شونده هم به‌طرف عرضه و هم به‌طرف تقاضا به‌عنوان عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار اشاره کرده بود)، دو یا چند کد به آن تخصیص داده شد تا به این ترتیب از مسئله عدم پایایی در کدگذاری جلوگیری شود. این کدها در فصل بعد در جداول (1-4) و (2-4) مشخص‌شده است.
4) طرح تحلیل
آخرین گام از تحلیل محتوا، تهیه و اجرای طرحی برای تحلیل است. این طرح، دادهها را به سؤال تحقیق ربط میدهد. در اکثر موارد، این کار به‌صورت بررسی حضور یا عدم حضور متغیرها در متن، بررسی فراوانی متغیرها، بررسی شدت متغیرها در متن و یا بررسی هویت مکانی یا زمانی (مثلاً بررسی قرار گرفتن یک متن در جای خاصی از صفحه روزنامه یا بررسی زمان پخش یک متن از رادیو) انجام میشود.
طرح تحلیلی که برای این پژوهش در نظر گرفته شد، شامل بررسی حضور یا عدم حضور و فراوانی متغیرهای موردنظر بود؛ به این ترتیب که اشاره (یا عدم اشاره) مصاحبه‌شوندگان به هریک از متغیرها و همچنین فراوانی این اشارات، مورد بررسی قرار گرفت.
5) روایی و پایایی تحلیل محتوا
مقولات روایی و پایایی در تحلیل محتوا نیز مشابه سایر روش‌های تحقیق است. از نظر پایایی، تحقیقی که به روش تحلیل محتوا انجام‌شده باشد باید دارای سه ویژگی باشد (2013 , Busch):
الف) ثبات؛ بدین معنا که اگر محقق دادههای مشخصی را که قبلاً کد کرده است دوباره کد کند، نتیجه کار یکسان باشد.
ب) قابلیت تولید دوباره؛ بدین معنا که اگر افراد مختلفی به دسته‌بندی مطالب بپردازند، نتیجه کار آنها یکسان باشد.
ج) دقت؛ بدین معنا که دسته‌بندی مطالب یک متن طبق استاندارد یا ضوابط معینی انجام شود.
از طرف دیگر، تحلیل محتوا در صورتی دارای روایی است که دارای ویژگیهای زیر باشد:
الف) دسته‌بندی‌های انجام‌شده و نتیجهگیریها باهم مرتبط باشند. به‌عنوان نمونه، در دسته‌بندی حیوانات، اگر نتیجه‌گیری کردیم که در متن 15 بار کلمه "شیر" تکرار شده، باید همۀ شیرها همان معنای حیوان را القا کنند، نه معنای لبنیات یا وسیله قطع آب را؛ بنابراین، توجه به کلمات هم‌معنی، توجه به تکرار کلمات (اینکه اهمیت بار دوم با بار اول یکسان باشد یا نه) و توجه به معانی متفاوت یک کلمه ضرورت دارد) ؛
ب) نتایج، قابلیت تعمیم به نظریه (تئوری) داشته باشند. [یعنی اینکه مثلاً در این پژوهش از تحلیل و دسته‌بندی مصاحبه‌ها بتوان به نظریه عمومی درباره عوامل موفقیت فنبازار رسید]. تعمیم‌پذیری، خود به دو عامل بستگی دارد: اول به اینکه دستهبندیها چگونه انجام شود و دوم اینکه چقدر این دستهبندیها قابل اتکا باشد. در پاسخ به این دو شرط میتوان گفت که دسته‌بندی باید به‌گونه‌ای تعریف شود که متغیر موردنظر را به درستی بسنجد (یعنی دقّت داشته باشد) و بدین منظور باید قواعدی مشخص کرد تا دسته‌بندی و کدگذاری به‌صورت یکسان (توسط افراد مختلف) و ثابت (در طول زمان) انجام گیرد. این در حقیقت همان مفهوم روایی است.
در این تحقیق برای اطمینان از روایی و پایایی اقدامات زیر صورت گرفت:
1). قواعدی برای دسته‌بندی و کدگذاری متغیرها مشخص گردید؛ بدین معنا که اگر در پاراگرافی مصاحبه‌شونده به موفقیت یا عدم موفقیت فنبازار دفاعی اشاره کرد، عامل یا عوامل موردنظر مصاحبه‌شونده، مشخص و کدگذاری شد و سپس فراوانی این عوامل (متغیرها) در متن بررسی گردید؛ همچنین، در هر پاراگراف، موفقیت یا عدم موفقیت فنبازار دفاعی نیز کدگذاری و فراوانی آنها مشخص شد.
2). در اجرای این قواعد و کدگذاری و سنجش فراوانی متغیرها، کمال دقّت به عمل آمد تا نیت و منظور واقعی مصاحبه‌شوندگان درک و منعکس شود. جداول (1-4)، (2-4)، (3-4) و (4-4) در فصل بعد، نتایج این اقدام (کدگذاری و سنجش فراوانی عوامل و میزان موفقیت فنبازارهای گذشته در متن مصاحبه‌ها) را نشان میدهند.
3). برای بررسی پایایی تحقیق، محقق یکی از همکاران خود را برای همکاری دعوت کرد. کل متن مصاحبه شامل 127 پاراگراف توسط این همکار به‌عنوان ارزیاب دوم کدگذاری شد و فراوانی عوامل مورد سنجش قرار گرفت؛ سپس، نتیجۀ کار با نتیجۀ کار محقق (به‌عنوان ارزیاب اول) مقایسه شد. جدول (5-4) در فصل بعد، نتایج مقایسه کدگذاری‌های ارزیابان را نشان میدهد.
برای اطمینان از پایایی کار، ضریب کوهن به شرحی که در فصل بعد آمده برابر با 88/0 محاسبه شد. شایان ذکر است که اکثر پژوهشگران ضریب بالاتر از 61/0 را قابل قبول و ضریب بالاتر از 81/0 را عالی می‌‌‌دانند.
با توجه به موارد فوق و شرحی که در فصل بعد آمده، میتوان گفت که تحلیل محتوای مصاحبه‌های انجام‌شده از روایی و پایایی بسیار مطلوبی برخوردار بوده است.
2-3-3. عملياتي كردن (سنجش) مفاهيم
آخرین گام تدوین چارچوب نظری یا مفهومی را عملياتي كردن (قابل اندازهگيري كردن) مفاهيم تشکیل میدهد. در این راستا لازم بود برای سنجش متغیرهای مکنون از متغيرهاي آشكار (قابل مشاهده) استفاده گردد و مشخص شود که هریک از متغیرهای پنهان باید چگونه اندازه‌گیری شوند؛ به عبارت دیگر، باید مشخص می‌‌شد که مدل سنجش متغیرهای پنهان از نوع ترکیبی است یا انعکاسی. در ادبیات موضوع به معیارهای برای تشخیص ترکیبی یا انعکاسی بودن شاخصها اشاره شده است. از جملة این معیارها که برای ساختار انعکاسی طرح گردیده است میتوان به موارد زیر اشاره نمود (حنفیزاده 1389):
مسیرعلّی از ساختار به شاخصها است
تغییرات در شاخصها نباید موجب تغییرات در ساختار بشود
شاخصها تعویضپذیرند (عوض یا حذف شوند)
تغییر در یک شاخص میتواند موجب تغییر در سایر شاخصها شود.
342900210185سازوکارهای داخلیطرف عرضهعوامل خارجیطرف تقاضانمايش فناوريمشاورهداورياطلاع‌يابي و اطلاعرساني سياسياقتصادياجتماعيفناورانهانگیزهتوانمندینيازمنابعانگيزهشکل 4-3. طرح تکمیل شده تحقیق00سازوکارهای داخلیطرف عرضهعوامل خارجیطرف تقاضانمايش فناوريمشاورهداورياطلاع‌يابي و اطلاعرساني سياسياقتصادياجتماعيفناورانهانگیزهتوانمندینيازمنابعانگيزهشکل 4-3. طرح تکمیل شده تحقیق
4383652647510موفقيت فنبازار00موفقيت فنبازار
73971152549525كميت مبادله00كميت مبادله73958453413760كيفيت مبادله00كيفيت مبادله69297552732405006891020327723500
با توجه به معیارهای فوق، مدل سنجش متغیرهای پنهان این تحقیق از نوع انعکاسی است. براي مثال برای موفقيت فنبازار با توجه به اهدافي كه فنبازار دنبال مي‌كند از دو متغير كميت (تعداد مبادلات و حجم ریالي مبادلات) و كيفيت (رضايت طرف عرضه و رضايت طرف تقاضا) استفاده گردید.
چنانكه ملاحظه ميشود مدل سنجش از نوع انعكاسي است زيرا مسير علّي از سازه (موفقيت فنبازار) به سمت شاخصها ميباشد. به همين ترتيب براي ساير متغيرهاي پنهان نيز متغيرهاي آشكار و مدل سنجش انعكاسي در نظر گرفته شد.
center237044موفقيت فنبازار کمیت مبادلهكيفيت مبادلهتعداد مبادلاتحجم ريالي مبادلاترضايت طرف عرضهرضايت طرف تقاضا00موفقيت فنبازار کمیت مبادلهكيفيت مبادلهتعداد مبادلاتحجم ريالي مبادلاترضايت طرف عرضهرضايت طرف تقاضا
شکل 5-3. متغیرهای کمیت و کیفیت موفقیت فنبازار
چنانکه اشاره شد، در این گام از توسعة چهارچوب نظری، به عملياتي كردن (قابل اندازهگيري كردن) مفاهيم پرداخته شد. نتایج اين كار که با استفاده از شاخصهای مطرح در ادبیات انجام گردید، در ستون چهارم جدول (2-3) مشخص شده است. برای اطمینان از مناسب بودن شاخصهای حاصل از مرور ادبیات برای سنجش متغیرهای فنبازار دفاعی، ابتدا نظر 5 نفر از خبرگان علمی پرسیده شد و شاخصهای به موارد مستخرج از ادبیات اضافه گردید. سپس نظر یک گروه 15 نفره از خبرگان بخش دفاع با استفاده از "پرسشنامه بررسی شاخصها" پرسیده شد. جدول (3-3) نتایج این پرسشنامه و مناسب بودن شاخصها را نشان میدهد. ستون اول جدول، متغیر مورد نظر، ستون دوم، شاخصهای مربوط به هر متغیر و ستون سوم، میانگین مناسب بودن هر شاخص را از نظر خبرگان علمی بخش دفاع و بر مبنای مقیاس لیکرت یک تا پنج (1= کاملاً مخالف و 5= کاملاً موافق) نشان میدهد. در ادامۀ کار، شاخصهای این جدول مبنای طراحی و تدوین پرسشنامه قرار گرفت.
جدول (2-3). عملياتي كردن مفاهيم
رديفمفهوم/ متغيرسنجهتعريف عملياتيادبيات مرتبط1موفقيت فن‌بازاركميت مبادلهتعداد فناوريهاي مبادله شدهحجم ریالی فناوريهاي مبادله شدهMunkongsujarit & Srivannaboon (2011)موحدي و طباطبايي (1389)كيفيت مبادلهرضايت طرفين از مبادلات فناوريرضايت طرفين از سازوکارها2طرف عرضهانگيزهنمرۀ شدت تلاش براي فروش فناوري بر اساس مقیاس لیکرتEdler &Georghiou (2007)Mowery (1992)Klerk & Leeuwis (2009)حسيني و سهرابي (1382)عملکردتعداد فناوريهاي عرضه شدهتوانمنديميزان (تعداد) فناوريهاي عرضه شده3طرف تقاضانيازنمرۀ شدت نياز متقاضيان به فناوري بر اساس مقیاس لیکرتEdler &Georghiou (2007)Mowery (1992)Klerk & Leeuwis (2009)حسيني و سهرابي (1382)انگيزهنمرۀ شدت تلاش براي خريد فناوري بر اساس مقیاس لیکرتمنابعنمرۀ ميزان برخورداری متقاضي از منابع مالی براي خريد فناوري بر اساس مقیاس لیکرت4سازوكارهاي داخلياطلاع‌يابي و اطلاع‌رسانيكيفيت و كميت اطلاع‌يابي و نمرۀ اطلاعرساني (شناسايي و معرفي فناوريهاي قابل فروش) بر اساس مقیاس لیکرتMunkongsujarit & Srivannaboon (2011)Edler &Georghiou (2007)حسيني و سهرابي (1382)نمايش فناورينمرۀ كميت و كيفيت نمايش فناوري بر اساس مقیاس لیکرتارائه مشاورهنمرۀ كيفيت و كميت مشاوره بر اساس مقیاس لیکرتداورينمرۀ كيفيت و كميت داوري بر اساس مقیاس لیکرت5عوامل خارجیسياسينمرۀ شدت تأثیر عوامل سياسي (همچون تحريم‌ها و مخاصمات بين‌المللي) و نمرۀ شدت تأثیر سياستهاي ملي و دفاعي بر اساس مقیاس لیکرتحسيني و سهرابي (1382)موحدي و طباطبائي (1389)اقتصادينمرۀ شدت تأثیر عوامل اقتصادي (همچون نرخ ارز و كمبود منابع مالی) بر اساس مقیاس لیکرتاجتماعينمرۀ شدت تأثیر هنجارهاي اجتماعي بر اساس مقیاس لیکرتفناورانهنمرۀ شدت تأثیر تغييرات فناوریك بر اساس مقیاس لیکرت
جدول (3-3). نتایج پرسشنامۀ مناسب بودن شاخصها
مفهومشاخصمیانگین پاسخها*موفقيت فن‌بازارتعداد فناوريهاي مبادله شده بين صنايع دفاعي4.93حجم ریالی فناوريهاي مبادله شده بين صنايع دفاعي4.86رضايت صنايع عرضه‌كننده فناوري از مبادلات3.60رضايت صنايع متقاضي فناوري از مبادلات3.20رضايت صنايع از سازوكارهاي داخلي فنبازار3.40عوامل طرف عرضهشدت تلاش صنايع براي عرضه فناوري در فنبازار4.86تعداد فناوريهاي عرضه‌شده توسط صنايع در فنبازار4.93توانمندي صنايع براي عرضه فناوري در فنبازار4.13عوامل طرف تقاضاشدت نياز صنايع به فناوريهاي عرضه‌شده در فنبازار4.93شدت تلاش صنايع براي خريد فناوري از طريق فنبازار4.06ميزان برخورداري صنايع از منابع لازم براي خريد از فنبازار4.40عوامل (سازوكارهاي) داخلي فن‌بازاربرخورداری از سازوكارهاي شناسايي و معرفي فناوريهاي قابل‌فروش3.80برخورداری از سازوكارهاي اطلاعرساني و معرفي فناوريهاي قابل‌خرید4.33برخورداری از توانايي ارائه مشاوره تخصصي به خريداران و فروشندگان بالقوه فناوري3.26برخورداری از توانايي قيمت‌گذاري عادلانه فناوري4.26عوامل خارجيعوامل سياسي همچون تحريم‌ها و مخاصمات بين‌المللي3.80عوامل سياستي همچون سياستهاي ملي و دفاعي كشور3.20سياستهاي بالادستي (يعني سياست‌هايي كه توسط ستاد كل و ودجا دنبال شده است)4.26عوامل اقتصادي همچون نرخ ارز و كمبود منابع مالي در نهادهاي دفاعي3.80عوامل اجتماعي و فرهنگي همچون تمايل به خريد اجناس خارجي3.40عوامل فناورانه همچون تغييرات شديد و مستمر فناوري3.33
* 1= کاملاً مخالف 2، = مخالف، 3= قابل‌قبول، 4= کاملاً موافق و 5= کاملاً موافق
3-3-3. روش گردآوری دادهها
گردآوری دادهها عبارت است از فراهم ساختن اطلاعاتی که مبنای تحلیل را فراهم میکند. معمولاً گردآوری دادهها را میتوان به دو دسته تقسیم کرد: اطلاعات آرشیوی (مطالعات کتابخانهای) و اطلاعات میدانی. در این تحقیق از روش مطالعات کتابخانهای (کتب، مقالات، وب‌سایت‌ها و ...) برای بررسی ادبیات تحقیق و از روش مطالعات میدانی برای تبیین مدل تحقیق استفاده شد. در مطالعات میدانی از روش‌های گوناگونی استفاده میشود که در این تحقیق از دو ابزار عمده؛ یعنی مصاحبه و پرسشنامه استفاده شد.
4-3-3. ابزار گردآوری دادهها
چنانکه اشاره شد، در این تحقیق از دو ابزار مصاحبه و پرسشنامه استفاده گردید. در ابتدا برای تکمیل مرور ادبیات موضوع و در تعیین عوامل مؤثر بر فنبازارهای دفاعی و نیز بررسی موفقیت فنبازارهای گذشتۀ بخش دفاع از ابزار مصاحبه استفاده شد. بدین منظور با 14 نفر از خبرگان و دست‌اندرکاران فنبازارهای دفاعی گذشته مصاحبه عمیق به عمل آمد؛ سپس، این مصاحبه‌ها مکتوب شد و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا و به شیوهای که قبلاً اشاره شد تحلیل گردید.
در ادامه از ابزار پرسشنامه استفاده شد. در واقع، ابزار اصلی گرداوری دادهها در این تحقیق پرسشنامه بود. پرسش‌نامه‌ها معمولاً از 2 بخش اصلی تشکیل میشوند. بخش اول شامل سؤال‌های جمعیت شناختی و بخش دوم شامل سؤال‌های نگرشی میباشد. سؤال‌های جمعیت شناختی به خصوصیات کلی پاسخدهندگان میپردازد و سؤال‌های نگرشی با هدف کشف دیدگاهها، نظرات و ادراک پاسخدهندگان نسبت به ابعاد و مؤلفههای مدل مفهومی تنظیم‌شده است. برای اندازه‌گیری نگرش پاسخدهندگان، مقیاس لیکرت در نظر گرفته شد. مقیاس لیکرت از جمله رایج‌ترین مقیاس‌های اندازه‌گیری نگرش است که از مجموعهای منظم از گویه‌ها (عبارات) که به ترتیب خاصی تدوین شده است، ساخته میشود. این گویه‌ها حالات خاصی از پدیده‌ها یا متغیرهای مورد اندازه‌گیری را به صورتی که از لحاظ ارزش اندازه‌گیری دارای فاصله مساوی باشند، مشخص میکند (سرمد و همکاران، 1385). در پرسشنامه این تحقیق از طیف پنج گزینهای لیکرت استفاده شد. بخش اول پرسشنامه به مشخصات پاسخدهنده (سؤال‌های جمعیت شناختی) اختصاص یافت و در بخش دوم پرسشنامه به سؤال‌های نگرشی پرداخته شد. در این بخش بر اساس ابعاد مؤثر بر موفقیت فنبازار دفاعی 4 دسته سؤال طراحی شده است. یک دسته سؤال برای سنجش موفقیت فنبازار و یک دسته سؤال نیز برای آزمون مستقیم مدل به پرسشنامه افزوده شده است. پیوست شماره (1)، پرسشنامه تحقیق را نشان میدهد.
5-3-3. پایایی و روایی ابزار سنجش
در بخشهای قبلی، پایایی و روایی تحلیل محتوای مصاحبه‌های انجام شده مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این بخش به پایایی و روایی پیمایش پرسشنامهای پرداخته میشود.
مفهوم روایی به این سؤال پاسخ میدهد که ابزار سنجش تا چه حد خصیصه مورد نظر را می‌‌‌سنجد. بدون آگاهی از روایی ابزار سنجش نمیتوان به‌دقت دادههای حاصل از آن اطمینان داشت. ابزار سنجش ممکن است برای اندازه‌گیری یک خصیصه ویژه دارای اعتبار باشد، در حالی که برای سنجش همان خصیصه بر روی جامعه دیگری از هیچ‌گونه اعتباری برخوردار نباشد. در ادبیات موضوع برای تعیین روایی ابزار سنجش به روش‌های متعددی از قبیل روش روایی محتوا، روش روایی ملاکی و روش روایی سازه اشاره‌شده است. در اين تحقيق براي تعيين روايي پرسشنامه از روش روايي ظاهري (مؤمنی، 1386) و روش روايي محتوا استفاده شد.
روايي محتوايي پرسشنامه، نوعي از روايي است که به‌طور معمول براي بررسي اجزاي تشکيل‌دهنده يک پرسشنامه بکار برده ميشود؛ در واقع اين نوع روايي به سؤال‌های تشکيل‌دهنده پرسشنامه بستگي دارد. اگر سال‌ها معرف ويژگي‌هايي باشند که محقق قصد اندازهگيري آنها را دارد، آزمون داراي روايي محتوا است. اين روايي به‌طور معمول توسط افراد متخصص در موضوع مورد مطالعه تعيين ميشود.
در تحقيق حاضر، براي بررسي روايي محتوايي پرسشنامه از نظرات 5 نفر از اساتيد و متخصصان مديريت که با مفهوم فنبازار آشنا بودند استفاده شد. براي اين منظور جلساتي با اين افراد تشکيل شد و روايي محتوايي پرسشنامه مورد بررسي قرار گرفت. در نتيجه اين مباحث، تغييراتي در جهت اصلاح و اعتباربخشي به پرسشنامه صورت گرفت.
براي تعيين روايي ظاهري پرسشنامه نيز از نظرات شش نفر از خبرگان استفاده شد و سؤالات به‌گونه‌اي اصلاح و تدوين شدند که به‌طور دقيق همان مفهوم مورد نظر محقق را مورد سؤال قرار دهند. شایان ذکر است که برای بررسی روایی پرسشنامه تحقیق، پرسشنامهای نیز طراحی شد ولی با توجه با پایین بودن تعداد پاسخدهندگان بالقوه از توزیع آن خودداری شد.
بعد از بررسي روايي محتوايي و ظاهري پرسشنامه، براي آنکه ابهامات و اشکالات احتمالي برطرف گردد، پرسشنامه برای تکمیل در اختيار يک گروه پنج‌نفره از جامعه هدف قرار گرفت و پرسشنامه بر اساس نتايج و نظرات اين گروه جهت توزيع نهايي شد.
پايايي يا قابليت اعتماد که يكي از ويژگيهاي فني ابزار سنجش است عبارت است از احتمال اينكه اطلاعات جمعآوری شده در يك بررسي آماري را بتوان در صورت تكرار بررسي در زمان ديگر دوباره به دست آورد. به بيان ديگر يك ابزار سنجش (پرسشنامه) زماني اعتمادپذير است كه با تكرار آزمون، نتايج مشابهي به دست دهد.
در واقع، پايايي بيانگر اين مفهوم است که پرسشنامه در شرايط يکسان تا چه اندازه نتايج يکساني را به دست ميدهد. براي سنجش پايايي ابزار سنجش از روش‌هاي مختلفي همچون روش آلفاي کرونباخ، روش بازآزمایی، روش آزمونهای همتا، روش کودر-ریچاردسون و روش دو نيم کردن استفاده ميشود. در اين تحقيق از روش آلفاي کرونباخ استفاده شد.
روش آلفاي کرونباخ براي محاسبه هماهنگي دروني ابزارهای سنجش از قبیل پرسش‌نامه‌ها يا آزمون‌هايي كه خصيصه‌هاي مختلفی را اندازهگيري مي‌كنند به كار مي‌رود. براي محاسبه ضريب آلفاي كرونباخ ابتدا بايد واريانس نمره‌هاي هر زيرمجموعه از سؤال‌های پرسشنامه و همچنین واريانس كل را محاسبه نمود. سپس با استفاده از فرمول زير مقدار ضريب آلفا را محاسبه كرد.
ra=JJ-1 (1-Sj2S2)
در اين فرمول:
J : تعداد زیرمجموعه سؤال‌های پرسشنامه يا آزمون
Sj2 : واريانس زير آزمون jام
S2 : واريانس كل آزمون
دامنه ضريب آلفاي كرونباخ از صفر (عدم ارتباط) تا 1+ (ارتباط كامل) است. در صورتي‌كه آلفاي كرونباخ محاسبه شده بالاتر از 7/0 باشد آزمون از پايايي قابل قبولي برخوردار است.
بر اين اساس، پايايي پرسشنامه با استفاده از نرمافزار SPSS بررسي شد. جدول (4ـ3) آلفاي کرونباخ را برای هر گروه از سوال‌ها نشان میدهد. نتايج به دست آمده حاکی از آن است که برای همۀ گروه‌ها آلفا بیشتر از 7/. است یعنی از پایایی بالایی بر خوردارند. تنها استثنا، گروه عوامل طرف تقاضا است که آلفای آن 692/. بوده که آن هم در حد قابل قبول میباشد.
جدول (4-3). بررسي پايايي پرسشنامه به تفکيک هر زيرمجموعه
مفهومبعدسوالاتتعداد سؤالتعداد دادهآلفاي کرونباخموفقیت فن‌بازارکمیت مبادلاتQ1-Q22142832/.کیفیت مبادلاتQ3-Q53142709/.عوامل موفقیت فن‌بازارعوامل طرف عرضهQ6-Q83142811/.عوامل طرف تقاضاQ9-Q113142692/.سازوكارهاي داخلي فنبازارQ12-Q154142802/.عوامل خارجيQ16-Q216142786/.سؤال‌هاي عموميQ22-Q276142794/.کل مفاهیمهمۀ ابعادQ1-Q2727142740/.
همچنین برای کل پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ برابر با 740/. محاسبه شد که حاکی از پایایی ابزار پرسشنامه است.
6-3-3. جامعه و نمونۀ آماری
جامعۀ آماري اين تحقيق شامل کلیۀ افرادی است که در برگزاری فنبازارهای دفاعی مشارکت داشته و یا به نحوی با این مکانیزم و نتایج آن آشنا بودهاند. یادآوری میشود که افراد متعددی از درون بنگاههاي دفاعی در فعالیتهای همچون شناسایی و معرفی فناوری دخالت داشته و در برگزاری فنبازارهای دفاعی مشارکت داشتهاند. از سوی دیگر، افرادی نیز در نهادهاي ميانجي همچون موسسۀ آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی به فعالیتهای طراحی و اجرای فنبازار اشتغال داشتهاند. به عبارت ديگر، جامعه آماري اين تحقيق از دو دسته اصلي تشکيل شده‌است؛ دستۀ اول، افرادی از بنگاههاي فعال درخرید و فروش فناوری و دسته دوم، افرادی از نهادهاي ميانجي دخیل در طراحی و اجرای فنبازار.
با توجه به موارد فوق، در توزيع پرسش‌نامه‌ها تلاش شد تا ترکيب مناسبي از اين دو بخش از جامعه آماري انتخاب شود. بر اساس برآورد انجام شده توسط مسئولان برگزاری فنبازار دفاعی، تعداد مديران و کارشناسان مرتبط در نهادهاي ميانجي حدود 20 نفر و در بنگاههاي خریدار یا فروشنده فناوری حدود 180 نفر ميباشد.
براي تعيين اندازۀ نمونه از سه روش مکمل استفاده شد. روش اول بر اساس جدول مورگان بود. بر این اساس، تعداد افراد نمونه 132 نفر برآورد گردید.
روش بعدي، محاسبه حجم نمونه از فرمول کوکران بود. این فرمول بصورت زیر است:
n=z2σ2d2
که در آن Z میزان خطای در نظر گرفته شده بر اساس آلفا (خطای نوع اوّل)، 2 σ (واریانس متغیّر مورد مطالعه) و d (خطای مجاز مورد نظر) میباشد. در این پژوهش خطای مجاز در نظر گرفته شده 1 درصد و واریانس متغیّر مورد مطالعه به شرح زیر میباشد (مومنی، 1386):
σ ≈ max(xi)-minxi6
= 5-16 = 0.667
همچنین خطای مجاز 1/. در نظر گرفته میشود. بنابراین:
n=1.962×0.66720.102≈171
بر اساس فرمول محاسبه حجم نمونه کوکران تعداد نمونه اوّلیه 171 نفر میباشد که با توجه به حجم جامعه آماری میبایست مورد بازبینی و اصلاح قرار گیرد. لذا با استفاده از فرمول تصحیح كوكران، تعداد نهایی نمونه به صورت زیر و به تعداد 93 نفر محاسبه شد:
n=n1+nN → n=1711+171200≈93
علاوه بر محاسبه حجم نمونه به وسيله فرمول فوق، با توجه به روش تحليل مورد استفاده در اين تحقيق که روش معادلات ساختاري ميباشد اندازه نمونه با تعداد روابط مورد ارزيابي در مدل مرتبط است. بر اساس منابع علمي براي اعتبار تحليل معادلات ساختاري براي هر رابطه در مدل بايد بين 5 تا 10 نمونه جمعآوري گردد(هومن، ۱۳۸4، قاسمي،1388). در اين تحقيق با توجه به اينکه 10 رابطه بين متغيرهاي مدل وجود داشت دستکم به 100 پرسشنامه احتياج بود. با این حال، وبه‌منظور اطمينان از اعتبار تحليل، بیش از 200 پرسشنامه بين جامعۀ آماري توزيع گرديد و 142 پرسشنامۀ قابل قبول جمعآوری شد.
7-3-3. روش تجزیه و تحلیل دادهها
تحلیل دادهها، فرآیند پردازش دادههای گردآوری شده برای تحلیل و ایجاد ارتباط بین دادهها میباشد. روش تجزیه و تحلیل دادهها با توجه به ماهیت دادهها و هدف تحقیق مشخص میشود. در تجزیه و تحلیل دادهها از آمار توصیفی برای توصیف و طبقهبندی دادهها و از آمار استنباطی برای آزمودن فرضیه‌ها و تعمیم یافته‌ها استفاده میشود. در این تحقیق، همان‌گونه که قبلا اشاره شد برای تحلیل دادههای گردآوری شده از طریق مصاحبه از روش تحلیل محتوا و برای تحلیل دادههای گردآوری شده از طریق پرسشنامه، از روش‌های آماری توصیفی (شاخصهای مانند: میانگین، انحراف معیار، ضریب واریانس، فراوانی و درصد) و برای تبيين روابط ميان متغيرها و آزمون مدل از مدل‌یابی معادلات ساختاری استفاده شد. مدل یابی معادلات ساختاری یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیره و به بیان دقیقتر بسط "مدل خطی کلی" است که به پژوهشگر امکان میدهد مجموعههای از معادلات رگرسیون را به صورت همزمان مورد آزمون قرار دهد. مدل‌یابی معادله ساختاری یک رویکرد جامع برای آزمون فرضیههای درباره روابط متغیرهای مشاهده شده و مکنون است که اصطلاح غالب آن، مدل یابی معادله ساختاری یا به گونه خلاصه SEM است. از نظر آذر (۱۳۸۱) نیز یکی از قویترین و مناسبترین روش‌های تجزیه و تحلیل در تحقیقات علوم رفتاری و اجتماعی، تجزیه و تحلیل چند متغیره است، زیرا این گونه موضوعات چند متغیره بوده و نمیتوان آنها را با شیوۀ دو متغیری (که هر بار یک متغیر مستقل با یک متغیر وابسته در نظر گرفته میشود) حل نمود. مدل‌یابی معادلات ساختاری یکی از اصلی‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل ساختار دادههای پیچیده و یکی از روش‌های نو برای بررسی روابط علت و معلولی است. از طریق این روش میتوان قابل قبول بودن مدل‌های نظری را با استفاده از دادههای همبستگی، غیر آزمایشی و آزمایشی آزمون کرد. این روش ضمن آنکه ضرایب مجهول مجموعه معادلات ساختاری خطی را برآورد میکند، برای برازش مدل‌های ی که شامل متغیرهای مکنون، خطاهای اندازه گیری در هر یک از متغیرهای وابسته و مستقل، علیت دو سویه، هم زمانی و وابستگی متقابل میباشد نیز مناسب است.
یکی از قدرتمندترین نرمافزارهای طراحی شده برای استفاده از این روش، لیزرل است که به‌منظور برآورد و آزمون مدل‌های معادلات ساختاری طراحی شده است. این نرم افزار با اندازه گیری همبستگی و کوواریانس، میتواند مقادیر بارهای عاملی، واریانس‌ها و خطاهای متغیرهای مکنون را برآورد یا استنباط کند و از آن میتوان برای اجرای تحلیل عاملی اکتشافی، تحلیل عاملی مرتبۀ دوم، تحلیل عاملی تاییدی و همچنین تحلیل مسیر (مدل‌یابی علت و معلولی با متغیرهای مکنون) استفاده کرد.
یکی دیگر از نرمافزارهای طراحی شده برای این کار SmartPLS و یا به‌طور خلاصه پیالاس است که بر اساس حداقل مربعات جزئی کار میکند. حداقل مربعات جزئی روش نسبتاً جدیدی برای مدلسازی معادلات ساختاری است. این روش هم برای رگرسیون تک متغیری و هم چند متغیری و با چند متغیر وابسته کاربرد دارد.
تحقيق حاضر به دنبال شناسايي و تحليل عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار و همچنین تعیین میزان اثر هریک از این عوامل بوده است. آزمون‌هايي که جهت سنجش مدل پيشنهادي تحقيق مورد استفاده قرار گرفته اند عبارتند از: تحليل عاملي تأييدی و مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرم افزارهای لیزرل و پیالاس.
در تحقيق حاضر، آزمون‌هاي آماري مذکور در چندين گام مرتبط و به‌طور پيوسته بر روي دادههاي اوليه انجام شدند. دليل استفاده از آزمون‌هاي تحليل عاملي وجود متغيرهاي مکنون جهت سنجش سازههاي مدل مفهومي تحقيق بوده است. متغيرهاي مکنون شامل سنجه‌هايي هستند که به‌طور مستقيم قابل مشاهده و سنجش نبوده و مي‌بايست از يک روش آماري مناسب جهت آشکارسازي و تعيين مقادير واقعي آنها در کنار ساير متغيرهاي آشکار استفاده نمود. در حقيقت اين متغيرها به‌عنوان متغيرهاي پنهان و مکنون اوليه‌‌اي محسوب ميشوند که ترکيب‌بندي سازههاي نهايي مدل مفهومي تحقيق را در قالب متغيرهاي ثانويه مستقل، ميانجي و مداخله گر تشکيل ميدهند. پس از انجام تحليل عاملي تأييدی، و برای بررسي روابط متقابل و چند گانه ميان متغيرها، تحليل مسير صورت گرفت.
به‌طور خلاصه، دراين مطالعه براي بررسي روابط متغيرهاي نهفته با متغيرهاي قابل مشاهده و همينطور شناسايي عوامل تشکيل دهندۀ هر متغير نهفته (مکنون) از روش تحليل عاملي تأييدی و نرمافزار لیزرل و براي بررسي تأثيرات متقابل ميان متغيرهاي مستقل و متغيرهاي ميانجي و نيز به‌منظور سنجش ارتباط ميان متغيرهاي مستقل با متغير وابسته از روش مدلسازي معادلات ساختاري و از نرم افزار پیالاس استفاده گرديد.
فصل چهارم
تجزيه و تحليل يافته‌‌‌هاي تحقيق
1-4. مقدمه
در هرنوع تحقيقي، تجزيه و تحليل دادهها براي بررسي فرضيه‌ها از اهميت بالايي برخوردار است و امروزه در بيشتر تحقيقاتي که متکي بر اطلاعات جمعآوري شده از موضوع مورد پژوهش ميباشد، تجزيه و تحليل اطلاعات از اصلي‌ترين و مهم‌ترين بخش‌ها محسوب ميشود. دادههاي خام با استفاده از روش‌های کمّی و کیفی و در بعضی موارد با کمک نرم افزارهاي آماري مورد تجزيه و تحليل قرار ميگيرند و پس از پردازش به شکل اطلاعات در اختيار استفاده کنندگان قرار داده ميشوند.
تحقيق حاضر به دنبال شناسايي و تحليل عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار و همچنین تعیین میزان اثر هریک از این عوامل بوده است. برای این هدف، دادههای گوناگونی از طریق مصاحبه و پرسشنامه گردآوری و سپس تحلیل شد. این فصل به تشریح تحلیل‌های انجام شده اختصاص دارد. ابتدا تحلیل مصاحبه‌ها و سپس تحلیل پرسش‌نامه‌ها ارائه میگردد.
2-4. تحلیل مصاحبه‌ها
همان‌گونه که در فصل سوم اشاره شد، برای تکمیل مرور ادبیات موضوع در تعیین عوامل مؤثر بر فنبازارهای دفاعی و نیز بررسی موفقیت فنبازارهای گذشتۀ بخش دفاع، از ابزار مصاحبه استفاده گردید. بدین منظور با 14 نفر از خبرگان دفاعی و دست‌اندرکاران فنبازارهای گذشته مصاحبه عمیق به عمل آمد؛ سپس، این مصاحبه‌ها مکتوب و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا تحلیل گردید.
برای این کار با توجه به سوال‌های تحقیق، دو مفهوم مختلف یعنی "موفقیت فنبازارهای گذشته" و "عوامل مؤثر در موفقیت فنبازار" مطرح شد. برای مفهوم اول (موفقیت فنبازارهای گذشته)، سه دسته (کاملاً موفق، تا حدودی موفق و ناموفق) انتخاب شد. در مورد مفهوم دوّم (عوامل مؤثر در موفقیت فنبازار) با توجه به ادبیات موضوع پنج دسته (طرف عرضه، طرف تقاضا، ساز و کار درونی، عوامل محیطی و سایر عوامل) در نظر گرفته شد. لازم است اشاره شود که چهار دسته اول (طرف عرضه، طرف تقاضا، ساز و کار درونی و عوامل محیطی) همآن‌های هستند که از مرور ادبیات حاصل شدهاند و دسته آخر (سایر عوامل) از آن جهت اضافه شد که اگر عامل یا عوامل دیگری - غیر از آنچه از ادبیات حاصل شد – وجود دارد، شناسایی شود؛ سپس، متن مکتوب هر یک از مصاحبه‌ها به‌عنوان یک سند که باید مورد تحلیل محتوا قرار گیرد در نظر گرفته شد.
همچنین پاراگراف به‌عنوان واحد ثبت نظر گرفته شد و در مواردی که یک پاراگراف حاوی دو یا چند مفهوم بود (مثلاً مصاحبه‌شونده هم به طرف عرضه و هم به طرف تقاضا به‌عنوان عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار اشاره کرده بود)، دو یا چند کد به آن تخصیص داده شد تا به این ترتیب از مسألۀ عدم پایایی در کدگذاری جلوگیری شود. این کدها در جداول (1-4) و (2-4) مشخص شده‌است.
آخرین گام، تهیه و اجرای طرحی برای تحلیل بود. طرح تحلیلی که برای این پژوهش در نظر گرفته شد شامل بررسی حضور یا عدم حضور و فراوانی متغیرهای موردنظر بود؛ به این ترتیب که اشاره (یا عدم اشاره) مصاحبه شوندگان به هریک از متغیرها و همچنین فراوانی این اشارات مورد بررسی قرار گرفت.
1-2-4. روایی و پایایی تحلیل محتوا
برای اطمینان از روایی و پایایی تحلیل محتوای انجام شده نیز اقداماتی صورت گرفت که چون در فصل سوم تشریح شدند از تکرار آنها در اینجا خودداری و به اشاره مختصری به اقدامات انجام شده بسنده میشود.
در تحلیل محتوا، قواعدی برای دسته بندی و کدگذاری متغیرها مشخص گردید؛ بدین ترتیب، اگر در پاراگرافی مصاحبه شونده به موفقیت یا عدم موفقیت فنبازار دفاعی اشاره کرده بود، عامل یا عوامل موردنظر وی مشخص و طبق جدول (1-4) کدگذاری شد وسپس فراوانی این عوامل (متغیرها) در متن بررسی گردید؛ همچنین، در هر پاراگراف، موفقیت یا عدم موفقیت فنبازار دفاعی نیز طبق جدول (2-4) کدگذاری و فراوانی آنها مشخص شد.
جدول (1-4). کدهای عوامل مؤثر در موفقیت فنبازار
عواملکدعوامل مؤثر درموفقیت فن‌بازارعوامل طرف عرضه عوامل طرف تقاضا ساز و کارهای داخلی عوامل محیطی سایر موضوعات SUPDEMINTEXTETC
جدول (2-4). کدهای میزان موفقیت فنبازارهای برگزار شده
میزان موفقیتکدکدهای ارزیابی موفقیت فنبازارهای برگزار شدهکاملاً موفق بوده تا حدی موفق بوده اصلاً موفق نبوده (ناموفق)عدم اظهارنظر SUC.3SUC.2SUC.1SUC.0
جداول (3-4) و (4-4) ، نتایج کدگذاری و سنجش فراوانی عوامل و میزان موفقیت فنبازارهای گذشته در متن مصاحبه‌ها را نشان میدهند.
جدول (3-4). فراوانی اشاره به عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار
متغیرمصاحبه شوندهتعداد تکرار عاملطرف عرضهتعداد تکرار عاملطرف تقاضاتعداد تکرار عامل سازوکار داخلیتعداد تکرارعوامل خارجيعوامل مؤثربر موفقیتفن‌بازارب. آ.1313م.6143ف.0251ی.5017ف.4413س.2141م.ز.1200ش.4171ط.0163ت.4116ج.3110ح.ح.1200بو.3322با.1122جمع34233432
جدول (4-4). موفقیت فنبازارهای گذشته
متغیرمصاحبه شوندهSUC0SUC1SUC2SUC2موفقیت فنبازار گذشته(SUC)ب. آ2م.√ف.√ی.3ف.3س.1م. ز√ش.2ط.11ت.2ج.11ح. ح√بو.2با.1
SUC0 = عدم اظهارنظر، SUC1= ناموفق، SUC2= تاحدّی موفق، SUC2= موفق
سرانجام، برای بررسی پایایی تحقیق، محقق یکی ازهمکاران خود را برای همکاری دعوت کرد. کل متن مصاحبه شامل 127 پاراگراف توسط این همکار به‌عنوان ارزیاب دوم کدگذاری شد و فراوانی عوامل مورد سنجش قرار گرفت؛ سپس، نتیجۀ کار با نتیجۀ کار محقق (به‌عنوان ارزیاب اول) مقایسه شد. جدول (5-4)، نتایج مقایسۀ کدگذاری‌های ارزیابان را نشان میدهد.
جدول (5-4). نتایج مقایسۀ کدگذاری‌های ارزیابان در متون مصاحبه
محقق (ارزیاب اوّل)جمعطرف عرضهطرف تقاضاسازوکارهای داخلیعوامل محیطی3212700312729127 عوامل محیطی-4445169545همکا ر(ارزیاب دوّم)00همکا ر(ارزیاب دوّم)341270112733127 0سازوکارهای داخلی27127112723127 11272127طرف تقاضا3412731127 003127طرف عرضه12712732127241273712734127جمع
مثال راهنما: خانه ردیف اول و ستون اول بیانگر آن است که از بین 127 پاراگراف، درمورد 29 پاراگراف بین ارزیاب اول و دوم توافق بوده که به عوامل محیطی اشاره شده است؛ همچنین، خانۀ ردیف اول و ستون دوم بیانگر آن است که 3 پاراگراف توسط ارزیاب اول به عوامل محیطی و توسط ارزیاب دوم به سازوکارهای داخلی نسبت داده شده است.
برای اطمینان از پایایی کار، ضریب کوهن به شرح زیر محاسبه شد. ابتدا PA یعنی نسبت واحدهایی (پاراگراف‌هایی) که در مورد کدگذاری آنها بین ارزیابان توافق بود به کل واحدها محاسبه شد(جمع اعداد روی قطر جدول):
PA=29127+33127+23127+31127=0.91
سپس، PC یعنی نسبت واحدهای (پاراگراف‌های)که انتظار می‌‌‌رود بصورت تصادفی در مورد آنها بین ارزیابان توافق برقرار شود محاسبه شد(مجموع حاصلضرب اعداد حاشیه‌ای جدول):
PC=32127×34127+34127×37127+27127×24127+(34127×32127)=0.26
سرانجام، ضریب کوهن به صورت زیر به دست آمد:
K =PA -PC1-PC=0.91-0.261-0.26=0.88
اکثر پژوهشگران ضریب بالاتر از 61/0 را قابل قبول و ضریب بالاتر از 81/0 را عالی می‌‌‌دانند (Stemler, 2001 ).
با توجه به موارد فوق، میتوان گفت که تحلیل محتوای مصاحبه‌های انجام شده از روایی و پایایی بسیار مطلوبی برخوردار بود.
2-2-4. یافته‌های تحلیل محتوا
موفقیت فنبازارهای گذشته – دستکم از دید مصاحبه‌شوندگان- ناچیز بوده و از بین 10 نفری که از جمع 14 نفری در مورد این موضوع اظهارنظر کردند، صرفاً دو نفر به‌نوعی موفقیت محدود اشاره داشته و در واقع هر 10 نفر، فنبازارهای گذشته را ناموفق توصیف کردهاند. با توجه به بررسی‌های انجام شده، پاسخ سؤالات تحقیق به شرح زیر میباشد.
سؤال اصلی: چه عواملی در موفقیت فنبازار مؤثر هستند؟
طرف عرضه، طرف تقاضا، سازوکارهای داخلی و عوامل محیطی در موفقیت فنبازار مؤثر هستند. البته بر اساس مصاحبه‌ها، طرف عرضه نقش کم‌رنگ‌تری نسبت به سایر عوامل داشته است. همچنین هر یک از این چهار عامل تحت تأثیر عوامل جزئی‌تری قرار داشتهاند.
"عوامل طرف عرضه مؤثر بر موفقیت فنبازار": انگیزه؛ دانش فنبازار، عدم اعتماد به شرایط مبادله (مسائل حقوقی)، هراس از بازخواستهای حفاظتی در حین و پس از انجام مبادله،
"عوامل طرف تقاضا مؤثر بر موفقیت فنبازار": منابع مورد نیاز، انگیزه، نیاز، دانش خرید و معاملة فناوری
"عوامل محیطی مؤثر بر موفقیت فنبازار": امور اقتصادی (میزان وابستگی به اقتصاد دولتی، انحصار یا عدم انحصار بازار،) ، سیاسی(تحریم‌ها و سیاستهای ملی و دفاعی ، سیاستهای بالادستی کشور)، اجتماعی (حقوق و مزایا و رفاهی)، فرهنگی (درک و آگاهی از اهمیت موضوع، ترجیح منافع سازمانی بر فردی، گفتمانسازی) و فناورانه (همچون تغییرات شدید و مستمر فناوری و تحریم)
"سازوکار مؤثر بر موفقیت فنبازار": نهاد متولی فنبازار، زیرساختهای لازم (بانک اطلاعات فناوری و امور حقوق و مالکیت معنوی، الگوی قیمتگذاری فناوری، توسعة ادبیات و مفاهیم مشترک، اطلاعرسانی)، ثبات در سیاستگذاری، ارادة سازمانی، انسجام، یکپارچگی و تداوم.
3-4. تحلیل پرسش‌نامه‌ها
این بخش به تحلیل پرسشنامۀ مدل تحقیق اختصاص دارد. آزمون‌هايي که جهت سنجش مدل پيشنهادي تحقيق مورد استفاده قرار گرفته اند، عبارتند از: تحليل عاملي تأييدی و مدل سازی معادلات ساختاری با استفاده از نرمافزارهای لیزرل و پیالاس.
در تحقيق حاضر آزمون‌هاي آماري مذکور در چندين گام مرتبط و به‌طور پيوسته بر روي دادههاي اوليه انجام شدند.
دليل استفاده از آزمون‌هاي تحليل عاملي، وجود متغيرهاي مکنون جهت سنجش سازههاي مدل مفهومي تحقيق بوده است. متغيرهاي مکنون شامل سنجه هايي هستند که به‌طور مستقيم قابل مشاهده و سنجش نبوده و مي‌بايست از يک روش آماري مناسب جهت آشکارسازي و تعيين مقادير واقعي آنها در کنار ساير متغيرهاي آشکار استفاده نمود. در حقيقت، اين متغيرها به‌عنوان متغيرهاي پنهان و مکنون اوليه‌‌اي محسوب ميشوند که ترکيب بندي سازههاي نهايي مدل مفهومي تحقيق را در قالب متغيرهاي ثانويه مستقل، ميانجي و مداخله‌گر تشکيل ميدهند.
پس از انجام تحليل عاملي تأييدی، تحليل مسير انجام شد. این کار برای کليه فرضيات مدل و در جهت بررسي روابط متقابل و چندگانه ميان متغيرها صورت گرفت. به‌طور خلاصه دراين مطالعه براي بررسي روابط متغيرهاي نهفته (مکنون) با متغيرهاي قابل مشاهده و همينطور شناسايي عوامل تشکيل‌دهندۀ هر متغير مکنون از روش تحليل عاملي تأييدی و نرم افزار لیزرل استفاده شد؛ همچنین، براي بررسي تاثيرات متقابل ميان متغيرهاي مستقل و متغيرهاي ميانجي و نيز به‌منظور سنجش ارتباط ميان متغيرهاي مستقل و متغير وابسته از روش مدلسازي معادلات ساختاري و نرم افزار پیالاس استفاده گرديد.
در شکل شماره 1-4، مراحل اصلی تجزيه و تحليل آماري یافته‌های تحقیق به تصویر کشیده شده است. چنانکه مشاهده میشود؛ در این فصل، پس از بیان آمار توصیفی و معرفی متغیرهای جمعیت شناختی، به ارزیابی مدل تحقیق در سه بخش اندازه‌گیری (اطمینان از صحت روابط موجود میان شاخصها و سازه‌های تحقیق)، ساختاری (سنجش رابطۀ سازه‌های مدل) و بخش کلی (کنترل برازش کلی مدل) پرداخته شده است.
در مرحله نهايي، آزمون تأثیر ميانجي متغيرها و همچنين آزمون فرضيههاي تحقيق انجام شده است؛ لازم به ذکر است در تحقیق حاضر، ارزیابی بخش اندازه گیری مدل با استفاده از نرم افزار لیزرل و ارزیابی بخشهای ساختاری و کلی مدل با بهره گیری از نرم افزار پیالاس انجام گرفته است.
نکتۀ قابل توجه این که شاخصهای تحقیق حاضر از نوع انعکاسی بوده و به عبارتی جهت فلش‌ها از متغیر مکنون به شاخصها ترسیم میشود. برخی از مشخصات شاخصهای انعکاسی عبارتند از:
* سازه‌ها نسبت به شاخصهای خود مقدم هستند.
* تغییرات در سازه باعث ایجاد تغییرات در شاخصها میشود.
* همگی شاخصها از لحاظ مفهومی حول یک موضوع بوده و جدا از یکدیگر تعریف نمی‌شوند.
* رابطه سازه و شاخصها از نوع رگرسیون خطی ساده است.
* شاخصها در مدل انعکاسی وابستگی زیادی به هم دارند درحالی‌که در مدل سازنده (ترکیبی یا تشکیلی) شاخصها ممکن است وابستگی کم (و یا حتی صفر) داشته باشند.
در ادامه فصل پس از معرفی سازه‌های اصلی و شاخصهای مدل به ارائۀ آمار توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی تحقیق و پس از آن ارزیابی مدل پرداخته میشود.
741680825502-ارزیابی مدل‌های اندازه گیری تحليل عاملي تائيدي اجزاي مدل با استفاده از نرم افزار لیزرل1-آمار توصيفي متغيرهاي جمعيت شناختي تحقیق3- ارزیابی مدل ساختاری*ضرائب معناداری z (مقادیر t-values)*معیار R squares* معيار Q2*معیار Redundancy4- ارزیابی مدل کلی*معیار GOF5- ارزيابي تاثير گذاري متغيرهاي ميانجي6- آزمون فرضيه ها002-ارزیابی مدل‌های اندازه گیری تحليل عاملي تائيدي اجزاي مدل با استفاده از نرم افزار لیزرل1-آمار توصيفي متغيرهاي جمعيت شناختي تحقیق3- ارزیابی مدل ساختاری*ضرائب معناداری z (مقادیر t-values)*معیار R squares* معيار Q2*معیار Redundancy4- ارزیابی مدل کلی*معیار GOF5- ارزيابي تاثير گذاري متغيرهاي ميانجي6- آزمون فرضيه ها
شکل 1-4. مراحل تجزیه و تحلیل آماری
در جداول زير علائم اختصاري استفاده شده براي هر کدام از سازههاي اصلي تحقيق نشان داده شدهاند.
جدول 6-4. معرفي متغير وابسته مدل کسب موفقیت فنبازار دفاعی
نام متغيرهاي مکنونمعادل در نمودارنام متغيرهاي مشاهده گر در سطح اولمعادل در نمودارموفقيت فنبازارSuccتعداد فناوريهاي مبادله شده بين صنايع و سازمانهاي دفاعيQ1حجم فناوريهاي مبادله شده بين صنايع و سازمانهاي دفاعيQ2رضايت صنايع و سازمانهاي عرضه کننده فناوري از مبادلاتQ3رضايت صنايع و سازمانهاي متقاضي فناوري از مبادلاتQ4رضايت صنايع و سازمانهاي عرضهکننده و متقاضي فناوري از سازوکارهاي داخلي فنبازارQ5
جدول 7-4. معرفي متغيرهاي ميانجي مدل کسب موفقیت فنبازار دفاعی
نام متغيرهاي مکنونمعادل در نمودارنام متغيرهاي مشاهده گر در سطح اولمعادل در نمودارطرف عرضهSuppشدت تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوريQ6تعداد فناوريهاي عرضه شده توسط صنايع و سازمانهاي دفاعيQ7توانمندي صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوريQ8طرف تقاضاDemشدت نياز صنايع و سازمانهاي دفاعي به فناوريهاي عرضه شده Q9شدت تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوريQ10ميزان برخورداري صنايع و سازمانهاي دفاعي از منابع مالي براي خريد فناوريQ11سازوکارهاي داخلي فنبازارIntبرخورداري از سازوکارهاي لازم براي شناسايي و معرفي فناوريهاي قابل فروش در صنايع دفاعيQ12برخورداري از سازوکارهاي لازم براي اطلاعرساني و معرفي فناوريهاي قابل خريد به صنايع و سازمانهاي دفاعيQ13برخورداري از توانمندي ارائه مشاوره تخصصي به خريداران و فروشندگان بالقوه فناوریQ14برخورداري از توانايي لازم براي قيمت گذاري عادلانه فناوريQ15
نام متغيرهاي مکنونمعادل در نمودارنام متغيرهاي مشاهده گر در سطح اولمعادل در نمودارعوامل خارجيExtتأثیر عوامل سياسي نظیرتحريم‌ها و مخاصمات بين المللي بر عملکرد فن‌بازارهاي گذشته؛Q16تأثیر عوامل سياسي چون سياستهاي ملي و دفاعي کشور بر عملکرد فن‌بازارهاي گذشته؛Q17تأثیر سياستهاي بالادستي بر عملکرد فن‌بازارهاي گذشته؛Q18تأثیر عوامل اقتصادي همچون نرخ ارز و کمبود منابع مالي در نهادهاي دفاعي بر عملکرد فن‌بازارهاي گذشته؛Q19تأثیر عوامل اجتماعي و فرهنگي همچون تمايل به خريد اجناس خارجي بر عملکرد فن‌بازارهاي گذشته؛Q20تأثیر عوامل فناورانه همچون تغييرات شديد و مستمر فناوري بر عملکرد فن‌بازارهاي گذشته؛Q21
جدول 8-4. معرفي متغير مستقل مدل کسب موفقیت فنبازار دفاعی
لازم به ذکر است که کليه متغيرهاي پنچ گانه فوق به بررسي و ارزيابي فن‌بازارهاي گذشته ميپردازند.
2325693493574سازوکارهای داخلیساز‌وکارهای داخلیدر شکل شماره 2-4 مدل اولیۀ تحقیق که دربردارندۀ 5 سازه اصلی و همچنین ارتباط آنها میباشد، ترسیم شده است.
12915481898913591120189891
2580515212347طرف عرضه0طرف عرضه
3562233124850001737300106162600250186672عوامل خارجیعوامل خارجی4044005185561موفقيت‌فن‌بازار فن‌بازارموفقيت‌فن‌بازار فنبازار
360711226671800159318753547001918338132614
23257838138طرف تقاضاطرف تقاضا
شکل 2-4. مدل اولیه تحقيق
4-4. آمار توصيفي متغيرهاي جمعيت شناختي تحقيق
در اين بخش از تجزيه و تحليل آماري، به بررسي چگونگي توزيع نمونه آماري از حيث متغيرهايي همچون سابقه کاري، تحصيلات و ساير متغيرهاي مرتبط پرداخته شده است.
-توزيع پاسخ دهندگان بر حسب سابقه کاري
جدول 9-4. توزيع پاسخ دهندگان بر حسب سابقه کاري
سابقه کاريفراوانيدرصد فراوانيکمتر از 10 سال4229.611 تا 20 سال5135.921 سال و بالاتر4934.5جمع142100
همانطور که جدول فوق نشان ميدهد، در اين مطالعه، حدود 30 درصد (42 نفر) از افراد، کمتر از 10 سال، 36 درصد ( 51 نفر) بين 11 تا 20 سال و مابقي بيش از 21 سال سابقۀ کار داشتهاند.
-توزيع پاسخ دهندگان بر حسب تحصيلات
جدول 10-4. توزيع پاسخ دهندگان بر حسب تحصيلات
تحصيلاتفراوانيدرصد فراوانيکارداني و پايين تر64.2کارشناس4531.7کارشناس ارشد7854.9دکترا و بالاتر139.2جمع142100
مطابق اطلاعات مندرج در جدول فوق، در مطالعه حاضر 4.2 درصد از افراد پاسخ دهنده (6 نفر) داراي مدرک کارداني يا پايين تر، حدود 32 درصد ( 45 نفر) مدرک کارشناسي، 55 درصد (78 نفر) مدرک کارشناسي ارشد و مابقي داراي مدرک دکترا بودهاند.
-توزيع پاسخ دهندگان بر حسب ميزان آشنايي با فنبازار
جدول11-4. توزيع پاسخ دهندگان بر حسب ميزان آشنايي با فنبازار
ميزان آشناييفراوانيدرصد فراوانيآشنايي در حد اطلاع عمومي6445.1آشنايي در حد شرکت در فنبازار3826.8آشنايي در حد اجراي فنبازار4028.2جمع142100
همانطور که در جدول فوق مشاهده مي‌کنيد، آشنايي حدود 45درصد افراد (64 نفر) در حد اطلاع عمومي، 27 درصد(38 نفر) در حد شرکت در فنبازار و مابقي در حد اجراي فنبازار ميباشد.
-توزيع پاسخ دهندگان بر حسب گرايش تحصيلي
جدول 12-4 : توزيع پاسخ دهندگان بر حسب گرايش تحصيلي
رشتۀ تحصيليفراوانيدرصد فراوانيفني و مهندسي8862علوم پايه2215.5علوم انساني2416.9ساير85.6جمع142100
همانطور که جدول فوق نشان ميدهد در اين مطالعه، حدود 62 درصد (88 نفر) از افراد داراي مدرک تحصيلي فني و مهندسي، 15.5 درصد (22 نفر) مدرک علوم پايه، 17درصد (24 نفر) مدرک علوم انساني و مابقي از ساير رشته‌ها فارغ التحصيل شدهاند.
-توزيع پاسخ دهندگان بر حسب صنعت متبوع
جدول 13-4. توزيع پاسخ دهندگان بر حسب صنعت متبوع
بخشفراوانيدرصد فراوانيساصد2316.2صنايع هوايي4028.2صا ايران42.8هوافضا2819.7دريائي107موسسه117.7دانشگاه32.1ستاد وزارت42.8سپند85.6ساير117.7جمع142100
چنانچه درجدول شماره فوق مشاهده ميشود، 16.2 درصد افراد پاسخ دهنده (23 نفر) متعلق به صنعت ساصد، 28 درصد (40 نفر) متعلق به صنايع هوايي، 19.7 درصد (28 نفر) هوافضا ، 5.6 درصد (8 نفر) صنعت سپند و مابقي در ساير صنايع مشغول بکار مي‌باشند.
-ترکيب پاسخ دهنگان بر حسب ميزان آشنايي با فنبازار و صنعت متبوع آنها
جدول 14-4: ترکيب پاسخ دهندگان بر حسب ميزان آشنايي پاسخ دهندگان با فنبازار و صنعت متبوع آنها
شرحميزان آشنايي با فنبازارآشنايي در حد اطلاع عموميآشنايي در حد شرکت در فنبازارآشنايي در حد اجراي فنبازارصنعت متبوعساصد1058صنايع هوايي141313صا ايران112هوافضا1954دريايي433موسسه542دانشگاه210ستاد وزارت130سپند512ساير443
در جدول فوق، ترکيب پاسخ دهندگان بر حسب ميزان آشنايي با فنبازار و صنعت متبوع آنها ارائه شده است. براي مثال، 10 نفر از پاسخ دهندگان شاغل در ساصد، از آشنايي در حد اطلاع عمومي برخوردار بوده و ميزان آشنايي 8 نفر از پاسخ دهندگان شاغل در ساصد، در حد اجراي فنبازار ميباشد.
همچنين هيچ يک از پاسخ دهندگان شاغل در مؤسسه، دانشگاه و ستاد وزارت با مباحث اجرايی فنبازار آشنا نبوده‌اند.
- ترکيب پاسخ دهنگان بر حسب سطح تحصيلات و گرايش تحصيلي
جدول 15-4. ترکيب پاسخ دهندگان بر حسب سطح تحصيلات و گرايش تحصيلي
شرحگرايش تحصيليفني و مهندسيعلوم پايهعلوم انسانيسايرسطح تحصيلاتکارداني و پايين تر2121کارشناسي27954کارشناس ارشد4712172دکتري و بالاتر12001
جدول فوق ترکيب پاسخ دهندگان را بر حسب سطح تحصيلات و گرايش تحصيلي نشان ميدهد. براي مثال، 47 از پاسخ دهندگان داراي مدرک کارشناسي ارشد در يکي از رشته‌‌‌هاي فني و مهندسي بوده و 5 نفر از پاسخ دهندگان از مدرک کارشناسي با گرايش علوم انساني برخوردار مي‌باشند.
5-4. تحليل عاملي تأييدی (بخش اندازه گیری مدل)
در تحقيق حاضر، روش تحليل عاملي تأييدی در چندين گام و به‌طور پيوسته بر روي دادههاي اوليه انجام شد. به‌طور کلي مدلهاي تحليل عاملي تائيدي در قالب دياگرام‌‌‌هاي مسير طراحي ميشوند که در آن متغيرهاي آشکار در قالب مربع و متغيرهاي مکنون (سنجه‌هايی که به صورت مستقيم قابل مشاهده و سنجش نيستند و بايد از يک روش آماري مناسب جهت آشکارسازي و سنجش مقادير واقعي آنها در کنار متغيرهاي آشکار استفاده نمود) در قالب دايره ترسيم ميشوند. همچنين در اينگونه مدلهاي ترسيمي، هر فلش يک طرفه نشان دهنده اثرات يک متغير بر متغير ديگر و فلشهاي دوطرفه بيانگر کوواريانس بين دو متغير نهفته است.در پژوهش حاضر به‌منظور خالص سازي سنجه‌‌‌هاي متغيرها و تاييد روابط ميان دادههاي اوليه با توجه به سوابق نظري جمعآوری شده، از آزمون تحليل عاملي تأييدی و نرم افزار لیزرل استفاده شده است.
مباحث مطرح شده در خصوص اندازهگيري برازش، نشان ميدهند که روش‌هاي مختلف از شيوههاي متفاوتي براي قضاوت درباره برازش مدل بهره ميگيرند و به عبارتي شاخص واحدي وجود ندارد که که به‌طور قطعي براي آزمون مدل مورد ارزيابي و قضاوت قرار گيرد. در اين تحقيق براي ارزيابي برازش مدل از برخي شاخصهاي ارائه شده در خروجي نهايي نرمافزار، تحت عنوان Goodness of Fit Statistics استفاده شده است:
شاخص 2/ dfχ: به‌عنوان يك شاخص تناسب تطبيق و تعديل مدل با اندازه نمونه است. مقدار اين آزمون بايد كمتر از 3 باشد.
شاخص RMSEA: تحت عنوان ريشه متوسط مجذور خطاهاي تخمين ميباشد و بنابراين اين عدد بايد هر چه کوچکتر و به صفر نزديک باشد تا برازش مدل بهتر شود. بر اساس برخي از منابع، اين عدد بايد کوچکتر از 0.08 باشد.
مقدار شاخص برازش تطبيقي (CFI) بين صفر و يک در نوسان است و هرچه مقدار اين شاخص بزرگتر باشد، نشان دهنده برازش بهتر مدل است. زماني که مقدار CFI بزرگتر از 0.9 باشد مي‌توان قضاوت کرد که مدل از برازش قابل قبولي برخوردار است.
شاخصهاي AGFI،GFI ، NFI ،NNFI : شاخصهاي مختلفي هستند که نشان دهنده ميزان نيکويي برازش مدل هستند و هر چه به عدد 1 نزديک تر باشند، نشان دهنده برازش بهتر مدل مي‌باشند. به استثناي شاخص برازش غير نرمال (Non-Normal Fit Index-NNFI) مقادير تمام شاخصهاي اين گروه بين صفر و يک قرار دارند و هرچه مقدار آن به 1 نزديک تر باشد، نشان دهندۀ برازش خوب مدل است. (مقدار NNFI ميتواند بزرگتر از 1 باشد).
همچنين در اين نرمافزار، از روش Maximom likelihood استفاده شده است. در ادامه، نتايج تحليل‌هاي انجام شده بر روي هر يک از سازههاي تحقيق ارائه ميشود. اين نتايج براي هر يک از سازه‌ها در سه بخش ارائه ميشوند:
مدل اندازهگيري هر سازه در حالت معناداري: در اين حالت اعداد فلشهاي ترسيم شده از متغيرهاي مکنون به سمت متغيرهاي مشاهده شده، مقادير t را نشان ميدهد که با احتمال 95%، مقادير بزرگتر از 96/1 مقادير معنادار به حساب ميآيند و از مدل حذف نميشوند.
مدل اندازهگيري هر سازه در حالت استاندارد: در اين حالت اعداد فلشهاي ترسيم شده از متغيرهاي مکنون به سمت متغيرهاي مشاهده شده، بارهاي عاملي (λ) ناميده ميشوند و نشاندهنده ميزان همبستگي متغيرهاي مذکور ميباشد. به عبارت ديگر، اين اعداد نشان دهندۀ اين موضوع هستند که چند درصد از تغييرات متغيرهاي مشاهده شده توسط متغير مکنون توصيف ميشود.
شاخصهاي برازش مدل: مقادير شاخصهاي مورد اشاره، اندازهگيري ميشوند که با توجه به محدوده موردنظر براي هر کدام مي‌توان ميزان نيکويي برازش مدل را تعيين کرد.
در ادامه رابطه هریک از سازه‌های اصلی مدل و شاخصهای آن مورد ارزیابی و تائید عاملی قرار میگیرد.
1-5-4. تحليل عاملي تأييدی عامل موفقيت فنبازار
در اين تحقيق، "موفقيت فنبازار" به‌عنوان يک متغير وابسته در نظر گرفته شده و به‌وسيله سوالات 1 تا 5 پرسش نامه ارزيابي ميشود. جهت اطمينان از تناسب اين ساختار با دادههاي جمعآوری شده، آزمون تائيد عاملي در مورد آن انجام شده است که در شکل زير، مدل اوليه تحليل عاملي تائيدي (در حالت استاندارد) مشاهده ميشود.
center24511000
شکل 3-4: تحليل عاملي تائيدي اوليه عامل موفقيت فنبازار در حالت استاندارد
چنانکه در شکل 3-4 مشخص است، علي رغم معني دار بودن هر پنج مسير، برخي از شاخصها در سطح مطلوبي نمي‌باشند. یعنی شاخص RMSEA بيش از 0.08 و نسبت کاي اسکوئر بر درجۀ آزادي، بسيار بزرگتر از عدد 3 است.
35560043878500شکل 4-4 حالت معني‌داري مدل را پس از انجام برخي اصلاحات پيشنهادي نرم افزار نشان ميدهد.
شکل 4-4: تحليل عاملي تائيدي موفقيت فنبازار در حالت t
از آنجا که بارهاي عاملي بزرگتر از 6/0 نشان‌دهندۀ همبستگي عالي و بارهاي عاملي بين 3/0 و 6/0 نشاندهنده همبستگي خوب ميباشد، در نتيجه اعتبار سؤالات پرسشنامه در رابطه با "موفقيت فنبازار" تأييد ميشود. چنانکه مشاهده ميشود، شاخص RMSEA نيز کوچکتر از 0.08 بوده و مقدار نسبت كي‌دو بر درجه آزادي نيز برابر 1.8 ميباشد (اگر كوچكتر از 3 باشد، مناسب است)، شاخص CFI و RFI نيز برابر با 0.97 و 0.93 ميباشد كه اين دو شاخص هر قدر نزديك به يك باشند، نشاندهنده برازش خوب مدل است. شکل شماره 4-5 نيز وضعيت استاندارد عامل موفقيت فنبازار را نشان ميدهد که شاخصهاي اصلي آن مشابه حالت t بوده و کليه روابط معنادار مي‌باشند.
49974511493500
شکل 5-4: تحلیل عاملی تائیدی موفقیت فنبازار در حالت استاندارد
پس از انجام تعداد محدودي پيشنهادات اصلاحي، مدل به برازش کامل ميرسد. (جدول شماره 12-4)
جدول 16-4: شاخصهاي برازندگي مدل موفقيت فنبازار
معيار برازش مدلسطح قابل قبولعدد بدست آمدهنتيجهکاي اسکوئر بر درجه آزاديکمتر از 31.8تاييدRMSEAکوچکتر از 08/00.076تاييدNFIبالاتر از 0.90.94تاييدNNFIبالاتر از 0.90.97تاييدCFIبالاتر از 0.90.97تاييدIFIبالاتر از 0.90.97تاييدGFIبالاتر از 0.90.96تاييدAGFIبالاتر از 0.90.93تاييد
همانطور که در جدول فوق مشاهده ميشود، کليۀ شاخصهاي برازش در حد مطلوبي مي‌باشند. چنانچه نسبت کاي اسکوئر بر درجه آزادي کمتر از 3 و RMSEA (میانگین مجذور خطاهای مدل) نيز کوچکتر از 0.08 بوده و با استانداردهاي تعريف شده مطابقت دارد.
همچنين شاخصهاي برازندگي NFI (شاخص برازش هنجار شده)، NNFI (شاخص برازش هنجار نشده)، CFI (شاخص برازش تطبيقي)، IFI (شاخص برازندگي افزايشي)، GFI(شاخص برازندگي) و درنهایت AGFI (شاخص برازندگي تعديل شده) نزديک به 1 بوده و بيانگر برازش مناسب مدل مي‌باشند. لازم به ذکر است شاخصهاي NFI/NNFI/CFI/IFI/GFI و AGFI از معتبرترين شاخصهاي بررسي برازندگي مدل بوده و حداقل تعيين شده براي آنها 0.9 است.
در نهايت، پس از آزمون تحليل عاملي تائيدي، روابط متغير مکنون موفقيت فنبازار و مشاهده‌گرهاي آن را مي‌توان در شکل زير مشاهده نمود. چنانکه مشاهده ميشود اين مدل با استفاده از معيارهايي چون تعداد فناوريهاي مبادله شده و میزان رضايت صنايع و سازمانهاي متقاضي/عرضه کننده فناوري از مبادلات به بررسي ميزان موفقيت فن‌بازارهاي گذشته مي‌پردازد.
center24130تعداد فناوريهاي مبادله شدهحجم فناوريهاي مبادله شدهرضايت صنايع وسازمان‌هاي عرضهکننده از مبادلاترضايت صنايع و سازمانهاي متقاضي فناوري از مبادلاترضايت سازمانهاي عرضه کننده و متقاضي از سازوکارهاموفقيت فنبازار00تعداد فناوريهاي مبادله شدهحجم فناوريهاي مبادله شدهرضايت صنايع وسازمان‌هاي عرضهکننده از مبادلاترضايت صنايع و سازمانهاي متقاضي فناوري از مبادلاترضايت سازمانهاي عرضه کننده و متقاضي از سازوکارهاموفقيت فنبازار
شکل 6-4: متغیرهای نهايي موفقيت فنبازار
2-5-4. تحليل عاملي تأييدی عامل طرف عرضه
در مدل تحقيق، متغير طرف عرضه، يک متغير ميانجي است که با سوالات 8-6 پرسشنامه مورد ارزيابي قرار گرفته است. به‌منظور اطمينان از تناسب اين ساختار با دادههاي جمعآوری شده، ضرورت دارد تحليل عاملي تأييدی در مورد آن انجام گردد. تحليل عاملي تأييدی اين مدل، روابط بين متغيرها و ضرايب مسير را در روابط بين آنها نشان ميدهد. در شکل7-4 تحليل عاملي تأييدی اوليه سازه طرف عرضه، مشاهده ميشود.
6069333611800شکل 7-4 : تحليل عاملي تائيدي اوليه طرف عرضه در حالت استاندارد
781050106807000همانطور که مشاهده ميشود کليه مسيرها معنا دار بوده و نياز به حذف هيچ مسيري وجود ندارد، اما اکثر شاخصهاي برازش در سطح مطلوبي قرار ندارد و بهتر است برخي از پيشنهادات نرم افزار جهت بهبود برازش اعمال گردد. شکل 8-4 حالت معني داري مدل را پس از انجام اصلاحات نشان ميدهد.
شکل 8-4: تحليل عاملي تائيدي طرف عرضه در حالت t
شکل 9-4 نيز وضعيت استاندارد عامل طرف عرضه را نشان ميدهد.
1059180592772500
شکل 9-4: تحليل عاملي تائيدي طرف عرضه در حالت استاندارد
ميزان بارهاي عاملي، نشان دهندۀ همبستگي عالي رابطه بوده و در نتيجه اعتبار سؤالات پرسشنامه در ارتباط با طرف عرضه تأييد ميشود. نسبت كي‌دو بر درجه آزادي نيز 0 است (اگر كوچكتر از 3 باشد، مناسب است)، شاخص CFI و RFI نيز برابر با 0.97 و 0.95 است كه اين دو شاخص هر قدر نزديك به يك باشند، نشان‌دهندۀ برازش خوب مدل است. پس از انجام تعداد محدودي از پيشنهادات اصلاحي، مدل به برازش مطلوب ميرسد.
جدول 17-4: شاخصهاي برازندگي مدل اندازهگيري سازه عامل طرف عرضه
معيار برازش مدلسطح قابل قبولعدد بدست آمدهنتيجهکاي اسکوئر بر درجه آزاديکمتر از 30تاييدRMSEAکوچکتر از 08/00تاييدNFIبالاتر از 0.90.98تاييدNNFIبالاتر از 0.90.98تاييدCFIبالاتر از 0.90.97تاييدIFIبالاتر از 0.90.97تاييدGFIبالاتر از 0.90.97تاييدAGFIبالاتر از 0.90.97تاييد
چنانچه در جدول فوق مشاهده ميشود، شاخصهاي نسبت کاي اسکوئر بر درجه آزادي و RMSEA برابر با صفر بوده و به معناي برازش مدل است. همچنين شاخصهاي برازندگي NFI (شاخص برازش هنجار شده)، NNFI (شاخص برازش هنجار نشده)، CFI(شاخص برازش تطبيقي)، IFI (شاخص برازندگي افزايشي)، GFI(شاخص برازندگي) و درنهایت AGFI (شاخص برازندگي تعديل شده) ارقامي بسيار نزديک به 1 است که به معناي برازش مناسب مدل ميباشد.
در پایان، پس از آزمون تحليل عاملي تائيدي، روابط متغير مکنون طرف عرضه و مشاهده‌گرهاي آن را مي‌توان در شکل زير مشاهده نمود. لازم به ذکر است هر سه متغير مشاهده گر به ارزيابي فن‌بازارهاي گذشته ميپردازند.
609600269875تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري طرف عرضهفناوريهاي عرضه شده توسط صنايع و سازمانهاي دفاعي توانمندي صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري00تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري طرف عرضهفناوريهاي عرضه شده توسط صنايع و سازمانهاي دفاعي توانمندي صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري
شکل 10-4. متغیرهای نهایی طرف عرضه
3-5-4. تحليل عاملي تأييدی طرف تقاضا
45085062103000متغير طرف تقاضا يک متغير ميانجي است که بوسيله سوالات 9 تا 11 پرسشنامه تحقيق مورد ارزيابي قرار گرفته است. تحليل عاملي تأييدی اين مدل روابط بين متغيرها و ضرايب مسير را در روابط بين آنها نشان ميدهد.
شکل 11-4 : تحليل عاملي تائيدي اوليه سازه طرف تقاضا در حالت t
19558025019000
شکل 12-4 : تحليل عاملي تائيدي سازه طرف تقاضا در حالت t
همان‌گونه که مشاهده ميشود در مدل اوليه، علی رغم معنی دار بودن کلیه مسیرها، بایستی برخی اصلاحات جزئی را اعمال نمود. در شکل شماره 12-4 حالت نهایی سازه طرف تقاضا، پس از اعمال برخی اصلاحات، مشاهده میشود.
چنانچه از شکل استنباط ميشود، معناداري کليه مسيرها خوب يا عالي بوده و شاخصهاي برازش در حالت مطلوبي قرار دارند. شکل 13-4 نيز حالت استاندارد سازه طرف تقاضا را پس از انجام اصلاحات پيشنهادي نشان ميدهد.
3238503810000
شکل 13-4 : تحليل عاملي تائيدي سازه طرف تقاضا در حالت استاندارد
نتايج تحليل عاملي تأييدی مرتبه اول طرف تقاضا، نشان میدهد بين متغير مكنون (طرف تقاضا) و مشاهده‌گرهای مرتبط با سوال‌های 9/10 و 11 پرسش نامه، همبستگي مناسبي وجود دارد، همچنين، نسبت كي‌دو بر درجه آزادي نيز برابر 0 ميباشد (اگر كوچكتر از 3 باشد، مناسب است)
P-value مدل نيز معادل 0 است که در حد مناسبي است. شاخص CFI برابر 97/0 و شاخص RFI برابر با 96/0 ميباشد كه اين دو شاخص هر قدر نزديك به يك باشند، نشاندهنده برازش خوب مدل است. شاخص RMSEA نيز 0 است.
جدول 18-4: شاخصهاي برازندگي مدل اندازهگيري سازه طرف تقاضا
معيار برازش مدلسطح قابل قبولعدد بدست آمدهنتيجهکاي اسکوئر بر درجه آزاديکمتر از 30تاييدRMSEAکوچکتر از 08/00تاييدNFIبالاتر از 0.90.97تاييدNNFIبالاتر از 0.90.99تاييدCFIبالاتر از 0.90.97تاييدIFIبالاتر از 0.90.98تاييدGFIبالاتر از 0.90.97تاييدAGFIبالاتر از 0.90.96تاييد
با توجه به جدول شماره 19-4، کليه شاخصهاي برازش در وضعيت مناسبي قرار دارند، چنانچه RMSEA و کاي اسکوئر بر درجه آزادي برابر با صفر بوده و شاخصهاي برازندگي NFI (شاخص برازش هنجار شده)، NNFI (شاخص برازش هنجار نشده)، CFI(شاخص برازش تطبيقي)، IFI (شاخص برازندگي افزايشي)، GFI(شاخص برازندگي) و نهايتا AGFI (شاخص برازندگي تعديل شده) به ترتيب معادل 0.97، 0.99، 0.97، 0.98، 0.97 و 0.96 ميباشد.
پس از آزمون تحليل عاملی تائیدی، رابطه متغیر مکنون طرف تقاضا و متغیرهای مشاهدهگر آن، در شکل شماره 14-4 به تصوير کشيده شده است. لازم به ذکر است هر سه متغير مشاهده گر طرف تقاضا به ارزيابي وضعيت فن‌بازارهاي گذشته ميپردازند.
413385205740نياز صنايع و سازمانهاي دفاعي به فناوري طرف تقاضاتلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوريبرخورداري صنايع و سازمانهاي دفاعي از منابع مالي لازم براي خريد فناوري00نياز صنايع و سازمانهاي دفاعي به فناوري طرف تقاضاتلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوريبرخورداري صنايع و سازمانهاي دفاعي از منابع مالي لازم براي خريد فناوري
شکل 14-4. متغیرهای نهایی طرف تقاضا
4-5-4. تحليل عاملي تأييدی سازوکارهاي داخلي فنبازار
متغير سازوکارهاي داخلي فنبازار در اين تحقيق يک متغير ميانجي است که بوسيله سوالات 15-12 پرسشنامه تحقيق مورد ارزيابي قرار گرفته است. چنانکه مشاهده ميشود، در تحليل عاملي اوليه انجام گرفته، شاخصهاي برازش در سطح مطلوبي نيست. چنانچه RMSEA بزرگتر از 0.08 و نسبت کاي اسکوئر بر درجه آزادي، بسيار بزرگتر از 3 است.
64135013525500
شکل 15-4: تحليل عاملي تائيدي اوليه سازه سازوکارهاي داخلي فنبازار در حالت t
26162065468500مدل نهايي سازه "ساز و کارهاي داخلي فنبازار" پس از اعمال برخي از تغييرات در شکل زير مشاهده ميشود:
شکل 16-4 : تحليل عاملي تائيدي سازوکارهاي داخلي فنبازار در حالت t
27178011684000
شکل 17-4 : تحليل عاملي تائيدي سازوکارهاي داخلي فنبازار در حالت استاندارد
شکل 17-4 نيز مدل نهايي را در حالت استاندارد نشان ميدهد. پس از انجام تعداد محدودي از پيشنهادات اصلاحي، مدل به برازش مطلوب ميرسد که نتايج اين تغييرات در جدول 15-4 قابل مشاهده است. در کل مي‌توان گفت بين متغير مكنون ساز و کارهاي داخلي فنبازار و مشاهده‌گرها (سؤالات 15-12) همبستگي عالي وجود دارد و در نتيجه اعتبار سؤالات پرسشنامه در ارتباط با بعد ساز و کارهاي داخلي فنبازار، تأييد ميشود.
جدول 19-4: شاخصهاي برازندگي مدل اندازهگيري سازوکارهاي داخلي
معيار برازش مدلسطح قابل قبولعدد بدست آمدهنتيجهکاي اسکوئر بر درجه آزاديکمتر از 33تاييدRMSEAکوچکتر از 08/00.023تاييدNFIبالاتر از 0.90.92تاييدNNFIبالاتر از 0.90.95تاييدCFIبالاتر از 0.90.95تاييدIFIبالاتر از 0.90.95تاييدGFIبالاتر از 0.90.94تاييدAGFIبالاتر از 0.90.91تاييد
چنانچه در جدول فوق مشاهده ميشود، کليه شاخصهاي برازش در وضعيت مناسبي قرار دارند، چنانچه شاخص RMSEA معادل 0.23، نسبت کاي اسکوئر بر درجه آزادي معادل 3 و شاخصهاي NFI (شاخص برازش هنجار شده)، NNFI (شاخص برازش هنجار نشده)، CFI(شاخص برازش تطبيقي)، IFI (شاخص برازندگي افزايشي)، GFI(شاخص برازندگي) و AGFI (شاخص برازندگي تعديل شده) به ترتيب معادل 0.92، 0.95، 0.95، 0.95، 0.94 و 0.91 مي‌باشند.
در نهايت پس از آزمون تائید عاملی تائیدی، رابطه متغیر مکنون ساز و کارهاي داخلي فنبازار و متغیرهای مشاهده گر آن، در شکل شماره 18-4 ارائه شده است. چنانچه قبلا اشاره شد، هر چهار آيتم مرتبط با بعد ساز و کارهاي داخلي فنبازار، در رابطه با فن‌بازارهاي گذشته و صنايع يا سازمانهاي دفاعي مي‌باشند.
0378872برخورداري از سازوکارهاي لازم براي شناسايي و معرفي فناوريهاي قابل فروشساز و کارهاي داخلي فنبازاربرخورداري از توانايي ارائه مشاوره تخصصي به خريداران و فروشندگان فناوريبرخورداري از توانايي لازم براي قيمت گذاري عادلانه فناوريبرخورداري از سازوکارهاي لازم اطلاع رساني و معرفي فناوريهاي قابل خريد00برخورداري از سازوکارهاي لازم براي شناسايي و معرفي فناوريهاي قابل فروشساز و کارهاي داخلي فنبازاربرخورداري از توانايي ارائه مشاوره تخصصي به خريداران و فروشندگان فناوريبرخورداري از توانايي لازم براي قيمت گذاري عادلانه فناوريبرخورداري از سازوکارهاي لازم اطلاع رساني و معرفي فناوريهاي قابل خريد
شکل 18-4 : متغیرهای نهایی سازوکارهاي داخلي فنبازار
5-5-4. تحليل عاملي تأييدی عوامل خارجي
444500124333000متغير عوامل خارجي، يک متغير مستقل برون‌زا است که با سوالات 21-16 پرسش نامه مورد ارزيابي قرار گرفته است. در مدل پيشنهادي اوليه، 6 متغير، سازه مکنون عوامل خارجي را توصيف کرده اند. چنانچه مشاهده ميشود مسيرها معنادار بوده و نياز به حذف هيچکدام نمي باشد. اما شاخص RMSEA در حد مطلوبي نبوده و بيشتر از 0.08 است. نهايتا پس از اعمال تغييراتي اندک، مدل تحليل عاملي نهايي عوامل خارجي استخراج شد. ( اشکال 20-4 و 21-4)
406400303657000شکل 19-4 : تحليل عاملي تائيدي اوليه عوامل خارجي در حالت t
شکل 20-4 : تحلیل عاملی تائیدی عوامل خارجی در حالت t
همانطور که در شکل فوق مشاهده مي‌کنيم، شاخصهاي برازش مدل در حد مطلوبي است. چنانچه RMSEA کمتر از 0.08 ، P-Value کمتر از 0.05 و نسبت کاي اسکوئر به درجه آزادي پايين تر از 3 ميباشد. شاخصهاي برازش نهايي در جدول 11-4 مشاهده ميشوند.
شکل 21-4: تحليل عاملي تائيدي عوامل خارجي در حالت استاندارد
جدول 20-4: شاخصهاي برازندگي مدل اندازهگيري عوامل خارجي
معيار برازش مدلسطح قابل قبولعدد بدست آمدهنتيجهکاي اسکوئر بر درجه آزاديکمتر از 3 1.8تاييدRMSEAکوچکتر از 08/00.078تاييدNFIبالاتر از 0.90.86تاييدNNFIبالاتر از 0.90.89تاييدCFIبالاتر از 0.90.92تاييدIFIبالاتر از 0.90.92تاييدGFIبالاتر از 0.90.95تاييدAGFIبالاتر از 0.90.91تاييد
شاخصهاي برازندگي ارائه شده در جدول 21-4 بيانگر برازش مطلوب مدل تحليل عاملي عوامل خارجي است . چنانچه کاي اسکوئر بر درجه آزادي کوچکتر از 3، RMSEA کوچکتر از 0.08 و شاخصهاي NFI (شاخص برازش هنجار شده)، NNFI (شاخص برازش هنجار نشده)، CFI(شاخص برازش تطبيقي)، IFI (شاخص برازندگي افزايشي)، GFI(شاخص برازندگي) و AGFI (شاخص برازندگي تعديل شده) بزرگتر از 0.9 مي‌باشند.
رابطه متغیر مکنون عوامل خارجي و متغیرهای مشاهده گر آن را میتوان در شکل زیر مشاهده نمود. چنانچه مشاهده ميشود، شش متغير مشاهدهگر به ارزيابي تأثیر عوامل خارجي بر عملکرد فن‌بازارهاي گذشته ميپردازند.
336956-564160تاثير عوامل سياسي مانند تحريم‌ها و مخاصمات بين المللي عوامل خارجي تاثير سياستهاي بالادستي تاثير عوامل فناورانه مانند تغييرات شديد و مستمر فناوريتاثير عوامل سياسي مانند سياستهاي ملي و دفاعي کشورتاثير عوامل اجتماعي و فرهنگيتاثير عوامل اقتصادي مانند نرخ ارز و کمبود منابع مالي00تاثير عوامل سياسي مانند تحريم‌ها و مخاصمات بين المللي عوامل خارجي تاثير سياستهاي بالادستي تاثير عوامل فناورانه مانند تغييرات شديد و مستمر فناوريتاثير عوامل سياسي مانند سياستهاي ملي و دفاعي کشورتاثير عوامل اجتماعي و فرهنگيتاثير عوامل اقتصادي مانند نرخ ارز و کمبود منابع مالي
شکل 22-4 : متغیرهای نهایی عوامل خارجي
6-4. تحليل مسير تاثيرگذاري عوامل مؤثر بر موفقيت فنبازار (بخش ساختاری)
در اين بخش، با توجه به برتري نرمافزار پیالاس (حداقل مربعات جزئي) در ارزيابي بخش ساختاري مدل (توانمندي نرمافزار در ارزيابي مدلهاي پيچيده و با حجم نمونه اندک، قدرت پیش‌بینی مناسب، استفاده از متغيرهاي طبقهبندي شده...) اقدام به تحليل و بررسي مدل تحقيق با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاري و نرمافزار پيالاس شده است. معيارهاي ارزيابي برازش بخش ساختاري، عبارتند از اعداد معناداري t ، معيار R Squares، معيار Q و معيار افزونگی که در اين فصل به ارزيابي هريک خواهيم پرداخت (در پیوست سوم، تأثیر عوامل بر موفقیت فنبازار به‌وسیله رگرسیون چند متغیره بررسی شده است). چنانکه در مدل اولیۀ تحقيق مشاهده شد، پژوهش حاضر داراي هشت فرضيه اصلي به شرح زير است که مرور آنها قبل از ارزيابي مدل، ضروري به نظر ميرسد:
فرضيه 1: طرف عرضه بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است
فرضيه 2: عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
فرضيه 3: سازوکارهاي داخلي بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
فرضيه 4: طرف تقاضا بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
فرضيه 5:. عوامل خارجي بر طرف عرضه فنبازار تأثیرگذار است
فرضيه 6: عوامل خارجي بر سازوکارهاي داخلي فنبازار تأثیرگذار است.
فرضيه 7: عوامل خارجي بر طرف تقاضا تأثیرگذار است.
فرضیه 8: عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم از طریق متغیر میانجی سازوکارهای داخلی تأثیرگذار است.
در مسیر تحقیق، دو فرضیه دیگر به این هشت فرضیه اضافه گشت که به شرح زیر میباشند:
فرضیه 9: عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم از طریق متغیر میانجی طرف عرضه تأثیرگذار است.
فرضیه10:عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم از طریق متغیر میانجی طرف تقاضا تأثیرگذار است.
در ادامه تحقيق به ارزيابي مدل ساختاری و فرضيه‌ها بر اساس معيارهاي چهارگانه ارائه شده خواهيم پرداخت:
1-6-4. ارزيابي مدل با اعداد معناداري t
ابتداييترين معيار براي سنجش رابطه بين سازه‌ها در مدل (بخش ساختاري)، اعداد معناداري t است و درصورتي که اين عدد از 1.96 بيشتر شود، نشانگر صحت رابطه بين سازه‌ها و درنتيجه تائيد فرضيههاي پژوهش در سطح اطمينان 95 درصد ميباشد. چنانکه در مدل اوليه تحقيق و جدول شماره 21-4 مشاهده ميشود، ضريب تأثیر علي عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار برابر با 0.363است که کوچکتر از 1.96 بوده و در نتيجه معنادار نميباشد.
شکل 23-4: مدل اوليه تحليل مسير در حالت t
جدول 21-4 : وضعیت اعداد معناداری t در مدل اولیه تحقیق
مفروضاتاعداد معناداري tوضعيتتأثیر سازه عوامل خارجي بر سازوکارهاي داخلي فنبازار4تائيدتأثیر سازه عوامل خارجي بر طرف عرضه2.1تائيدتأثیر سازه عوامل خارجي بر طرف تقاضا4.7تائيدتأثیر سازه سازوکارهاي داخلي بر موفقيت فنبازار4تائيدتأثیر سازه طرف عرضه بر موفقيت فنبازار3.6تائيدتأثیر سازه طرف تقاضا بر موفقيت فنبازار2.9تائيدتأثیر سازه عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار0.36رد
چنانچه در جدول فوق مشاهده ميشود، اعداد معناداري کليه مسيرها به استثناي مسير تاثيرگذاري عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار، بزرگتر از 1.96 بوده و درنتيجه معنادار مي‌باشند.
پس از حذف مسير غير معنادار و انجام برخي اصلاحات پيشنهادي براي بهبود شاخصهاي برازش، مدل تحليل مسير در حالت t به شکل 24-4 استخراج گرديد.
شکل 24-4 : مدل نهايي تحليل مسير در حالت t
چنانکه در شکل فوق مشاهده ميشود، اعداد معناداري کليه مسيرها بيشتر از 1.96 بوده و به استثناي فرضيه شماره هفت، مابقي فرضيه‌ها با سطح اطمينان 95 درصد تائيد ميشوند .
همچنين در مدل نهايي، برخي شاخصها (Q4، Q19) با توجه به کم بودن بار عاملي حذف شدهاند.
جدول 22-4 : جدول اعداد معناداری t در مدل اصلاحی
مفروضاتاعداد معناداري tوضعيتتأثیر سازه عوامل خارجي بر سازوکارهاي داخلي فنبازار3.3تائيدتأثیر سازه عوامل خارجي بر طرف عرضه2.01تائيدتأثیر سازه عوامل خارجي بر طرف تقاضا4.8تائيدتأثیر سازه سازوکارهاي داخلي بر موفقيت فنبازار4تائيدتأثیر سازه طرف عرضه بر موفقيت فنبازار3.8تائيدتأثیر سازه طرف تقاضا بر موفقيت فنبازار3.1تائيد
2-6-4. معيار R2 يا R Squares
دومين معيار براي بررسي برازش مدل ساختاري در يک پژوهش، ضرايب R2 مربوط به متغيرهاي پنهان درونزاي مدل است. R2 معياري است که نشان از تأثیر يک یا چند متغیر برون زا بر يک متغير درونزا دارد و سه مقدار 0.19، 0.33 و 0.67 به‌عنوان ملاک مقادير ضعيف، متوسط و قوي R2 در نظر گرفته ميشود. در تحقيق حاضر، مقدار R2 مرتبط با سازه درون زاي موفقيت فنبازار معادل 0.59 است که بيانگر برازش مناسب مدل ميباشد.
یک نکته ضروری این است که مقدار R2 تنها برای سازه‌های درونزای مدل محاسبه شده و برای سازه‌های برون‌زا صفر در نظر گرفته میشود.
3-6-4 معيار Q2
اين معيار قدرت پيش بيني مدل را مشخص مي‌سازد و در صورتي که در مورد يک سازه درون زا يکي از سه مقدار 0.02، 0.15 و 0.35 را کسب نمايد، به ترتيب نشان از قدرت پيش بيني ضعيف، متوسط و قوي سازه يا سازههاي برون زاي مربوط به آن را دارد. در تحقيق حاضر مقدار Q2 مربوط به سازه موفقيت فن يازار معادل 0.36 است که بيانگر توانمندي پيش بيني قوي سازههاي برون زاي منتهي به سازه موفقيت فنبازار ميباشد.(جدول 23-4)
جدول 23-4 : مقادیر مرتبط با معیار Q2 سازه‌های مدل
1-SSE/SSOTotal0.06Dem0.04Int0.36Succ0.01Supp
4-6-4. معیار افزونگی
اين معيار از حاصلضرب مقادير اشتراکي سازه‌ها در مقاديرR2 مربوط به آنها به دست مي‌آيد و نشانگر مقدار تغيير پذيري شاخصهاي يک سازه درون زا است که از يک يا چند سازه برون زا تأثیر مي‌پذيرد.
اين شاخص براي متغير درونزاي موفقیت اينچنين محاسبه ميشود:
RedSucc=CommunalitySucc×R2Succ
=0.63*0.59
لازم به ذکر است در مورد مقدار دقيق ملاک افزونگی عددي ذکر نشده اما هرچه بيشتر باشد، نشان از برازش مناسبتر بخش ساختاري مدل در يک پژوهش دارد. مقادير بدست آمده براي استفاده در فرمول محاسبه GOF که در ادامه به آن مي‌پردازيم، محاسبه ميشود.
7-4. ارزیابی برازش بخش کلی مدل
ارزیابی برازش کلی مدل‌های معادلات ساختاری با استفاده از معیار GOF انجام گرفته و با استفاده از این معیار، محقق میتواند پس از ارزیابی بخش اندازه گیری و ساختاری مدل کلی پژوهش، برازش بخش کلی را نیز کنترل نماید. GOF طبق فرمول زیر محاسبه میشود:
Communalities×R2
به‌طور ی که Communalities نشانه میانگین مقادیر اشتراکی هر سازه میباشد و R2 نیز مقدار میانگین مقادیر R Squares سازه‌های درونزای مدل است. وتزلس و همکاران (Wetzels et al 2009) مقادیر 0.01، 0.25 و 0.36 را به‌عنوان معیارهای ضعیف، متوسط و قوی برای GOF معرفی نموده اند. برای مثال 0.25 نشان دهندۀ برازش متوسط و 0.36 نشانگر برازش کلی قوی است.
چنانچه در محاسبات سطر زير مشاهده میشود GOF مدل تحقیق معادل 0.42 است که بیانگر برازش قوی مدل است.
0.63*0.28=0.422
8-4 ارزيابي تاثيرگذاري متغيرهاي ميانجي با آزمون سوبل
آزمون سوبل براي بررسي معناداري تأثیر ميانجي يک متغير در رابطه ميان دو متغير ديگر بکار مي‌رود. در اين آزمون، حجم نمونه اهميت داشته و حاصل آن يک مقدار z-value است که از طريق فرمول زير محاسبه ميشود. در صورت بيشتر شدن اين مقدار از 1.96 مي‌توان در سطح اطمينان 95 درصد، معنادار بودن تأثیر ميانجي يک متغير را تائيد نمود.
z-value=a×bb2×sa2+a2×sb2+sa2×sb2
a: مقدار ضريب مسير ميان متغير مستقل و ميانجي
b: مقدار ضريب مسير ميان متغير ميانجي و وابسته
:sa2 خطاي استاندارد مربوط به مسير ميان متغير مستقل و ميانجي
:sb2خطاي استاندارد مربوط به مسير ميان متغير ميانجي و وابسته
z-valueExt-Int-Succ=9.8
z-valueExt-Supp-Succ=7.2
z-valueExt-Dem-Succ=9.5
همانطور که مشاهده ميشود، مقادير z-value حاصل از آزمون سوبل بيشتر از 1.96 بوده و مي‌توان اظهار داشت که در سطح اطمينان 95 درصد، تأثیر متغيرهاي ميانجي طرف عرضه، تقاضا و ساز و کارهاي داخلي در رابطه ميان عوامل خارجي و موفقيت فنبازار دفاعي، معنادار است.
9-4. آزمودن فرضيه‌ها
مطابق با الگوريتم تحليل دادهها با مدل سازي معادلات ساختاري نرمافزار پیالاس، پس از بررسي برازش مدلهاي اندازهگيري، ساختاري و کلي، محقق اجازه مي‌يابد که به بررسي و آزمون فرضيههاي تحقيق خود بپردازد.
چنانکه از نتايج بدست آمده از تجزيه و تحليل آماري ارائه شده در اين فصل برداشت شد، برازش مدل در سه سطح اندازه گيري، ساختاري و کلي مناسب ميباشد. همچنين با توجه به بخش 1-6-4 و جدول 22-4 ، نتايج آزمونt value حاکي از معنادار بودن کليه رابطه‌ها به استثناي رابطه تاثيرگذاري سازه عوامل خارجي بر سازه موفقيت فنبازار دفاعي ميباشد. چنانکه در مدل نهايي تحقيق مشاهده ميشود، پس از حذف مسير مذکور، کليه مسيرها با ضريب معناداري بيش از 1.96 و در سطح اطمينان 95 درصد، معنادار مي‌باشند. همچنين چنانکه در بخش قبل نيز ذکر شد براي بررسي تاثيرگذاري متغيرهاي ميانجي از آزمون سوبل استفاده و معناداري هر سه مسير غيرمستقيم تاثيرگذاري، تائيد شد.
در ادامه به بررسي فرضيههاي تحقيق خواهيم پرداخت:
فرضيه اول:
H0 : طرف عرضه بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار نيست.
H1: طرف عرضه بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه ضريب معناداري رابطه معادل 3.8 ميباشد و 96/1 < 3.8 پس در سطح اطمينان 95 درصد، فرض H1 تائيد ميشود و مي‌توان ادعا کرد طرف عرضه بر موفقيت فن‌بازارهاي دفاعي تأثیرگذار است (رد فرضيهH0).
فرضيه دوم:
H0 : عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار دفاعي تأثیرگذار نيست.
H1: عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار دفاعي تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه ضريب معناداري رابطه معادل 0.36 ميباشد و 96/1> 0.36 بنابراين، رابطه فوق معنادار نبوده و در مدل نهايي تحقيق حذف ميشود(عدم رد فرضيهH0).
فرضيه سوم:
H0 : سازوکارهاي داخلي بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار نيست.
H1: سازوکارهاي داخلي بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه ضريب معناداري رابطه در نمودار T-value معادل 4 ميباشد و 96/1 < 4 پس در سطح سطح اطمينان 95 درصد، فرضH1 تائيد ميشود و مي‌توان ادعا کرد ساز و کارهاي داخلي بر موفقيت فن‌بازارهاي دفاعي تأثیرگذار است(رد فرضيهH0 ).
فرضيه چهارم:
H0 : طرف تقاضا بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار نيست.
H1: طرف تقاضا بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه ضريب معناداري رابطه در نمودار T-value معادل 3.1 ميباشد و 96/1 < 3.1 پس در سطح اطمينان 95 درصد، فرض H1 تائيد ميشود و مي‌توان ادعا کرد طرف تقاضا بر موفقيت فن‌بازارهاي دفاعي تأثیرگذار است (رد فرضيهH0).
فرضيه پنجم:
H0 : عوامل خارجي بر طرف عرضه فنبازار تأثیرگذار نيست.
H1: عوامل خارجي بر طرف عرضه فنبازار تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه ضريب معناداري رابطه در نمودار T-value معادل 2 ميباشد و 96/1 < 2 پس در سطح معني داري 05/0 (سطح اطمينان 95 درصد) فرض H1 تائيد ميشود و مي‌توان ادعا کرد عوامل خارجي بر طرف عرضه فنبازار مؤثر است (رد فرضيهH0 ).
فرضيه ششم:
H0 : عوامل خارجي بر سازوکارهاي داخلي فن‌بازارهاي دفاعي، تأثیرگذار نيست.
H1: عوامل خارجي بر سازوکارهاي داخلي فن‌بازارهاي دفاعي، تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه ضريب معناداري رابطه در نمودار T-value 3.3 ميباشد و 96/1 < 3.3 پس در سطح معني داري 05/0 (سطح اطمينان 95 درصد) فرضH0 رد و فرض H1 تائيد ميشود و مي‌توان ادعا کرد عوامل خارجي بر ساز و کارهاي داخلي فنبازار مؤثر است. (رد فرضيه H0)
فرضيه هفتم:
H0 : عوامل خارجي بر طرف تقاضا تأثیرگذار نيست.
H1: عوامل خارجي بر طرف تقاضا تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه ضريب معناداري رابطه در نمودار T-value معادل 4.7 ميباشد و 96/1 < 4.7 پس در سطح معني داري 05/0 (سطح اطمينان 95 درصد) فرض H1 تائيد ميشود و مي‌توان ادعا کرد عوامل خارجي بر طرف تقاضاي فنبازار مؤثر است(رد فرضيهH0).
فرضيه هشتم:
H0 : عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار دفاعي به صورت غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی ساز و کارهای داخلی تأثیر گذار نيست.
H1: عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار دفاعي به صورت غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی ساز و کارهای داخلی تأثیر گذار است.
با توجه به اينکه مقدار Z-value حاصل از آزمون سوبل در رابطه با تأثیر غير مستقيم عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار از طريق متغير ميانجي ساز و کارهاي داخلي، معادل 9.8 بوده و 96/1 < 9.8 ميباشد، در نتيجه مي‌توان اظهار داشت که در سطح اطمينان 95 درصد تأثیر متغير ساز و کارهاي داخلي در رابطه ميان عوامل خارجي و موفقيت فنبازار دفاعي معنادار است(رد فرضيهH0 ).
فرضيه نهم:
H0 : عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم از طریق متغیر میانجی طرف عرضه، تأثیر گذار نيست.
H1: عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم از طریق متغیر میانجی طرف عرضه، تأثیر گذار است.
با توجه به اينکه مقدار Z-value حاصل از آزمون سوبل در رابطه با تأثیر غير مستقيم عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار از طريق متغير ميانجي طرف عرضه، معادل 7.2 بوده و 96/1 < 7.2 ميباشد، در نتيجه مي‌توان اظهار داشت که در سطح اطمينان 95 درصد تأثیر متغير طرف عرضه در رابطه ميان عوامل خارجي و موفقيت فنبازار دفاعي معنادار است(رد فرضيهH0).
فرضيه دهم:
H0 : عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی طرف تقاضا، تأثیرگذار نيست.
H1: عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی طرف تقاضا، تأثیرگذار است.
با توجه به اينکه مقدار Z-value حاصل از آزمون سوبل در رابطه با تأثیر غير مستقيم عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار از طريق متغير ميانجي طرف تقاضا، معادل 9.5 بوده و 96/1 < 9.5 ميباشد، در نتيجه مي‌توان اظهار داشت که در سطح اطمينان 95 درصد تأثیر متغير ميانجي طرف تقاضا در رابطه ميان عوامل خارجي و موفقيت فنبازار دفاعي معنادار است (رد فرضيه H0).
چنانکه از آزمون فرضيه‌ها برداشت ميشود، در مدل نهايي تحقيق، معناداري شش رابطه مستقيم و سه رابطه غيرمستقيم تائيد گشت.
10-4. جمعبندي
در فصل حاضر پس از تحليل و بررسي روايي و پايايي تحليل محتواي مصاحبه‌ها به ارزيابي يافته‌‌‌هاي حاصل از تجزيه و تحليل پرسش نامه‌ها پرداخته شد که مراحل آن در شکل شماتيک 25-4 مشاهده ميشود.
196850698501-آمار توصيفي متغيرهاي جمعيت شناختي2- تحليل عاملي تائيدي اجزاي مدل 3- ارزيابي مدل ساختاري 4- ارزيابي مدل کلي5- ارزيابي تاثير گذاري متغيرهاي ميانجي6-آزمون فرضيه ها001-آمار توصيفي متغيرهاي جمعيت شناختي2- تحليل عاملي تائيدي اجزاي مدل 3- ارزيابي مدل ساختاري 4- ارزيابي مدل کلي5- ارزيابي تاثير گذاري متغيرهاي ميانجي6-آزمون فرضيه ها
شکل 25-4. خلاصه‌‌اي از مراحل تجزيه و تحليل آماري
لازم به ذکر است که در تحليل عاملي تائيدي اجزاي مدل، با بهره گيري از نرم افزار ليزرل، روابط هريک از متغيرهاي مکنون "موفقيت فنبازار، طرف عرضه، طرف تقاضا، ساز و کارهاي داخلي فنبازار و عوامل خارجي" با متغيرهاي مشاهدهگر خود مورد بررسي قرار گرفته و نتايج بدست آمده حاکي از معناداري روابط و مناسب بودن شاخصهاي برازش ميباشد.
همچنين در بخش تحليل مسير تاثيرگذاري عوامل مؤثر بر "موفقيت فنبازار" (بخش ساختاري)، با توجه به برتري نرم افزار پي ال اس، از اين نرمافزار استفاده گشته و با استفاده از شاخصهايي چون اعداد معناداري t، R square، Q و افزونگی به ارزيابي مدل تحقيق پرداخته شد. در ادامه نيز با استفاده از شاخصGOF و آزمون سوبل به ارزيابي بخش کلي مدل (اندازهگيري و ساختاري) و همچنين تاثيرگذاري متغيرهاي ميانجي پرداخته شد.
نتايج بدست آمده از بررسي‌‌‌هاي فوق، حاکي از تائيد معناداري کليه مسيرها به استثناي مسير تأثیرگذاري "عوامل خارجي" بر "موفقيت فنبازار دفاعي" بوده و به عبارتي پس از حذف مسير غير معنادار، کليه فرضيات تحقيق تائيد ميشود. همچنين در مدل نهايي تحقيق، دو متغير مشاهده گر Q4 و Q19 با توجه به پايين بودن بار عاملي حذف گرديد.
در شکل 26-4 مدل نهايي تحقيق ارائه شده است.
22225128270طرف عرضه* تلاش سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري*تعداد فناوريهاي عرضه شده*توانمندي صنايع دفاعي در عرضه فناوريموفقيت فنبازار دفاعي*تعداد فناوريهاي مبادله شده*حجم فناوريهاي مبادله شده*رضايت عرضه کنندگان فناوري از مبادلات*رضايت عرضه کنندگان از سازوکارهاي داخلي ساز و کارهاي داخلي* سازوکارهاي معرفي فناوري در صنايع دفاعي*سازوکارهاي اطلاع رساني به صنايع دفاعي*توانمندي مشاوره به خريداران و فروشندگان*توانمندي قيمت گذاري عادلانه طرف تقاضا* نياز سازمانهاي دفاعي به فناوري* تلاش سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوري*برخورداري از منابع مالي جهت خريد فناوريعوامل خارجي*تاثير عوامل سياسي نظير تحريم ها*تاثير عوامل سياسي نظير سياستهاي ملي و دفاعي *تاثير سياستهاي بالادستي*تاثير عوامل اجتماعي و فرهنگي*تاثير عوامل فناورانه00طرف عرضه* تلاش سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري*تعداد فناوريهاي عرضه شده*توانمندي صنايع دفاعي در عرضه فناوريموفقيت فنبازار دفاعي*تعداد فناوريهاي مبادله شده*حجم فناوريهاي مبادله شده*رضايت عرضه کنندگان فناوري از مبادلات*رضايت عرضه کنندگان از سازوکارهاي داخلي ساز و کارهاي داخلي* سازوکارهاي معرفي فناوري در صنايع دفاعي*سازوکارهاي اطلاع رساني به صنايع دفاعي*توانمندي مشاوره به خريداران و فروشندگان*توانمندي قيمت گذاري عادلانه طرف تقاضا* نياز سازمانهاي دفاعي به فناوري* تلاش سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوري*برخورداري از منابع مالي جهت خريد فناوريعوامل خارجي*تاثير عوامل سياسي نظير تحريم ها*تاثير عوامل سياسي نظير سياستهاي ملي و دفاعي *تاثير سياستهاي بالادستي*تاثير عوامل اجتماعي و فرهنگي*تاثير عوامل فناورانه
شکل 26-4. الگوی استراتژی توسعه فنبازار
فصل پنجم
جمعبندی و نتیجه‌گیری
1-5. مقدمه
با توجه به اهمیت فناوری در ارتقای عملکرد صنایع دفاعی، مبادلات فناوری میان این صنایع به‌عنوان مکانیزمی برای اکتساب فناوری و جلوگیری از دوباره‌کاری، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این میان، فنبازار دفاعی ابزار مهمی در جهت افزایش تعاملات بنگاهها و اشاعه فناوری به حساب میآید.
باتوجه به این موضوع، بررسی تجارب فنبازارهای دفاعی و مطالعه عوامل مؤثر در موفقیت آنها مورد توجه محقق قرار گرفت و تلاش شد عوامل مؤثر بر موفقیت یا عدم موفقیت فنبازارهای دفاعی مشخص گردد. هدف از این کار پیداکردن راهکار یا راهکارهای برای ارتقای عملکرد فنبازارهای دفاعی بوده است تا از این راه موجبات افزایش نرخ مبادلات فناوری بین بنگاه‌های دفاعی فراهم گردد.
بدین منظور و از آنجا که فنبازارهای دفاعی شکل خاصی از نهادهاي ميانجي به حساب میآیند، ابتدا به بررسی مفهوم، کارکرد و جایگاه نهادهاي ميانجي در نظام علم، فناوری و نوآوری پرداخته شد و سپس با تمرکز بر فنبازار تلاش شد عوامل مؤثر در موفقیت نهادهاي ميانجي و به‌ویژه، عوامل مؤثر در موفقیت فن‌بازارها از طریق مرور ادبیات شناسايي شود. نتیجۀ این کار، طراحی مدلی مقدماتی برای توصیف عوامل مؤثر در موفقیت فن‌بازارها بود.
در ادامه، فعالیتهای تحقیق به بررسی موفقیت فنبازار دفاعی و عوامل مؤثر بر آن اختصاص یافت. این کار از طریق مصاحبه با گروهی از خبرگان آشنا با تجارب فنبازار دفاعی و تحليل محتوای متون مصاحبه‌ها صورت گرفت. نتایج مصاحبه حاکی از عدم موفقیت فعالیتهای بود که تحت عنوان فنبازار دفاعی در کشور انجام شده است.
تحليل محتوای متون مصاحبه‌ها همچنین نشان داد که موفقیت فنبازار دفاعی تحت تأثیر عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا، عوامل محیطی (خارجی) و سازوکارهای داخلی فنبازار قرار دارد و عامل دیگری بر موفقیت فنبازار دفاعی تأثیر ندارد. به این ترتیب، اجزا و رابط بين اجزاي مدل مقدماتی بر اساس نتایج مصاحبه‌های اکتشافی نهایی شد.
در مرحلۀ بعد، شاخصهای جهت اندازه‌گیری عوامل مؤثر بر موفقیت فنبازار تدوین و پرسشنامهای تهیه گردید. این پرسشنامه پس از بررسی روایی، بین 200 نفر از دست‌اندرکاران فنبازار دفاعی متشکل از افرادی از بنگاههاي فعال درخرید و فروش فناوری و همچنین افرادی از نهادهاي ميانجي دخیل در طراحی و اجرای فنبازار توزیع شد. از این تعداد، 142پرسشنامه قابل قبول جمع آوری و تحلیل شد.
ابتدا، پايايي پرسشنامه با استفاده از ضريب آلفاي كرونباخ بررسی گردید؛ سپس، براي بررسي روابط متغيرهاي نهفته با متغيرهاي قابل مشاهده و همينطور شناسايي عوامل تشکيل دهنده هر متغير نهفته (مکنون) از روش تحليل عاملي تأييدی با کمک نرمافزار لیزرل و براي بررسي تاثيرات متقابل ميان متغيرهاي مستقل و متغيرهاي ميانجي و نيز به‌منظور سنجش ارتباط ميان متغيرهاي مستقل با متغير وابسته از روش مدلسازي معادلات ساختاري با کمک نرم افزار پیالاس استفاده گرديد.
تحليل عاملي تأييدی مناسب بودن متغیرهای مشاهده گر را برای همه ی متغیرهای نهفته (مکنون) نشان داد. همچنین مدل سازي معادلات ساختاري نشان داد که اولاً، موفقیت فنبازار دفاعی مستقیماً تحت تأثیر عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا و ساز و کارهای داخلی فنبازار قرار دارد؛ و ثانیاً عوامل محیطی (خارجی) صرفاً از طریق این عوامل بر موفقیت فنبازار دفاعی تأثیر میگذارند. تحلیل‌های انجام شده، تأثیر مستقیم عوامل محیطی (خارجی) را بر موفقیت فنبازار دفاعی نشان نداد.
2-5. نتايج حاصل از مرور ادبيات
مرور ادبيات موضوع نشان داد که عملكرد "نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری" تحت تأثیر "عوامل طرف عرضه" و "عوامل طرف تقاضا" قرار دارد و درنتيجه میتوان گفت که موفقيت فن‌بازارها به‌عنوان نوع خاصی از این نهادها نیز تحت تأثیر عوامل مذکور قرار دارد. علاوه بر این، موفقيت نهادهاي فوق تحت تأثیر عوامل و "سازوكارهاي دروني" آنها نيز ميباشد، يعني هرچه اين عوامل دروني مساعدتر و اين سازوكارها روان‌تر و كاراتر باشند احتمال موفقيت فنبازار بيشتر خواهد بود. از طرف ديگر، به روایت ادبیات موضوع و از آنجا كه نهادهاي ميانجي بازاريابي فناوری و به‌طور خاص فنبازار، در خلأ عمل نمي‌كنند مي‌توان گفت كه فن‌بازارها تحت تأثیر شرايط محيطي نيز قرار دارند. به عبارت ديگر، موفقيت فن‌بازارها نه تنها به روانی و كارایی عوامل و "سازوكارهاي دروني" آنها بلکه به مساعد بودن عوامل محيط بيروني یا خارجی آنها نيز بستگي دارد.
به‌طور خلاصه، نتايج حاصل از مرور ادبيات را میتوان چنین جمعبندی کرد که موفقيت فن‌بازارها، یعنی بالا بودن كميت و كيفيت مبادلات فناوری انجام شده از طريق آنها در يك دوره زماني مشخص، تحت تأثیر چهار دسته از عوامل قرار دارد: عوامل طرف عرضه كه به كليه عوامل مؤثر بر عرضۀ فناوری توسط اشخاص حقيقي و حقوقي در فنبازار اشاره دارد؛ عوامل طرف تقاضا كه به كليه عوامل مؤثر بر تقاضاي اشخاص حقيقي و حقوقي برای خرید فناوری از فنبازار اشاره دارد؛ عوامل و سازوكارهاي دروني که منظور از آنها كليه عواملي است كه طرف عرضه را به طرف تقاضا متصل كرده و موجب تسهيل مبادلات فناوری ميشوند؛ و سرانجام عوامل محيطي یا خارجی که منظور از آنها عواملي غير از عوامل طرف عرضه و تقاضا است كه با تأثیر نهادن بر طرف عرضه، طرف تقاضا و سازوكارهاي دروني و يا به‌طور مستقيم بر موفقيت فنبازار تأثیر مي‌‌گذارند.
3-5. نتايج تحليل آمار توصيفي
از دیدگاه آمار توصیفی در اين تحقیق به بررسي چگونگي توزيع نمونه آماري –یعنی پاسخ دهندگان به پرسشنامه- از حيث متغيرهايي همچون سابقۀ کاري، تحصيلات و ساير متغيرهاي مرتبط پرداخته شد. این بررسی نشان دادکه:
از نظر سابقۀ کاری، حدود 30 درصد (42 نفر) از افراد کمتر از 10 سال، 36 درصد ( 51 نفر) بين 11 تا 20 سال و مابقي بيش از 21 سال سابقۀ کار داشتهاند.
از نظر تحصیلات، 4/2 درصد از افراد پاسخ دهنده (6 نفر) داراي مدرک کارداني يا پايين‌تر، حدود 32 درصد ( 45 نفر) مدرک کارشناسي، 55 درصد (78 نفر) مدرک کارشناسي ارشد و مابقي داراي مدرک دکترا بودهاند.
از نظر میزان آشنایی با فنبازار، آشنايي حدود 45درصد از افراد (64 نفر) در حد اطلاع عمومي، 27 درصد( 38 نفر) در حد شرکت در فنبازار و آشنایی مابقي در حد اجراي فنبازار بوده است.
از نظر گرایش تحصیلی، حدود 62 درصد (88 نفر) از افراد داراي مدرک تحصيلي فني و مهندسي، 15.5درصد (22 نفر) داراي مدرک علوم پايه، 17درصد ( 24 نفر) داراي مدرک علوم انساني و مابقي فارغ التحصيل ساير رشته‌ها بودهاند.
از نظر صنعت و سازمان متبوع، 16.2 درصد افراد پاسخ دهنده (23 نفر) در ساصد، 28 درصد (40 نفر) در سازمان صنايع هوايي، 19.7 درصد (28 نفر) در سازمان هوافضا، 7.7 درصد (11 نفر) در موسسه، 5.6 درصد ( 8 نفر) در سپند و مابقي در ساير صنايع مشغول به کار بودهاند.
از نظر میزان آشنایی با فنبازار، 33% از پاسخ دهندگان دارای آشنايي در حد عمومي، 43% در حد شرکت در فنبازار، و حدود 24% دارای تجربۀ اجرايی فنبازار بودهاند. شایان ذکر است که پاسخ دهندگان دارای آشنايي در حد شرکت در فنبازار و دارای تجربۀ اجرايی فنبازار همگی از صنایع مختلف دفاعی بوده و تقریباً هيچ يک از پاسخ دهندگان شاغل در موسسه، دانشگاه و ستاد وزارت با مباحث اجرايی فنبازار آشنا نبوده‌اند.
4-5. نتايج تحليل عاملي تأييدی
در پژوهش حاضر به‌منظور خالص‌سازي سنجه‌‌‌هاي متغيرها و تأييد روابط ميان دادههاي اوليه با توجه به سوابق نظري جمعآوری شده و مصاحبه‌های انجام شده، از آزمون تحليل عاملي تأييدی و نرم افزار لیزرل استفاده شد. روش تحليل عاملي تأييدی در چندين گام و به‌طور پيوسته برروي دادههاي اوليه انجام گردید. براي ارزيابي برازش مدل از شاخصهاي ارائه شده در خروجي نهايي نرم افزار، تحت عنوان مناسب بودن تطابق یا GOF استفاده شد. همچنين در اين نرمافزار از روش حداکثر احتمال استفاده گردید.
در مورد متغير مکنون موفقيت فنبازار، اعتبار سؤالات پرسشنامه در رابطه با این متغیر تأييد‌شد و مدل پس از انجام تعداد محدودي اصلاحات پيشنهادي به برازش کامل رسید. اين مدل با استفاده از معيارهايي چون تعداد فناوريهاي مبادله شده و میزان رضايت صنايع و سازمانهاي متقاضي/عرضه کننده فناوري از مبادلات، ميزان موفقيت فن‌بازارهاي گذشته را اندازه گیری میکند.
در مورد تحليل عاملي تأييدی سازه طرف عرضه، طرف تقاضا، سازوکارهای داخلی و عوامل خارجی (محیطی) نیز وضعیت مشابهی وجود داشت. یعنی اعتبار سؤالات پرسشنامه در رابطه با این متغیرها، تأييد شد و مدل‌ها پس از انجام تعداد اصلاحات پيشنهادي به برازش کامل رسیدند. سرانجام مشخص شد که:
الف) سازۀ طرف عرضه را میتوان با معيارهاي تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري، فناوريهاي عرضه شده توسط صنايع و سازمانهاي دفاعي و توانمندي صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري اندازه‌گیری کرد؛
ب) سازۀ طرف تقاضا را میتوان با معيارهاي نياز صنايع و سازمانهاي دفاعي به فناوري، تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوري، و برخورداري صنايع و سازمانهاي دفاعي از منابع مالي لازم براي خريد فناوري اندازه‌گیری کرد؛
ج) سازه سازوکارهای داخلی فنبازار را میتوان با معيارهاي برخورداري از سازوکارهاي لازم براي شناسايي و معرفي فناوریهای قابل فروش، برخورداري از سازوکارهاي لازم اطلاعرساني و معرفي فناوريهاي قابل خريد، برخورداري از توانايي ارائه مشاوره تخصصي به خريداران و فروشندگان فناوري و برخورداري از توانايي لازم براي قيمت‌گذاري عادلانه فناوري اندازه گیری کرد؛ و سرانجام اینکه
د) سازه عوامل خارجی (محیطی) فنبازار را میتوان با معيارهاي تأثیر عوامل سياسي (مانند تحريم‌ها و مخاصمات بين‌المللي)، تأثیر عوامل سياسي (مانند سياستهاي ملي و دفاعي کشور)، تأثیر سياستهاي بالادستي، تأثیر عوامل اقتصادي (مانند نرخ ارز و کمبود منابع مالي)، تأثیر عوامل اجتماعي و فرهنگي، و تأثیر عوامل فناورانه (مانند تغييرات شديد و مستمر فناوري) اندازه‌گیری کرد.
5-5. نتايج حاصل از تحليل مسير
در بخش تحلیل مسیر (ساختاري) از معيارهاي اعداد معناداري t، معيار R Squares، معيار Q و معيار افزونگی برای ارزيابي برازش استفاده و مشخص شد که برازش مدل در سه سطح اندازه گيري، ساختاري و کلي مناسب ميباشد. نتايج آزمون t value حاکي از معنادار بودن کليۀ رابطه‌ها به استثناي رابطۀ تاثيرگذاري سازه عوامل خارجي بر سازه موفقيت فنبازار دفاعي بود. پس از حذف مسير مذکور، کليۀ مسيرها با ضريب معناداري بيش از 1.96 و در سطح اطمينان 95 درصد، معنادار بودند. البته در مدل نهايي، برخي شاخصها (Q4، Q19) نیز با توجه به کم بودن بار عاملي حذف شدند.
ضريب R2 برای متغير پنهان درونزاي مدل یعنی موفقيت فنبازار معادل 0.59 محاسبه شد که بيانگر برازش مناسب (بالاتر از متوسط) مدل است.
مقدار Q2 نیز برای سازه موفقيت فنبازار معادل 0.36 محاسبه شد که بيانگر توانمندي پيشبيني قوي سازههاي برون‌زاي منتهي به سازه موفقيت فنبازار است.
معيار افزونگی نیز براي متغير درون زاي موفقيت فنبازار برابر با 0.37 محاسبه شد و سپس ارزیابی برازش کلی مدل‌های معادلات ساختاری با استفاده از معیار GOF انجام گرفت. GOFمدل معادل 0.42 بود که بیانگر برازش قوی مدل است.
براي بررسي تاثيرگذاري متغيرهاي ميانجي نیز از آزمون سوبل استفاده و معناداري هر سه مسير غيرمستقيم تاثيرگذاري تائيد شد. در واقع، مقادير z-value حاصل از آزمون سوبل بيشتر از 1.96 بود که بر این اساس مي‌توان اظهار داشت تأثیر متغيرهاي ميانجي طرف عرضه، تقاضا و ساز و کارهاي داخلي در رابطه ميان عوامل خارجي و موفقيت فنبازار دفاعي، در سطح اطمينان 95 درصد معنادار بوده است.
6-5. نتايج و تفسير آزمون فرضيههاي تحقيق
طبق الگوريتم تحليل دادههای مدل سازي معادلات ساختاري در روش پیالاس، پس از بررسي برازش مدلهاي اندازهگيري، ساختاري و کلي، به بررسي و آزمون فرضيههاي تحقيق پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضيههاي تحقيق را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد:
1. عوامل خارجي بر سازوکارهاي داخلي فن‌بازارهاي دفاعي، تأثیرگذار است.
2. عوامل خارجي بر طرف عرضه فنبازار تأثیرگذار است.
3. عوامل خارجي بر طرف تقاضا تأثیرگذار است.
4. سازوکارهاي داخلي بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
5. طرف عرضه بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
6. طرف تقاضا بر موفقيت فنبازار تأثیرگذار است.
7. عوامل خارجي بر موفقيت فنبازار دفاعي تأثیرگذار نیست.
8. عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار دفاعي به صورت غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی ساز و کارهای داخلی تأثیرگذار است.
9. عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم از طریق متغیر میانجی طرف عرضه، تأثیرگذار است.
10. عوامل خارجی بر موفقیت فنبازار به‌طور غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی طرف تقاضا، تأثیرگذار است.
7-5. نتايج حاصل از مصاحبه و تحليل محتوا
برای بررسی موفقیت فنبازارهای گذشتۀ بخش دفاع و نیز تعیین عواملی که بر فنبازارهای دفاعی مؤثر هستند از ابزار مصاحبه استفاده گردید. بدین منظور با 14 نفر از خبرگان دفاعی و دست‌اندرکاران فنبازارهای گذشته مصاحبه عمیق به عمل آمد؛ سپس، این مصاحبه‌ها مکتوب شد و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا و به شیوهای که توسط دفتر حسابداری عمومی ایالات متحده ارائه شده است تحلیل گردید.
نتایج تحلیل محتوای متن مصاحبه‌ها نشان داد که فنبازارهای گذشته در بخش دفاع با موفقیت روبرو نبوده‌اند . موفقیت فنبازارهای گذشته -دست کم از دید مصاحبه شوندگان- ناچیز بوده و از بین 10 نفری که در مورد این موضوع اظهارنظر کردند، صرفاً دو نفر به نوعی موفقیت محدود اشاره داشته و در واقع هر 10 نفر، فنبازارهای گذشته را ناموفق توصیف کردند.
برای آزمون فرضیه‌ها بر اساس نتایج مصاحبه ها، تعداد پاسخ‌های مثبت افراد مشخص شد و آزمون دوجمله‌ای (بینومیال) صورت گرفت. با توجه به اینکه احتمال تصادفی بودن پاسخ در همه موارد کمتر از 05/0 بود (05/0 P<)، هیچیک از فرضیه‌ها رد نشد. بنابراین بر اساس نتایج مصاحبه‌ها میتوان گفت که اولاً، موفقیت فنبازار تحت تأثیر عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا، سازوکارهای داخلی و عوامل خارجی یا محیطی قرار داشته و ثانیاً غیر از عوامل فوق، عوامل دیگری بر آن تأثیر ندارد. همچنین تعداد تکرار این عوامل در مصاحبه‌ها به‌عنوان شاخص شدّت تأثیر آنها به‌عنوان متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته یعنی موفقیت فنبازار در نظر گرفته شد. نتایج این بررسی نشان داد که عوامل طرف عرضه و سازوکارهای داخلی فنبازار بیشترین تأثیر را بر موفقیت فنبازار دارند و پس از اینها عوامل خارجی یا محیطی قرار میگیرند. بر اساس نتایج این بخش از تحقیق، عوامل طرف تقاضا دارای کمترین تأثیر بر موفقیت فنبازار هستند.
با توجه به موارد فوق و بر اساس نتایج این تحقیق میتوان گفت که اولاً، فنبازارهای دفاعی به یقین تاکنون با عدم موفقیت روبرو بودهاند و ثانیاً برای تضمین موفقیت فنبازارهای دفاعی باید در وهله اول به اتخاذ سیاستهای برای تحریک طرف عرضه و بهبود سازوکارهای داخلی فنبازار اقدام نمود و در وهله بعد به عوامل خارجی یا محیطی توجه کرد و چاره‌ای برای کاهش تهدیدها و استفاده از فرصت‌ها اندیشید. بر اساس این نتایج، تحریک بنگاه‌های طرف تقاضا برای استفاده از فنبازار، اولویت نهایی اقدام در این زمینه است.
در اینجا لازم است یادآوری شود که این بخش از تحقیق بر دادههای حاصل از مصاحبه با مدیران و کارشناسان بخش دفاع به‌عنوان خبرگان و دست‌اندرکاران فنبازار دفاعی متکی بوده است. بنابراین، نتیجهگیریهای حاصل از آن نیز در واقع بیانگر ادراک و برداشت این افراد از واقعیتهای بخش دفاع است. به این ترتیب، هرچند به پاسخ سؤال اول مبنی بر عدم موفقیت فنبازارهای دفاعی گذشته که بیان یک واقعیت عینی است میتوان به‌اندازه کافی اطمینان نمود، اما در مورد پاسخ سؤال دوم و به‌ویژه میزان تأثیر عوامل بر موفقیت فنبازار دفاعی، تردیدهای جدی وجود دارد زیرا اشاره این افراد به عوامل مختلف و میزان تکرار این عوامل در طول مصاحبه، ناشی از شناخت و برداشتی است که میتواند درست یا غلط و کامل یا ناقص باشد. به‌علاوه، هرچند در اکثر منابع تحلیل محتوا به میزان تکرار به‌عنوان یک متغیر کمّی اشاره شده امّا در این مورد هم تردیدهای وجود دارد.
از این رو و به دلایل فوق، لازم بود که فرضیههای تحقیق به روش یا روش‌های دیگری نیز مورد آزمون قرار گیرد. همان‌گونه که دیدیم، این فرضیه‌ها در بخشهای دیگر این تحقیق با استفاده از پرسشنامه و با کمک معادلات ساختاری و تحلیل مسیر نیز مورد بررسی قرار گرفت.
8-5. نتایج بر مبنای مدل نهایی
همان‌گونه که در مدل نهایی تحقیق (شکل 26-5) مشخص گردیده است ساختار موفقیت فنبازار مبتنی بر 4 رکن عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا، سازوکار داخلی و عوامل محیطی شکل میگیرد.
آنگونه که از مدل نهایی برمیآید عوامل خارجی از طریق تأثیر بر عوامل طرف عرضه و تقاضا و سازوکارهای داخلی بر موفقیت فنبازار تأثیرگذار است.
متغیرهای آشکارگر عوامل خارجی از جمله عواملی هستند که تغییرات آن درآمیخته با زیرساختهای نرم اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و سیاستی میباشد و این بمعنای زمانگیر بودن تأثیر این عوامل بر موفقیت فنبازار بوده و مجموعه اقداماتی که از تأثیر عوامل خارجی نشأت میگیرد در میانمدت و بلند مدت اثرگذار خواهد بود.
متغیرهای آشکارگر سازوکارهای داخلی بخشی مربوط به ایجاد زیرساختهای مبادله میباشد از جمله زیرساختهای اطلاعرسانی، مدیریت دانش، آموزش و مواردی نظیر آن؛ و بخشی مربوط به اقداماتی که بازه زمانی آن کوتاه میباشد. از این رو مجموعه اقداماتی که برای فعالسازی فنبازار از طریق توسعة سازوکارهای داخلی انجام میگردد بخشی در کوتاهمدت و بخشی در میانمدت قابل انجام است.
با بررسی مدل نهایی در بخش مجموعه عوامل داخل سازمانی صنایع دفاعی مورد نظر قرار میگیرد تا بتوان به نحو شایستهای از طرف عرضه، فناوریهای احصاء شده بخوبی عرضه گردد و از طرف تقاضا فناوریهای مورد نیاز بخوبی درخواست گردد.
باید به این موضوع توجه داشت که فنبازار موفق به مثابه یک سیستم متشکل از زیرسیستمها، اجزاء و فرآیندهایی است که بصورت منطقی با یکدیگر عمل مینمایند. یکپارچگی، توازن و تناسب، جامعیت و فراگیری، سطوح سیاستگذاری، میانجیگری، مدیریتی و اجرایی و سلسله اقدامات عملیاتی کوتاه مدت، میانمدت و بلندمدت طور باید تنظیم گردد که فرآیند فعالسازی فنبازار دچار سکته و کندی نگردد.
9-5. پيشنهادهای تحقيق
پیشنهادهای این تحقیق در دو بخش پيشنهادهای اجرايي و پيشنهادهای تحقیقات آتی به شرح زیر ارائه میشود.
1-9-5. پيشنهادهای اجرايي
پیشنهادات اجرایی در دو سطح راهبردهای کلان و سیاستهایی برای موفقیت فنبازار دفاعی ارائه میگردد:
راهبردهای کلان
با توجه به ویژگیهای بخش دفاعی و جمعبندی آسیبشناسی فنبازارهای دفاعی گذشته و وضعیت مدیریت فناوری حاکم بر فضای فنبازار دفاعی، راهبردهایی که ریشه در مباحث کلان و اساسی فناوری دفاعی دارد برای موفقیت فنبازار دفاعی پیشنهاد میگردد که عبارت است از:
گسترده نمودن بازار (بازارسازی) فناوری دفاعی به واسطة دیپلماسی فعال و انعقاد پیمانهای دفاعی با کشورهای دوست و غیرمتخاصم
پیادهسازی نظام نوآوری دفاعی (در تمامی ابعاد از جمله توسعة فناوریهای زرد و سبز دفاعی در بخش ملی/ گسترش بازار فناوری ملی بهواسطة مبادلة سرریز فناوری از بخش دفاعی به ملی و بالعکس)
توسعة نهادافزار ( مالکیت مادی و معنوی فناوری به پشتوانة آئیننامة مالی و معاملاتی مؤسسه / حسابداری فناوری و مدیریت معاملات مالی فناوری فیمابین صنایع دفاعی/ تولیت فنبازار و تنظیم وظایف معاونت صنعتی وزارت با مؤسسه و با سازمانها در مدیریت فناوری)
یادگیری و ارتقاء دانش مدیریت فناوری ( بطور تخصصی فنبازار دفاعی ) و مدیریت اطلاعات فناوری
فرهنگسازی و ترویج تفکر اقتصادی فناوری (در توجه ویژه به فروش فناوری محصول در کنار فروش محصول فناوری)
تمرکز بر سکوهای مشترک فناوری بین صنایع دفاعی و غیردفاعی و پیوند آن با فنبازار
پیامد: کمک به تغییر انگارة اقتصاد دولتپایه به اقتصاد نفع (نوآوری، فناوری و علم) پایة دفاعی: کاهش وابستگی اقتصاد سازمان به دولت از طریق ارزش مالی ناشی از مبادلات فناوری و افزایش سبد درآمدهای سازمانهای دفاعی
سیاستها
همان‌گونه که قبلاً اشاره شد، بر اساس نتایج تحلیل محتوای متن مصاحبه‌های این تحقیق، برای تضمین موفقیت فنبازارهای دفاعی باید در وهله اول به اتخاذ سیاستهای برای تحریک طرف عرضه و بهبود سازوکارهای داخلی فنبازار اقدام نمود و در وهلۀ بعد به عوامل خارجی یا محیطی توجه کرد و چاره‌ای برای کاهش تهدیدها و استفاده از فرصت‌ها اندیشید. بر اساس این نتایج، تحریک بنگاه‌های طرف تقاضا برای استفاده از فنبازار، اولویت بعدی اقدام در این زمینه است.
بر اساس نتایج بخشهای دیگر این تحقیق که با استفاده از پرسشنامه و با کمک معادلات ساختاری و تحلیل مسیر انجام شد، نیز میتوان گفت که موفقیت فنبازارهای دفاعی مستلزم اتخاذ سیاستهای تحریک طرفهای عرضه و تقاضا و نیز مستلزم اتخاذ سیاستهای برای بهبود سازوکارهای داخلی فنبازار است. عوامل خارجی یا محیطی صرفاً از این جهت اهمیت دارند که بر طرفهای عرضه و تقاضا و سازوکارهای داخلی فنبازار تأثیر دارند چرا که بر اساس نتایج این تحقیق عوامل خارجی یا محیطی تأثیر مستقیمی بر موفقیت فنبازارهای دفاعی ندارند. از این رو، از دیدگاه سیاستگذاری و برای تضمین موفقیت فنبازارهای دفاعی، پیشنهاد میشود سیاستهای برای تحریک طرفهای عرضه و تقاضا و بهبود سازوکارهای داخلی فنبازار اتخاذ شود. به‌طور مشخص، پیشنهاد میشود:
الف) مشوق‌های برای شرکت صنایع دفاعی در فن‌بازارها – چه به‌عنوان خریدار و چه به‌عنوان فروشنده-در نظر گرفته شود؛
ب) تمام یا بخشی از هزینههای مبادله فناوری توسط وزارت دفاع و پش ن م به‌عنوان متولی اصلی اکتساب فناوریهای دفاعی تقبل گردد؛
ج) وزارت دفاع و پش ن م رأساً یا از طریق موسسۀ آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی نسبت به راه‌اندازی فنبازارهای دفاعی اقدام نموده و بهبود سازوکارهای داخلی آنها را مورد توجّه جدی قرار دهد؛
د) برای پياده‌سازی الگوی فنبازار دفاعی؛ گفتمانسازی صورت پذیرد؛
ه) جانمایی الگوی فنبازار در نظام نوآوری دفاعی و به‌عنوان یکی از شاخصهای تحقق نظام نوآوری میزان مبادلات فناوری تلقی بشود.
2-9-5. پيشنهادهایي براي تحقيقات آتي
با توجه به فعالیتهای صورت گرفته در این تحقیق و نتایج حاصل از آنها پیشنهاد میشود:
موانع دانشی و فرهنگی مبادلات فناوری دفاعی
چالش‌های نهادی در توسعة فنبازار دفاعی
فنبازار در اقتصاد نفع پايه دفاعی(نوآوری،فناوری، علم)
فنبازار دفاعی ملی و بين‌المللی
3-9-5. محدودیتها
ارائه اطلاعات در موضوعات مختلف داخلی حوزة دفاعی دلیل درآمیخته بودن با اطلاعات امنیتی معمولاً با کندیها و سختیهای روبرو است که این تحقیق نیز از آن استثناء نبود.
یکی از محدودیتهای که پیش از این به آن اشاره گردیده است، کمبود مطالعات متعدد در زمینة فنبازار دفاعی بود. البته با اصطلاحات نزدیک به فنبازار؛ نظیر سازمانهای میانجی اطلاعات بیشتری یافت شد
4-9-5. نوآوریهای تحقیق
از آنجا که نهادهای میانجی فناوریو بالاخص فنبازار در نظام جامع اکتساب دفاعی نقش مهمی را ایفا مینمایند، تاکنون الگویی برای استقرار و اثر بخشی این نوع نهاد تدوین نگردیده است. در این تحقیق الگوی موفقیت فن بازار دفاعی به عنوان نوآوری تحقیق خلاء آن را پر مینماید
پیوست اول: پرسشنامه
بسمه‌تعالي
صاحب‌نظر گرامي
پرسشنامه پيوست به منظور بررسي عوامل مؤثر در موفقيت يا شكست فن‌بازارهاي دفاعي كشور تهیه‌شده است. منظور از فنبازار دفاعي، محيط و سازوكاري براي مبادله فناوري بين نهادهاي دفاعي كشور است. به عبارت ديگر، فنبازار دفاعي بستري براي خریدوفروش فناوري توسط صنايع و سازمانهاي دفاعي كشور ميباشد. با توجه به اينكه تاكنون چند فنبازار دفاعي در كشور برگزار شده است، انعكاس تجربيات و نظرات ارزشمند جنابعالي ميتواند راهگشاي اقدامات بعدي در اين زمينه باشد. از اين رو، خواهشمند است با پاسخ دقيق و مسئولانه به سؤالات، محقق را مساعدت فرماييد. پيشاپيش از همكاري صميمانه جنابعالي قدرداني مي‌نمايد.
1. مشخصات پاسخدهنده:
سابقه كاري:
كمتر از 10 سال 11 تا 20 سال 21 سال و بالاتر
تحصيلات:
كارداني و پايين‌تركارشناسكارشناس ارشددكتري و بالاتر
ميزان آشنايي با فنبازار:
آشنايي در حد اطلاع عموميآشنايي در حد شركت در فنبازار آشنايي در حد اجراي فنبازار
صنعت متبوع:
ساصدصنايع هواييصاايرانهوافضادريايي
مؤسسهدانشگاهستاد وزارتسپند ساير
رشته تحصيلي:
فني و مهندسيعلوم پايهعلوم انساني ساير
2. پرسش‌های تحقیق:
توجـه: سؤال‌هاي اين پرسشنامه صرفاً بر فن‌بازارهاي دفاعي و مبادله فناوري بين نهادهاي دفاعي (سازمان، صنعت، شركت، ...) متمركز است. لطفاً با توجه به اين پيش‌فرض، پاسخ سؤال‌هاي زير را مشخص فرماييد.
الف) موفقيت فنبازار
در فن‌بازارهاي گذشته، تعداد فناوريهاي مبادله شده بين صنايع و سازمانهاي دفاعي در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
در فن‌بازارهاي گذشته، حجم ریالی فناوريهاي مبادله شده بين صنايع و سازمانهاي دفاعي در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
در فن‌بازارهاي گذشته، رضايت صنايع و سازمانهاي عرضه‌كننده فناوري از مبادلات در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
در فن‌بازارهاي گذشته، رضايت صنايع و سازمانهاي متقاضي فناوري از مبادلات در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
در فن‌بازارهاي گذشته، رضايت صنايع و سازمانهاي عرضه‌كننده و متقاضي فناوري از سازوكارهاي داخلي فنبازار در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
ب) طرف عرضه
6- شدت تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري در فن‌بازارهاي گذشته در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
تعداد فناوريهاي عرضه‌شده توسط صنايع و سازمانهاي دفاعي در فن‌بازارهاي گذشته در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
توانمندي صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوري در فن‌بازارهاي گذشته در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
ج) طرف تقاضا
9- شدت نياز صنايع و سازمانهاي دفاعي به فناوريهاي عرضه‌شده در فن‌بازارهاي گذشته در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
شدت تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوري از طريق فن‌بازارهاي گذشته در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
ميزان برخورداري صنايع و سازمانهاي دفاعي از منابع مالي لازم براي خريد فناوري از فن‌بازارهاي گذشته در چه حدي بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
د) سازوكارهاي داخلي فنبازار
12- فن‌بازارهاي گذشته تا چه حد از سازوكارهاي لازم براي شناسايي و معرفي فناوريهاي قابل‌فروش در صنايع دفاعي برخوردار بودهاند؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
فن‌بازارهاي گذشته تا چه حد از سازوكارهاي لازم براي اطلاعرساني و معرفي فناوريهاي قابل‌خرید به صنايع و سازمانهاي دفاعي برخوردار بودهاند؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
فن‌بازارهاي گذشته تا چه حد از توانايي ارائه مشاوره تخصصي به خريداران و فروشندگان بالقوه فناوري برخوردار بودهاند؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
فن‌بازارهاي گذشته تا چه حد از توانايي لازم براي قيمت‌گذاري عادلانه فناوري برخوردار بودهاند؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
ه) عوامل خارجي
16- عوامل سياسي همچون تحريم‌ها و مخاصمات بين‌المللي تا چه حد بر عملكرد فن‌بازارهاي گذشته تأثیر داشتهاند؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
عوامل سياستي همچون سياستهاي ملي و دفاعي كشور تا چه حد بر عملكرد فن‌بازارهاي گذشته تأثیر داشته است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
سياستهاي بالادستي- يعني سياست‌هايي كه توسط ستاد كل و ودجا دنبال شده است- تا چه حد بر عملكرد فن‌بازارهاي گذشته مؤثر بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
عوامل اقتصادي همچون نرخ ارز و كمبود منابع مالي در نهادهاي دفاعي تا چه حد بر عملكرد فن‌بازارهاي گذشته تأثیر داشته است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
عوامل اجتماعي و فرهنگي همچون تمايل به خريد اجناس خارجي تا چه حد بر عملكرد فن‌بازارهاي گذشته مؤثر بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
عوامل فناورانه همچون تغييرات شديد و مستمر فناوري تا چه حد بر عملكرد فن‌بازارهاي گذشته مؤثر بوده است؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
و) سؤال‌هاي عمومي
22- به نظر شما موفقيت يك فنبازار تا چه حد تحت تأثیر عوامل خارجي و محيطي (اعم از سياسي، اقتصادي، اجتماعي، فناورانه و ...) قرار دارد؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
به نظر شما موفقيت يك فنبازار تا چه حد تحت تأثیر سازوكارهاي داخلي آن قرار دارد؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
به نظر شما موفقيت يك فنبازار تا چه حد تحت تأثیر طرف عرضه‌كننده فناوري (شركت يا صنعت دفاعي فروشنده فناوري) قرار دارد؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
به نظر شما موفقيت يك فنبازار تا چه حد تحت تأثیر طرف متقاضي فناوري (شركت يا صنعت دفاعي خريدار فناوري) قرار دارد؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
به نظر شما عرضه فناوري توسط يك صنعت يا شركت دفاعي در فنبازار، تا چه حد تحت تأثیر عوامل محيطي (سياسي، اقتصادي، ...) قرار دارد؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
به نظر شما تقاضاي فناوري از فنبازار توسط صنايع يا شركت‌هاي دفاعي تا چه حد تحت تأثیر عوامل محيطي قرار دارد؟
خيلي كمكممتوسطزيادخيلي زياد
پیوست دوم: بررسی تأثیر عوامل بر موفقیت فنبازار دفاعی از طریق رگرسیون چند متغیره
به‌منظور تقویت اطلاعات آماری برای افزایش قابلیت تجزیه و تحلیل تأثیر عوامل آشکارگر بر عوامل مکنون برای رتبهبندی تأثیر آنها بر موفقیت فنبازار با استفاده از رگرسیون چند متغیره این عوامل وزندهی و رتبهبندی گردیده به شرح جداول زیر نتایج آماری آن ارائه میگردد:
جدول پ-1. نتایج رگرسیون چند متغییره
متغير مکنونمتغيرهاي مشاهده گر در سطح اولمتغير مکنونمشخصهوزنرتبهمتغيرهاي مشاهده گر در سطح اولمشخصهوزنرتبهموفقيت فنبازارX123.91%2تعداد فناوريهاي مبادله شده بين صنايع و سازمانهاي دفاعيX113.82%16حجم فناوريهاي مبادله شده بين صنايع و سازمانهاي دفاعيX124.37%12رضايت صنايع و سازمان هاي عرضه کننده فناوري از مبادلاتX135.19%4رضايت صنايع و سازمان هاي متقاضي فناوري از مبادلاتX145.19%4رضايت صنايع و سازمان هاي عرضه کننده و متقاضي فناوري از سازوکارهاي داخلي فن بازارX155.35%3طرف عرضهX213.26%5شدت تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوريX214.91%8تعداد فناوريهاي عرضه شده توسط صنايع و سازمانهاي دفاعيX224.09%14توانمندي صنايع و سازمانهاي دفاعي براي عرضه فناوريX234.26%13طرف تقاضاX315.28%4شدت نياز صنايع و سازمانهاي دفاعي به فناوريهاي عرضه شده X315.46%1شدت تلاش صنايع و سازمانهاي دفاعي براي خريد فناوريX324.86%9ميزان برخورداري صنايع و سازمانهاي دفاعي از منابع مالي براي خريد فناوريX334.97%7سازوکارهاي داخلي فن بازارX417.52%3برخورداري از سازوکارهاي لازم براي شناسايي و معرفي فناوري هاي قابل فروش در صنايع دفاعيX414.42%12برخورداري از ساز و کارهاي لازم براي اطلاع رساني و معرفي فناوري هاي قابل خريد به صنايع و سازمان هاي دفاعيX423.98%15برخورداري از توانمندي ارائه مشاوره تخصصي به خريداران و فروشندگان بالقوه فناوريX433.77%17برخورداري از توانايي لازم براي قيمت گذاري عادلانه فناوريX445.35%3عوامل خارجيX530.02%1تأثیر عوامل سياسي نظیر تحريم ها و مخاصمات بين المللي بر عملکرد فن بازارهاي گذشتهX514.75%11تأثیر عوامل سياسي چون سياست هاي ملي و دفاعي کشور بر عملکرد فن بازارهاي گذشتهX524.80%10تأثیر سياست هاي بالادستي بر عملکرد فن بازارهاي گذشتهX534.97%7تأثیر عوامل اقتصادي همچون نرخ ارز و کمبود منابع مالي در نهادهاي دفاعي بر عملکرد فن بازارهاي گذشتهX545.02%6تأثیر عوامل اجتماعي و فرهنگي همچون تمايل به خريد اجناس خارجي بر عملکرد فن بازارهاي گذشتهX555.08%5تأثیر عوامل فناورانه همچون تغييرات شديد و مستمر فناوري بر عملکرد فن بازارهاي گذشتهX565.40%2
جدول پ-2. روابط استفاده شده برای رگرسیون چند متغیره
Variable DependentYPredictors(Constant), X1, X2, X3, X4, X5Model TypeMultiple Linear RegressionIncluded Observation110 Regression EquationY = 10.2059 -0.3663*X1 -0.1326*X2 -0.1298*X3 -0.1602*X4 -0.3616*X5R0.4727R-Square0.2235R-Square (Adjusted)0.0191Standard Error of Estimates2.6340Durbin-Watson2.5658Variable DependentYPredictors(Constant), X11, X12, X13, X14, X15, X21, X22, X23, X31, X32, X33, X41, X42, X43, X44, X51, X52, X53, X54, X55, X56Model TypeMultiple Linear RegressionIncluded Observation110 Regression EquationY = 13.0079 -0.1871*X11 + 0.3270*X12 + 0.3479*X13 -0.2233*X14 -0.3913*X15 + 0.5903*X21 -0.1099*X22 + 0.1651*X23 -0.1118*X31 -0.6486*X32 -0.0135*X33 -0.1894*X41 -0.0915*X42 + 0.0159*X43 -0.1948*X44 -0.5649*X51 + 0.1461*X52 -0.5617*X53 -0.1104*X54 -0.2057*X55 + 0.2041*X56R0.9466R-Square0.8961R-Square (Adjusted)0.1686Standard Error of Estimates2.4250Durbin-Watson1.7948
منابع
باقری، محمود و گودرزی، مریم، مقایسه نظام حمایتی اسرار تجاری و نظام حق اختراع. فصلنامه حقوق دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 39، شماره 1. 1388
حنفيزاده، پيام و رحماني، آرزو(1389)، روش تحقيق ساختارهاي چند بعدي، تهران: انتشارات ترمه
خداداد حسيني، سيد حميد. و سهرابي، روح الله، (1387)، فنبازار ملي در ايران: چارچوب مفهومي و الزامات عملياتي، انديشه مديريت، سال دوم، شماره اول، بهار و تابستان .
خداداد حسيني، سيد حميد. و سهرابي، روح الله، (1389)، طراحي مدل پيشنهادي فنبازار در سطح ملي در ايران، انديشكده صنعت و فناوري (آصف)، بازيافت از WWW.IRANASEF.ORG
رمضاني، رضا، 1391، مطالعه راه‌اندازي فنبازار جمهوري اسلامي ايران، گزارش اول، پارک علم و فناوري گيلان
سالاري، امين؛ سهرابي، روح‌الله؛ حسيني، سيدجمال‌الدين، (1382)، فنبازار بستر مبادلات فناوری، پارك فناوري پرديس با همكاري نشر آتنا، چاپ اول.
صمدي، سعيد؛ کلاهدوزان، امين؛ حسيني، سيدرضا، 1385، فنبازار، جايگاه و کارکرد آن در نظام صنعتي و فناورانه، مجله رشد فناوري (فصلنامه تخصصي پارکها و مراکز رشد)، شماره 9، صص. 58-65
طبائيان، سيدكمال،( 1383)، جايگاه فنبازار در نظام ملي نوآوري (گزارش يك مصاحبه)، مؤسسه آموزشي و تحقيقاتي صنايع دفاعي، دفتر سياست‌پژوهي فناوري دفاعي،.
طبائيان، سيدكمال و بوشهري، عليرضا.، (1385)، پيشبرد ارتباط صنعت و دانشگاه در قالب نظام ملي نوآوري: مطالعۀ موردي فنبازار، کنگره سراسري همکاريهاي دولت، صنعت ودانشگاه براي توسعه ملي.
ملكي‌فر، عقيل، (1382)، فنبازار، رويكردي نو به تجارت فناوري و بازارسازي براي دستاوردهاي تحقيقاتي، مؤسسه آموزشي و تحقيقاتي صنايع دفاعي، دفتر سياست‌پژوهي فناوري دفاعي،.
موحدي، مسعود و علائي طباطبائي، سيد احمدرضا.، (1389)، شناسايي و رتبه بندي موانع توسعه سامانه ملي خريد و فروش فناوري (فنبازار) در ايران، ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﯽ- ﭘﮋوﻫﺸﯽ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻠﻢ و ﻓﻨﺎوري ﺳﺎل ﺳﻮم، ﺷﻤﺎره 1 .
نظري‌زاده، فرهاد، طبائيان، سيدكمال، (1383)، فنبازار و نقش آن در توسعۀ فناورانه و صنعتي ايران، دومين كنفرانس مديريت فناوری.
نظري‌زاده، فرهاد، ارائه الگويي براي ارزيابي عملكرد نوآوري و به‌كارگيري آن در يك صنعت دفاعي، پايان نامۀ كارشناسي ارشد، دانشگاه صنعتي مالك‌اشتر، 1382.
آذر، عادل. مومنی، منصور. آمار وکاربرد آن در مدیریت (جلد دوم، تحلیل آماری). چاپ هشتم، سمت، 1379.
بست،جان. روش‌هاى تحقیق در علوم تربیتى، ترجمه حسن پاشاشریفى و نرگس طالقانى، تهران، انتشارات رشد، 1371.
سرمد، زهره، بازرگان، عباس، و الهه، حجازي، روش‌هاي تحقيق در علوم رفتاري، تهران،انتشارات آگاه. چ سيزدهم، 1385
سکاران، اوما. روش‌هاي تحقيق در مديريت، مترجمين: صائبي م. و شيرازي م.، مرکز آموزش مديريت دولتي،1381.
قاسمي، وحيد، مقدمه‌اي بر مدلسازي معادلات ساختاري، انتشارات جامعه شناسان، 1388
يوي. ريمون و کامپنهود. لوک‌ون، روش تحقيق در علوم اجتماعي، ترجمه غلامحسين نيک‌گهر، انتشارات فرهنگ معاصر، 1373.
مومنی، منصور. تحلیل آماری با استفاده از SPSS، انتشارات کتابنو، 1386
هومن، حیدر‌علی، مدل‌یابی معادلات ساختاری با کاربرد نرمافزار لیزرل، انتشارات سمت، 1384.
Abetti,P.A.,1989, Technology: A Key Strategic Resource, Management Review,78,2,PP.37-41.
Albors G José, Sweeney Eugene, 2005, “Transnational Technology Transfer Networks For SMEs. A Review of the State-Of-The Art and an Analysis of the European Irc Network, Production Planning and Control Journal, vol. 16, no 4 , pp. 413-423
APCTT, (2013), Technology Transfer, Retrieved from http://www.apctt.org/content.php?id=13
Arora, A., A. Fosfuri, et al., 2001, Markets for technology: the economics of innovation and corporate strategy, Cambridge, Mass, MIT Press (Cited in Tietze 2008)
Asgari, M. & Rashkhanikia, M., (2013), “Technology transfer in oil industry, significance and challenges”, Social and Behavioral Sciences, 75, 264 – 271
Bendis Richard A., Seline Richard S. and Byler Ethan J., 2008, A new direction for technology-based economic development; the role of innovation intermediaries, Industry & Higher Education, Vol 22, No 2, pp 73–80
Bendis, R.A. (2006), ‘National best practices and results’, presentation to the Texas Lyceum Conference, ‘Harnessing the Lightning: a Texas Economic Growth Summit’, San Antonio, TX, 13–14 November (Cited in Bendis et al. 2008).
Bryman A., (1989), Research Methods and Organization Studies, London: Unwin Hyman Ltd.
Burgelman, R.A., Madique, M.A. and Wheelwright, S.C., (2001), Strategic Management of Technology and Innovation, Third Edition, McGraw-Hill.
Burt, R.S., (2004), Structural Holes And Good Ideas, American Journal of Sociology, 110 (2) 349–399.
Candemir, B. Van Lente, H., (2007), Intermediary Organisations: Bridges, Catalyst, Or Noise? An Analysis Of Agricultural Biotechnology In The Netherlands, Triple Helix 6 Conference, National University of Singapore, School of Engineering.
Carol Busch, Paul S. De Maret, Teresa Flynn, Rachel Kellum , Sheri Le, Brad Meyers, Matt Saunders, Robert White, and Mike Palmquist.. (1994 - 2012). Content Analysis. Writing@CSU. Colorado State University. Available at website: http://writing.colostate.edu/guides/guide.cfm?guideid=61.
Castro, E.A.D., Rodrigues, C., Esteves, C., Pires, A.d.R., (2000), The triple helix model as a motor for the creative use of telematics. Research Policy 29 (2), 193.
Chandler, A. D. (1977). The visible hand: The managerial revolution in American business, Belknap Press.
Chesbrough, H. (2006). Emerging secondary markets for Intellectual Property, Research Report to National Center for Industrial Property Information and Traning (NCIPI), (Cited in Tietze 2010)
Chesbrough, H. Vanhaverbeke, W. and West, J., (2006), Open Innovation: Researching a New Paradigm. Oxford: Oxford University Press.
Chieza، V.، (2001)، R&D Strategy and Organization: Managing Technical Change in Dynamic Contexts، Imperial College Press.
Coase, R. H. (1937). "The Nature of the Firm." Economica 4 (16): 386-405. Coase, R. H. (1937). "The Nature of the Firm." Economica 4 (16): 386-405.
Dalziel, M., (2005), 4th Pillar Organizations in Canada, A Report to the Prime Minister’s Advisory Council on Science and Technology.Government of Canada, September 15, 2005
Defense Innovation Marketplace, Retrieved ftom: http://www.defenseinnovationmarketplace.mil/about.html
Den Hertog, P., (2000), Knowledge-Intensive Business Services as Co-Producers of Innovation, Int. J. Innov, Manag. 4 (4) 491–528
Department Of Defense [DOD], 2015, Operation of the Defense Acquisition System, report number: 5000.02
Dodgson, M., (1993), Technological Collaboration in Industry: Strategy, Policy and Internationalization in Innovation. Routledge,New York.
Dyker, D., Nagy, A., Stanovnik, P., Turk, J., Usenik, H., & Vince, P. (2003). East–west networks and their alignment – industrial networks in Hungary and Slovenia. Technovation, 23, 603–616.
Edler, J and Georghiou, L., (2007), Public procurement and innovation: Resurrecting the demand side, Research Policy 36 (7) 949–963.
Elton, J., B. Shah, et al. (2002). "Intellectual Property: Partnering for Profit." McKinsey Quarterly (Special Edition - Technology): 59-67.
EPO, OECD, et al. (2006). Patents: realising and securing value - Executive summary, London, Cited in Tietze & Herstatt (2009).
Escher, J.-P. (2005). Technology Marketing in Technology-based Enterprises: The Process and Organization Structure of External Technology Deployment. Zurich, Swiss Federal Institute of Technology Zurich. Cited in Tietze & Herstatt, (2009).
Eto, H. (2005). Obstacles to the emergence of high/new technology parks, ventures and clusters in Japan. Technological Forecasting and Social Change, 72, 359–373.
Etzkowitz, H., Klofsten, M., (2005), The innovating region: toward a theory of knowledge-based regional development. R&D Management 35 (3),243
Etzkowitz, H., Leydesdorff, L., (2000). The dynamics of innovation: From national systems and ‘‘Mode 2’’ to a triple helix of university–industry– government relations. Research Policy 29 (2), 109
Federal Bossiness Opportunity or fedbizopps, Retrieved from: https://www.fbo.gov
Gad, Content Analysis : A Methodology for Structuring and Analyzing Written Material , United States General Accounting Office , Sep. 1996
Gambardella, A. (2002). "Successes and failures in the markets for technology." Oxford Review of Economic Policy 18(1): 52-62.
Gay, L.R. and Diehl, L.P., (1992), Research Methods for Business and Management, Maxwell Macmillan International Editions
Gerstlberger, W. (2004). Regional innovation systems and sustainability, selected example of international discussion. Technovation, 24, 749–758.
Gibson, D and Smilor, R., (1991), “Key variables in technology transfer: A field-study based empirical analysis” Journal of Engineering and Technology Management, 8, 287-312
Glas, M., Hisrich, R., Vahcic, A., & Antoncic, B. (1999). The internationalisation of SMEs in transition economies: Evidence from Slovenia. Global Focus, 11(4), 107–124.
Granstrand, O. (2004). "The economics and management of technology trade: towards a pro-licensing era?" International Journal of Technology Management 27(2,3): 209.
Granstrand, O., E. Bohlin, et al. (1992). "External Technology Acquisition in large multi-technology corporations." R&D Management 22(2).
Hannona, M. J., Skeaa, J., Rhodes, A., (2014). Facilitating and coordinating UK energy innovation through systemic innovation intermediaries, 5th International Conference on Sustainability Transitions, Utrecht, the Netherlands.
Howells, J., (2006), Intermediation and the Role of Intermediaries in Innovation, Res. Policy 35 (5) 715–728.
Institute for Manufacturing, (2010), University of Cambridge, Open Innovation Workshop Report. United Kingdom: Institute for Manufacturing, University of Cambridge.
Izushi, H. (2003). Impact of the length of relationships upon the use of research institutes by SMEs. Research Policy, 32, 771–788.
Janis,F.T. (1998). An Evaluation of the Techmart Process for the International Transfer of Technology Between SME's. Innovation: Management, Policy & Practice: Vol. 1, No. 4, pp. 10-16.
JAPAN TECHNOMART FOUNDATION, 1996, “1995 Unused Patent Information Situational Survey” (Cited in Albors & Sweeney)
Johnson, W.H.A., (2008), Roles, Resources And Benefits Of Intermediate Organizations Supporting Triple Helix Collaborative R&D: The Case Of Precarn, Technovation 28 (8) 495–505.
Kaya, I., (2003), Critical Success Factors in R&D Project Management in Military System Acquisition and a Suggested R&D Project Selection Methodology for Turkish Armed Forces, Yeditepe University.
Khabiri, N & Rast, Sadegh., (2012), “dentifying Main Influential Elements in Technology Transfer Process: A Conceptual Model” Social and Behavioral Sciences, 40, 417 – 423
Khalil T. M.، (2000)، Management of Technology: The Key to Competitiveness & Wealth Creation، McGraw Hill.
Kilelu, C. W., Klerkx, L., Leeuwis, C. & Hall, A. (2011). Beyond knowledge brokerage: An exploratory study of innovation intermediaries in an evolving smallholder agricultural system in Kenya. RIU discussion paper series. Wageningen University
Klerkx Laurens, Leeuwis Cees, 2008, Balancing multiple interests: Embedding innovation intermediation in the agricultural knowledge infrastructure, Technovation 28, pp. 364–378
Klerkx, L. Leeuwis, C., (2008), Matching Demand And Supply In The Agricultural Knowledge Infrastructure: Experiences With Innovation Intermediaries, Food Policy 33 (3) 260–276
Klerkx, L., Leeuwis, C., (2009), Establishment And Embedding Of Innovation Brokers At Different Innovation System Levels: Insights From The Dutch Agricultural Sector, Technological Forecasting & Social Change 76 849–860
Kline, D., (2003). "Sharing the corporate crown jewels" MIT Sloan Management Review 44(3): 89-93.
Kokko, A., (1994). Technology market characteristics and Spillovers. Journal of Development Economist 43 (2), 279-293
Kolodny, H., Stymne, B., Shani, R., Figuera, J.R., Lillrank, P., 2001, Design and policy choices for technology extension organizations, Research Policy 30 (2), 201–225 (Cited in Klerkx & Leeuwis 2008)
Konstadakopulos, D. (2002). Learning behaviour and co-operation of small high technology firms in the ASEAN region. ASEAN Economic Bulletin, 17(1), 48–60.
Koruna, S., Jung, (2001). External Technology Commercialization: Policy Guidelines. Portland International Conference on Management of Engineering and Technology (PICMET).
Lamoreaux, N. R., & Sokoloff, K. L. (2002). Intermediaries in the US Market for Technology, 1870-1920 (No. w9017). National bureau of economic research
Leitch, C.M., Harrison, R.T., (2005), Maximising the potential of university spin-outs: the development of second-order commercialisation activities. R&D Management 35 (3), 257.
Lichtenthaler, U. (2006). Leveraging knowledge assets: success factors of external technology commercialization,Wiesbaden, DUV, Cited in Tietze (2010).
Liu, C., & Yang, J. (2003). A comparative analysis on technology innovation & diffusion system and industrial innovation between Taiwan and mainland China. International Journal of Innovation Management, 7(4), 443–473.
Liu, H., & Jiang, J. Y. (2001). Technology transfer from higher education institutions to industry in China: Nature and implications. Technovation, 21, 175–188.
Lopez-Vega, H., (2009), “How Demand-Driven Technological Systems Of Innovation Work? The Role Of Intermediary Organizations,” in DRUIDDIME Academy PhD Conference.
Malecki, E.J. Tootle, D.M., (1996), The Role Of Networks In Small Firm Competitiveness, Int. J. Technol. Manag. 11 (1–2) 43–57.
Major, E., & Cordey-Hayes, M. (2000). Engaging the business support network to give SMEs the benefit of foresight. Technovation, 20, 589–602.
Meyer, K., (2009), Coporate strategies under pressures of globalization: Globalfocusing, Retrieved ftom: www.klausmeyer.co.uk
Mowery, David, (1995) The Practice of Technology Policy, in the “Handbook of The Economics of Innovation and Technological Chang”, Edited by Paul Stoneman Blackwell, 1995
Munkongsujarit,S. and Srivannaboon,S.(2011), Key success factors for open innovation intermediaries for SMEs: A case study of iTAP in Thailand, Technology Management in the Energy Smart World (PICMET), Proceedings of PICMET '11.
Nasa Spinoff, Retrieved from: http://spinoff.nasa.gov/spinhist.html
North, D. (1996). "Institutional change: a framework of analysis." Social Rules: Origin, Character, Logic, Change: 189.
OECD, BMWI, et al. (2005). Intellectual property as an economic asset: key issues in valuation and exploitation, Berlin, Cited in Tietze & Herstatt (2009).
Öncü, A. et al, (2003), "Make or Buy” Analysis for Local Manufacture or Import Decisions in Defense System Procurements Using AHP: The Case of Turkey
Osterwalder, A. (2004). The Business Model Ontology - A Proposition in a Design Science Approach. Ecole des Haute Etudes Commerciales. Lausanne, Universite de Laussane (Cited in Tietze 2010)
Philips, R., (2002), “Technology business incubators: how effective as technology transfer mechanisms ?”, Technology in Society, 24, 299–316
Pollard, D. (2006). Innovation and technology transfer intermediaries: A systemic international study. Advances in Interdisciplinary Studies of Work Teams, 12(1), 137-174.
Pollpeter, K., (2014), Assessing china’s defense research, development, and acquisition system, Published by IGCC
Ramanathan,K., (2007), Technology Market, Retrieved from: http://technology4sme.net/home.aspx
Rendon, R,. (2010),critical success factors in government contract management, the forth the international public procurement conference (IPPC4)
Sapsed, J. Grantham, A. DeFillippi, R., (2007), A Bridge Over Troubled Waters: Bridging Organisations And Entrepreneurial Opportunities In Emerging Sectors, Res. Policy 36 (9) 1314–1334.
Small Business Innovation Research [SBIR], Retrieved from: http://www.sbir.gov/about/about-sbir
Schwartz, D,. (2007), Long-term Tech Transfer Success Depends on Strong TTO-Researcher Relationships, TECH. TRANSFER TACTICS, Retrieved from: www.technologytransfertactics.com/content/2007/12/10/long-term-tech-transfer-success.
Shanghai technology Transfer and Exchange [STTE],)n.d.). Retrieved from: http://en.stte.sh.cn/?action=display&id=195
Sheehan, J., C. Martinez, et al. (2004). Understanding Business Patenting and Licensing: Results of a Survey. Patents, Innovation and Economic Performance. OECD Conference Proceedings: 89-11.
Shama, A. (1992) Guns to butter: technology transfer strategies in the national laboratories. Technology Transfer; vol. (winter): 18–24.
Smart, P. Bessant, J. Gupta, A., (2007), Towards Technological Rules For Designing Innovation Networks: A Dynamic Capabilities View, Int. J. Oper. Prod. Manage. 27 (10) 1069–1092.
Smith, A. (1776). The Wealth of Nations, Hayes Barton Press.
Smits, R. and Kuhlmann, S., (2004), The Rise of Systemic Instruments in Innovation Policy, Int. J. Foresight and Innovation Policy 1 (1/2) 4–30.
Starbuck, E. (1993), Biological model for technology transfer in university industry- government partnerships, International Journal of Technology Management, vol 8 (08) ,669
Strategic Dossier, (2011), The defence of the future: innovation, technology and industry, Published by Spanish Ministry of Defense
Stigler, G. J. (1951). "The devision of labor is limited by the extent of the market." Journal of Political Economy: 185-193.
Sung, T., (2009), Technology transfer in the IT industry: A Korean perspective, Technological Forecasting & Social Change, 76, 700–708
TANG Ming Feng, MATT Mireille, 2009, National technology transfer centers: an efficient policy instrument to capitalize university research findings?
Teece, D. J. (1998). Economic performance and the theory of the firm, Edward Elgar Pub.
Technology Market, (2007), Retrieved from http://technology4sme.net/home.aspx
Ticehurst, G. W & Veal, A.J., (2000), Business Research Method, A Managerial Approach, Longman.
Tietze Frank, 2008, Technology Market Intermediaries to Facilitate External Technology Exploitation; The Case of IP Auctions, Working Paper
Tietze, F. and Herstatt, C. (2009), Intermediaries And Innovation: Why They Emerge And How They Facilitate IP Transactions On The Markets For Technology, Working Papers / Technische Universität Hamburg-Harburg, http://hdl.handle.net/10419/55498
Tietze, F., & Herstatt, C. (2010). Technology Market Intermediaries and Innovation. In DRUID Summer Conference
Tietze, Frank (2010), A Typology Of Technology Market Intermediaries, Working Papers, Technische Universität Hamburg, Harburg, http://hdl.handle.net/10419/5547
Tihanyi, L., & Roath, A. (2002). Technology transfer and institutional development in central and eastern Europe. Journal of World Business, 37, 188–198.
Troy, I. and R. Werle (2008). Uncertainty and the Market for Patents, MPIfG (Cited in Tietze & Herstatt 2009)
US GAO, (2011), Critical Factors Underlying Successful Major Acquisitions, Report to Congressional Committees by us government accountability office
Van der Meulen, B. Nedeva, M. Braun, D., (2005), Intermediaries Organisation And Processes: Theory And Research Issues. in PRIME Workshop, Enschede.
Van Lente, H. Hekkert, M. Smits, R. Van Waveren, B., Roles Of Systemic Intermediaries In Transition Processes, Int. J. Innov. Management. 7 (3) (2003) 1–33.
Vernet, A. and Arasti, M.R., (1999), Linking Business Strategy to Technology Strategies: A Prerequisite to the R&D Priorities Determination, International Journal of Technology Management,Vol. 18, No. 3/4, PP. 293-307.
Walsh, K., (2014), China’s Defense Technology Acquisitin System, Processes, and Future as an Integrator and Supplier, policy berif report.
Weber, R.P. (1990), Basic Content Analysis. Newbury Park, CA: Sage Publications
Williams, P., (2002), The Competent Boundary Spanner, Public Adminstration. 80 (1) 103–124.
Winch, G.M. Courtney, R., (2007), The Organization Of Innovation Brokers: An International Review, Technol. Anal. Strategic Management. 19 (6) 747–763.
Witt, P. (1998). Strategies of technical innovation in eastern European firms. Management International Review, 38(2), 161–183.
Woodward, R. (2001). SME support institutions in post-communist countries: Moving beyond individual approaches to development co-operation: Reflections based on the case of Poland. Paper presented at the 3rd enterprise in transition conference, Hvar, Croatia, May.
Yusuf, S. (2008), Intermediating knowledge exchange between universities and businesses,” Research Policy, vol. 37, no. 8, pp. 1167-1174, Sep.
Zeleny, M., (1986), High Technology Management, Human Systems Management, Vol. 6, PP.109-120.
Abstract
Because of technology importance for firms in defense industries and, accordingly, for power and security of country, technology acquisition has a high priority in these firms. As a result, technology transaction between defense firms and organizations has a special place and techmart (or technology market) is considered an important tool for technology acquisition in these firms.
On the other hand, as experience shows, local defense techmarts have not had appropriate performance. Consequently, a deep scrutiny of defense techmarts and a study of factors affecting their success was planned to find ways for improving their efficiency and effectiveness.
Therefore, place of intermediary organizations in science, technology and innovation and factors affecting techmarts success were studied through a literature review.
Then, content of interviews with a group of defense experts was analyzed which showed techmart activities had not been successful. It also showed that defense techmart success is influenced by factors cited in literature, i.e. supply side factors, demand side factors, environment or external factors, and internal mechanisms of techmart. Besides, it showed that no other factor is involved.
In the next phase, a questionnaire for assessing the influence of factors on techmart success was designed and distributed between 220 people involved in techmart activities from which 142 questionnaires returned. Factor analysis showed that all observed variables are suitable for representing latent variables.
Structural equation modeling showed firstly that defense techmart success is directly influenced by supply side factors, demand side factors and internal mechanisms of techmart. Secondly, it showed that environment or external factors influence the defense techmart success only through these factors; in other words, the analysis did not show direct influence of the external factors on defense techmart success.
Keywords: techmart, defense, buy, sell, marketing, technology, success
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
قیمت: 49٬000 تومان
